روستای استانست بیرجند ، در فاصله ی ۴۸ كیلومتری شهرستان سربیشه واقع شده است و با بیرجند مركز استان خراسان جنوبی ۵۰ كیلومتر فاصله دارد . این روستا از شمال به روستای نوك از جنوب به رشته كوههایی كه منتهی می شود به كوههای چنشت از مشرق به روستای غیاث الدین و از مغرب به روستای فریز مرغ همچنین از جنوب غرب به مزار كاهی ( محل دفن خواهر امام رضا (ع)، بی بی زینب خاتون ) كه فاصله آن تا مزار ۵ كیلومتر است منتهی می شود.
استانست در طول جغرافیائی ۵۹ درجه و ۲۷ دقیقه و عرض جغرافیایی ۳۲ درجه و ۴۰ دقیقه و ارتفاع آن از سطح دریا ۲۱۱۵ متر است. استانست اول هست و نیست تلفظ می شد و به معنی اینكه اگر بارندگی شود، در آن سال همه چیز هست و اگر خشكسالی باشد نیست و به مرور زمان به كلمه استانست تبدیل گشته است. این روستا دارای چشمه سارهای متعدد و دارای سه قنات اصلی است كه عبارتند از: قنات ده و شاهنوك و پی دره. این روستا از آب و هوای كوهستانی بسیار خوبی در تابستان برخوردار است و همچنین دارای جاده آسفالته ای است كه این روستا را به بخش مود متصل می كند.
روستای استانست در آخرین تقسیم بندی كشوری ، جزیی از شهرستان سربیشه شد و اكنون نیز از توابع دهستان مود محسوب می‌شود. می‌توانید در بیرجند، سربیشه و مود، آثار تاریخی و فرهنگی زیادی را ببینید و سفر شما به استانست، محدود به این روستای كوچك اما دیدنی نخواهد بود. به دلیل موقعیت قرارگیری روستا، كه نزدیك به كویرها و دشت‌های خشك و كم‌آب ایران است، نمی‌توانید انتظار زیادی برای دیدن فضای سبز یا تنوع پوشش گیاهی داشته باشید، اما با این حال استانست از دیدنی‌ترین روستاهای نزدیك بیرجند، در كنار خراشاد، چنشت و رزگ محسوب می‌شود.
دشت های فراوان و كوههای دور دست را می توانید در اطراف این روستا مشاهده كنید .اگر به كوهنوردی علاقمند هستید می توانید از كوههای مشرف به روستا بالا بروید و منظره ای زیبا از روستا را ببینید. مانند بیشتر روستاهای كویری ایران آب روستای استانست نیز از طریق حفر قنات تامین می‌شود و تمام زندگی و دارایی این مردم، همین آبی‌ست كه در قنات‌ها وجود دارد. تمامی زمین‌های كشاورزی روستا نیز از طریق همین آب، آبیاری می‌شوند. سرچشمه‌ی آب قنات نیز در میان كوههای صخره‌ای روستا قرار دارد.
بافت روستا را خانه‌های گلی و آجری تشكیل داده و هنوز سنتی می باشد و خبری از بتون و سیمان در این روستا نیست .اگر به پیاده روی علاقمند هستید فضای باز دشت‌های روستا نیز برای گشت و گذار و پیاده‌روی بسیار مناسب است. البته در میان این رفت و آمدها، حریم خانه و زمین مردم را رعایت كنید زیرا بسیاری از این زمین‌ها تنها با شیاری ۱۰ یا ۲۰ سانتی‌متری از همدیگر تمیز داده شده‌اند. مخصوصاً در ماه‌های بهار و تابستان حواستان باشد كه بدون اجازه از شكوفه و میوه درختان برداشت نكنید.
بهترین زمان سفر روستای استانست
روستای استانست از جاهای چهار فصل و مطلوب برای سفر است. اگرچه نزدیكی به كویر باعث تابستان‌های گرم و طاقت فرسا در تابستان می‌شود اما اگر بتوانید خود را به سایه درخت یا سقفی برسانید، خنكی را در هوا حس خواهید كرد. همچنین باد فراوان منطقه به شما احساس خوبی خواهد داد. در فصل بهار، شكوفه‌های درختان سیب و گیلاس و همچنین جوانه زدن درختان زردآلو و هلو (كه همگی از محصولات بومی منطقه هستند) زیبایی خاصی به این دشت بی‌آب و علف می‌دهد. از طرفی برای پاییز و زمستان، سرمای استخوان سوز و شدیدی وارد روستا می‌شود. در این فصل باید حتما پناهگاه مطمئنی داشته باشید و احتمالاً از بومیان منطقه، خانه اجاره كنید. زیرا ممكن است گرفتار برف و سرمای شدید شوید. بیشتر تفریحات روستا به كویر گردی، صخره نوردی و كوهنوردی و همچنین دیدن آثار تاریخی محدود می‌شود. قنات ده، شاهنوك و پی‌دره در این روستا وجود دارند كه می‌توانید از آن‌ها نیز بازدید كنید. همچنین مزار بی‌بی خاتون (خواهر ناتنی امام رضا) نیز در نزدیكی روستاست و به مزار كاهی مشهور است. خیلی از مسافران منطقه برای اقامت از اتاقك‌ها و امكانات رفاهی مزار كاهی استفاده می‌كنند.
در ماه‌های گرم سال می‌توانید چادر بزنید و نیازی به داشتن پناهگاه و اتاق نخواهید داشت. یعنی هزینه اقامت شما در ماه‌های گرم و خنك نیز صفر خواهد بود. از طرفی، تمامی سرگرمی‌ها و دیدنی‌های روستا را نیز می‌توانید به رایگان و مجانی بازدید كنید و از این نظر، استانست سفری كوتاه و كم‌خرج برای شما خواهد بود. همچنین می‌توانید در هنگام بازدید از استانست، روستاهای نزدیك و دیدنی اطراف آن را نیز ببینید. دیدن این روستاهای كویری كه همچون نگینی در دل خشكی هستند، خالی از لطف نیست.
هر گوشه از شهرهای كویری و خشك جنوب شرقی ایران، دیدنی‌های خاص خود را دارد كه می‌تواند برای مسافران و گردشگران علاقه‌مند به طبیعت، جذاب و دیدنی باشد. روستای استانست نیز از این قاعده مستثنی نیست. وجود زندگی و آبادی درمیان كوههای خشك و بی آب و علف صخره‌ای، احتمال برای همه ما جذاب خواهد بود. اگر از علاقه مندان به كوهنوردی و صخره نوردی هم باشید، می‌توانید به طور كامل روی استانست به عنوان مكانی جذاب حساب باز كنید. البته قبل از رفتن به كوه باید وسایل ایمنی لازم مانند كفش مناسب، لباس مناسب، عصا و كوله آذوقه و آب را تهیه كنید. ویژگی‌های خوب نظیر راه دسترسی متعدد و آسان، هزینه كم سفر، امكانات رفاهی خوب و دیدنی‌های مختلف و متنوع باعث شده كه استانست در میان گزینه‌های همه پسند باشد.
این روستا سكنه‌ی زیادی ندارد و عمده‌ی مردم بومی به دلیل خشكسالی و قحطی‌های متعدد و طولانی، خیر روستا را به لقایش بخشیدند و به شهر رفتند. به همین دلیل سكنه‌ی دائمی روستا احتمالاً به ۱۰۰ نفر نیز نمی‌رسد و بیشتر مردم، از خانه‌های سنتی خود در استانست، به عنوان ویلا و فضای تفریحی استفاده می‌كنند. خانه‌های پله‌ای و در دل كوه روستا، منظره‌ای جذاب را خلق می‌كنند زیرا در مقایسه با ماسوله كه تفاوت رنگ خاك و گل با سبزی درختان، روستا را برای شما واضح می‌كند، استانست به نوعی در دل كوه و زمین پنهان است. در نگاه اول شاید متوجه رسیدن به روستا و خانه‌های آن نشوید یا چیزی كه می‌بینید را باور نكنید. اما اكثر خانه‌های قدیمی روستا یا به شكل پله‌ای روی هم ساخته شده‌اند یا در دل كوه قرار دارند. اگر توانستید به استانست سفر كنید، حتما از بومیان و محلیان روستا، صنایع دستی بخرید زیرا اصیل‌ترین و ناب‌ترین صنایع دستی شرق ایران را در این منطقه خواهید یافت.
نحوه دسترسی به روستای استانست
آدرس: جاده بیرجند به زاهدان، ۵۰ كیلومتری بیرجند، دهستان مود، روستای استانست
از ویژگی‌های خوب روستای استانست، مسیر هموار و آسفالته آن است كه كار رسیدن به آن را برای شما آسان می‌كند. با خودروی شخصی، راه آسان و بی‌دردسری را تا استانست خواهید داشت اما بدون آن نیز می‌توانید به روستا بروید. تا بیرجند را می‌توانید از طریق پرواز مشهد یا تهران، طی كنید. از آن جا نیز با استفاده از تاكسی‌های بین شهری، با مبلغ كمی می‌توانید به استانست بروید. مینی‌بوس‌های روستا نیز در میدان ابوذر بیرجند، توقف دارند.
برای تردد با قطار باید بگوییم كه هنوز ایستگاه راه‌آهن به بیرجند نرسیده و نزدیكترین ایستگاه در شهر بجستان (فاصله ۲۵۰ كیلومتری بیرجند) قرار دارد، به همین دلیل تردد با قطار به صرفه نخواهد بود. اگر با خودروی شخصی به استانست سفر می‌كنید، حتما از پُر بودن باك خودروی خود اطمینان حاصل كنید زیرا ممكن است نتوانید در مسیر روستا، كمبود بنزنین خود را جبران كنید.
