بازار سید اسماعیل تهران یا همان سد اسمال یادگار دوره ی قاجار بوده و كاروانسراها و حجره های قدیمی دارد كه البته با گذشت زمان دستخوش تغییرات بسیاری شده اند.بازار سیداسماعیل در محدوده چهارراه مولوی قدمتی بیش از ۱۶۰ سال دارد. مغازه‌هایی بوده‌اند كه در گذرهای باریك اطراف بقعه امامزاده سید اسماعیل(ع) شكل گرفته‌اند و هنوز هم هستند.
این بازار محلی برای فروش وسایل دست چندم به شمار می‌رود.این بازارچه زمانی میدان كاه فروشان بود و بعدها بازارچه مسگرها. اما شهرت این محدوده تاریخی به بازار كهنه فروشان آن است كه قدمتی به اندازه تهران مدرن دارد. بازاری كه روزگاری مهم‌ترین بازار دست‌دوم‌فروشی پایتخت بود و اسم و رسمی داشت و برو بیایی، پس از گذشت حدود نیم قرن كاملاً مضمحل شده است.
برخی می گویند كه اجناس دزدی را می توان در بازار سداسمال پیدا كرد. یكی از قدیمی های بازار كه در كار خرید و فروش لوازم مسی و برنجی است و در كار عتیقه جات هم دستی بر آتش دارد، می گویند: توی بالاشهر هم دزدی بشه میگن برو سید اسماعیل لوازم دزدیده شده رو پیدا می كنی. هروقت بچه ای از خونه فرار می كنه و دو سه هفته پیداش نمیشه، میگن برو سید اسماعیل اونجا پیداش می كنی.
قدیمی های سید اسماعیل از چنین شهرتی راضی نسیتند. پیرمردی كه به گفته برخی كسبه، قدیمی ترین كاسب زنده بازار است، وجود پدیده جنس دزدی فروشی در این بازار را رد نمی كند، اما تاكید می كند كه آدم های این محله همه متدین و مذهبی هستند ولی متاسفانه اینجا به خرید و فروش جنس دزدی معروف شده است.
قسمت ورودی بازار سید اسماعیل به میدانی با همین نام كه در جنوب شرقی آن واقع شده، راه دارد. این بازار از ورودی مذكور آغاز و به سه راه نجارها ختم میگردد و در حال حاضر شامل خود راسته بازار سید اسماعیل، سرای حاج هادی، بازارچه سید اسماعیل میباشد. از ابتدا تا میانه راسته بازار فوق با چشمه طاقهایی و از میانه تا انتهای آن با شیروانی پوشیده شده است.
در دو طرف راسته بازار سید اسماعیل مغازه های مختلف خرده و عمده فروشی وجود دارد كه بیشتر این دكانها به فروش لوازم خانگی و فرش مشغول میباشند. ورودی كوچه مسجد – مدرسه فیلسوف الدوله در ضلع شمال شرقی راسته بازار سید اسماعیل به چشم میخورد. بازارچه كوتاه و تازه تأسیس سید اسماعیل درست از میانه ضلع جنوبی راسته بازار منشعب میشود ؛ یعنی، همان محلی كه پوشش طاقی بازار به شیروانی مبدل شده است. تزیینات به كار رفته در راسته بازار مذكور آجر و كاشی كاری است. هم چنین در ضلع شمال غربی راسته بازار سرای حاج هادی واقع شده است. قسمت نخستین یا ورودی این سرا دالانی میباشد كه با چشمه طاقهای مرمت شده، پوشش یافته است. در دو طرف این دالان مغازه های خرده و عمده فروشی لوازم خانگی به چشم میخورد. دالان فوق به صحنی مستطیل شكل خاتمه مییابد. در وسط این صحن یك باغچه با تعدادی درخت و در اطراف آن تعدادی مغازه در دو طبقه، متعلق به عصر حاضر، قرار گرفته است.
اسم این بازار را از مرقد امامزاده سید اسماعیل كه پشت بازار واقع شده ، گرفته اند . خیابان مصطفی خمینی را به سمت پایین كه بروید ، نرسیده به مولوی به كوچه های سیداسماعیل یك و دو می رسید . اینجا آغاز حماسه “سداسمال” است.اگرچه برخی از مورخین قدمت این بازار را تا سده هفتم و هشتم هم ذكر كرده اند اما بازار سرپوشیده سد اسماعیل ( بازار فعلی ) یادگار دوره قاجار است.
امامزاده و آب انبار
در ضلع شمال شرقی بازار سید اسماعیل ، امامزاده و آب‌انبار سیداسماعیل واقع شده است و زمانی باعث رونق گرفتن و آبادی این منطقه شده است. حاجی عیسی‌خان بیگلربیگی در سال ۱۲۶۱ به میرزا موسی وزیر اجازه داد تا در ملك شخصی خود كه شامل زمینی به مساحت ۱۶۰۰ متر بوده آب‌انبار عظیمی را بنا كند. این آب انبار به سبب همجواری با بقعه زیارتی سیداسماعیل از همان ابتدای ساخت، به نام آب‌انبار سید اسماعیل مشهور شد.
معماری بازار
مصالح اصلی به كار رفته در خود راسته بازار سید اسماعیل آجرهای قهوهای رنگ به ابعاد ۵ ضربدر ۱۰ ضربدر ۲۰ سانتی متر با ملاط ساروج است. همچنین از گچ به عنوان مصالح فرعی و از كاشی و آجر برای تزیینات بهره گرفته‌اند. در پی دو طبقه نمودن نیمی از این راسته بازار سقف قسمت مذكور را با شیروانی پوشانیدهاند. در تعمیرات داخل حجرهها، ساخت ابنیه جدید راسته بازار سید اسماعیل (مغازههای طبقه دوم) و بازارچه جدید الاحداث سید اسماعیل از مصالح امروزی استفاده شده است. مرمت نمای خارجی دالان سرای حاج هادی به وسیله آجرهای كرم رنگ به ابعاد ۵ ضربدر ۱۰ ضربدر ۲۰ سانتی متر با ملاط ماسه و سیمان به عنوان مصالح اصلی و سنگ و گچ به عنوان مصالح فرعی صورت پذیرفته است. در تعمیرات داخل حجرههای دالان یاد شده و ساخت مغازههای اطراف صحن نیز مصالح امروزی مصرف شده است.
ساعات كاری بازار
این بازار در تمام طول هفته بجز روزهای تعطیل باز است و صنف كفش و پوشاك و البته اسباب بازی در آن حضور پررنگی دارند . شكل درهم و برهم و دستفروشهای گوشه و كنار بازارچه هرچند هرروز هفته جاذبه خاص خودش را دارد اما سید اسماعیل هست و جمعه هاش .
جمعه ها كه اكثر مغازه ها تعطیلند این بازار جولانگاه دستفروش های است كه در بساطشان همه چیز می شود پیدا كرد . جورابهای لنگه به لنگه . آینه و چراغ مادربزرگتان. قاب های خالی بدون كاست
این دست فروش ها، نظام و طبقه بندی و روابط خاص خود را دارند. از جنوب كه وارد این بازارچه می شوی، قشر پول دارتر بساط كرده اند. هر چیزی كه قابل فروش باشد را می فروشند.
نحوه دسترسی به بازار سید اسماعیل
این بازار در مولوی تهران واقع شده است و در غرب خیابان مصطفی خمینی در جنوب شرقی راسته بازارچهل تن و شمال بازار حضرتی قرار دارد
