شهر خرامه، شهری است در شهرستان خرامه استان فارس در جنوب ایران. این شهرستان دارای دو بخش می باشد:۱- بخش مركزی خرامه با جمعیتی حدود ۴۰۲۰۰ نفر و بخش كربال به مركزیت سلطان شهر با جمعیتی حدود ۲۱۷۰۰ نفر .
خرامه با مساحت حدود ۲۶۴/۱ كیلومتر مربع در ۷۵ كیلومتری شرق شیراز واقع گردیده و شهرستان خرامه دارای دو شهر ، یكی شهر خرامه و و دیگری شهر سلطان شهر می باشد. این شهرستان دارای آب و هوای معتدل كوهستانی است و ارتفاع آن ازسطح دریا ۱۵۰۰ متر می باشد. شهرستان خرامه در طول ۵۳ درجه و ۱۹ دقیقه شرقی و عرض ۲۹ درجه و ۳۲ دقیقه شمالی قرار دارد. این شهرستان از شمال به ارسنجان ، از شمال شرقی به آباده طشك و از شرق به نی ریز ، از شمال غربی به مرودشت و زرقان و از غرب به شیراز ، از جنوب به شهرستان سروستان و از جنوب شرقی به استهبان و فسا متصل می‌باشد.
تاریخچه
با استفاده از شواهد و اسناد معتبری كه در دست است قدمت شهر خرامه و كربال به ۱۵۰۰ سال قبل و به سال ۵۰۰ میلادی برمی گردد. در كتابها و سفرنامه‌هایی از جمله نزهت القلوب، فارسنامه ابن بلخی، المسالك و الممالك، آثار العجم، فارسنامه ناصری، شیرازنامه، معجم البلدان، تاریخ برگزیده، برهان قاطع، تاریخ سرزمینهای فلات شرقی، تاریخ ابن خلدون و دیگر كتب در مورد خرامه و كربال مطالبی نوشته شده‌است.
ابن جوقل در قرن چهارم هجری رود خرامه را قابل كشتیرانی توصیف كرده و ابن بلخی در وصف آن چنین آورده است:«منبع این رود كُر از نواحی كلار (Kelar) و رودی عاصی است كه هیچ جای را آب ندهد الا جاهایی را كه بند كرده‌اند. به همین دلیل شش بند به نامهای امیر، فیض آباد، تیلكان، موان، و جهان آباد بر روی آن بسته شده. این رود نهایتاً به دریاچه بختگان می‌ریزد.»
بنا به روایاتی نام خرامه از خُورمه به معنی خورشید و مه به معنی ماه اخذ شده‌است.فرض دیگر این است كه این نام مأخوذ از خورماه كه نام روز یازدهم از ماههای ایران است باشد. حتی امروز نیز بعضی از عشایرمنطقه نام این شهر را خورومه (Khoromah) تلفظ می‌كنند.
پناه بردن وزیر امیر منصور٬به نام كالیجار٬به قلعهٔ خرامه كه تركان قصد تاراج اموال وی را داشته‌اند به اهمیت موقعیت سوق‌الجیشی آن می‌افزاید. این قلعه كه تا چند سال اخیر محل سكونت دهها خانوار بود به صورت تلی دست ریز با ارتفاع بیش از ۱۰ متر از خاك رُس، توسط شهرداری تخریب شد و آثاری از خانه‌های روی آن برجای نماند.
یكی از آثار تاریخی منطقه كه از زمان ساسانیان برجا مانده و در فاصله ۵۰۰ متری مغرب خرامه قرار دارد بنای آتشكده‌ای است كه در محل به چهار طاقی گبران معروف است كه از نظر ساختمان گنبد و كاربندی تا حدودی شبیه آتشكده بهرام است.
توجه خاص سردمداران دیالمه در ترمیم بندهای عصر ساسانیان در مسیر تنها رود عاصی كربال دلالت بر عمارات فراوان و نفوسی می‌كند كه دركناره‌های این رود می‌زیسته‌اند. از آثار باقی‌مانده این عصر بند امیر است كه به وسیله عضدالدوله دیلمی ترمیم شده‌است. صدمه دیدن بعضی ازبندهای رود كه نظر سلاجقه را نیز به خود جلب كرده‌است، چنانچه بند قصار (ghesar) یا فیض آباد به وسیله اتابك چاولی از امرای محمدبن ملكشاه درحدود سال ۵۰۶ ترمیم می‌شود و بنام وی فخرستان نام می‌گیرد.
از دیگر بناهای سلجوقیان كاروانسرای خان كت (Khane – Ket) یا كاروانسرای دیودان در نزدیكیهای دریاچه بختگان می‌باشد كه سبك معماری آن را مربوط به این دوره دانسته‌اند و مسیر قدیم جنوب به مركز یعنی از كرمان به شیراز، تهران و اصفهان از روی این كاروانسرا عبور می‌كرده‌است. چنانكه درزمان استعمار انگلیس آثاری چون پل انگلیسی‌ها كه از این مسیر برای لشكركشی به مركز ایران و شیراز استفاده می‌كرده‌اند به جا مانده‌است. این كاروانسرا به علت عدم رسیدگی اكنون ویران گشته و درحال نابودی است. (كاروانسرای دیودان).
درهمین ادوار به سنگ قبرهایی برخورد می‌كنیم كه اخیراً در مركز باغهای خرامه كشف گردیده و خطوط ثلث و كوفی منقوش به آ نها گویای حال عارفانی متعبد بوده كه از قرون ۶ تا ۸ هجری دراین بلد می‌زیسته‌اند. یكی از این سنگها متعلق به عالم ربانی به نام شیخ غیاث (علی) ابن ابی جعفر بن طیب است كه روی آن سوره نور و آیة الكرسی و شرح حال وی مشاهده می‌شود.
صفویان كه بیشترین همت آنان، عمران و آبادی بلاد بود، علاوه بر اینكه برروی «رود كُر» پلی در زمان امام قلی خان والی فارس مشهور به پل خان بنا كرده‌اند،در شهر خرامه نیز ردپایی از خود به جا گذاشته‌اند. بنای حمامی مشهور به حمام كهنه به آنها نسبت داده شده و چنین حدس زده‌اند كه این حمام همزمان با حمام گنجعلی خان در كرمان ساخته شده‌است. همزمان با احداث حمام كهنه، نهال درختان باغ مصفایی مشهور به باغ خان (baghe-Khan) كاشته شده‌است. این باغ با وسعت حدود ۱۲ هكتار درقسمت شمال خرامه خارج از حصار قدیمی واقع گردیده‌است.درابتدا انواع درختان، گل و سرو و توت و غیره درآن وجود داشته‌است اما امروزه تنها فقط قطار سروهای آن به جای مانده كه بیش از یك سوم این سروهای بلند درحال خشك شدن است
نصیرالملك از رجال فارس دریكی از مراجعاتش به خرامه، حصاری دور شهر احداث می‌كند كه ارتفاع آن ۷ متر و ضخامت آن ۵/۲ متر و طول آن ۲۰۵۰ متر بوده و چهار دروازه به نامهای كربالی (Korbali)، قبله‌ای (qeblei) كرمانی (Kermani) و باغی (baghi) در چهار جهات جغرافیایی آن قرار داشته و برج هایی جهت دیده بانی و كشیك شبانه این حصار را مزین می‌نموده است. نصیرالملك برای رتق و فتق امور جاریه، دستور به ساختن مكانی مشهور به نام عمارت می‌دهد. این ساختمان محل تجمع مردم و رفع مشكلاتشان با نامیان و مالكان بوده است.این بنا كه در قسمت جنوبی حصار قدیمی و دركنار دروازهٔ قبله‌ای قرار داشته امروزه بر اثر بی توجهی ویران گشته و تبدیل به ساختمانهای مسكونی گشته است.
فرهنگ مردم خرامه
خرامه دارای مردمانی صبور وزحمت كش است كه اصالتهای فرهنگی وقومیتی خود راحفظ كرده اند وهمواره دارای مردمی دین دار وآزاده وبااعتقادات دینی قوی بوده اند.این خصوصیت را جوانان با غیرت این منطقه در طول جنگ تحمیلی به اثبات رسانده اند.بیشتر جوانان این منطقه تحصیل كره اندودربین انان افراد شاخصی نیز بوده اند.
