شهر هفشجان شهری تاریخی در چهارمحال یا «محال اربعه» كه قبل از انقلاب اسلامی جزو استان اصفهان بود كه در تقسیمات كشوری جدید به استان تبدیل شد واقع شده است . سهمی از بلاد خوزستان و سهمی از بلاد اصفهان، ساختار استان چهارمحال و بختیاری را بنا نهاده‌اند و می‌توان اذعان كرد كه روستاهای چهارمحال به فرهنگ اصفهان و تركان قشقایی گره خورده‌اند.
قدمت شهر هفشجان
شهر هفشجان پیشینه‌ای كهن دارد. سفالینه‌های كشف شده از تپه‌های باستانی هفشجان، قدمت این شهر را به هزاره هفتم قبل از میلاد می‌رسانند. اطراف این شهر، آثار تاریخی از وجود تمدن‌هایی كهن در هزاره‌های پیش از تاریخ حكایت دارند. بقایای راه‌های سنگ‌چین شاه‌راهی سوزیانای خوزستان به اصفهان یا گبیانه، كتیبه نیمه تصویر نگاری گرنوشته، تپه تاریخی شهر كهنه و از همه مهم‌تر تپه تاریخی اسكندری كه نشان از وجود تمدنی به‌صورت دولت شهری تاریخی دارد، از ویژگی‌های ممتاز شهر هفشجان در سطح ملی و جهانی است. هفشجان شش اثر ملی تاریخی به‌ثبت رسیده دارد. هفشجان یادگاری از زمان‌های بسیار بسیار دور است.
باستان‌شناسان، پیشینه‌ی شهر هفشجان را متعلق به دوران نوسنگی، عنوان می‌كنند.
گفته می‌شود كه «شاه هوشنگ» نخستین جشن سده را در این دشت اجرا كرده است. جالب است بدانید كه در «دشت هوشنگ شاه» بخش اعظمی از دارایی‌ها و املاك هفشجان قرار دارد كه نمی‌توان با حضور آن‌ها قدمت بسیار این شهر را نادیده گرفت. البته نباید از این نكته غافل شد كه نمی‌توان نامگذاری این شهر به هفشجان آن هم به دلیل حضور هوشنگ شاه كاملا درست و مورد تایید دانست. بلكه بیشتر این نام بواسطه‌ی نفوذی است كه در ادبیات شفاهی مردم این سرزمین داشته است. این شهر تاریخی دارای جاذبه‌های تاریخی و دیدنی‌های خارق‌العاده‌ی طبیعی است كه از دلایل محبوبیت آن در بین گردشگران و مسافران شده است.
موقعیت جغرافیایی
هفشجان یكی از شهرهای ایران واقع در شهرستان شهركرد، استان چهارمحال و بختیاری است. این شهر در ۱۵ كیلومتری جنوب غربی شهركرد، مركز كنونی استان چهارمحال و بختیاری و در ۱۱۵ كیلومتری غربی اصفهان، در دامنه كوه زیبا و استوار جهان‌بین واقع شده است. در دوران معاصر، هفشجان به‌صورت یكی از مراكز جمعیتی بزرگ استان با جمعیتی چندده‌هزارنفری محسوب می‌شود و به تمام پروژه‌های بزرگ صنعتی كشوری و بین‌المللی خدمات ارائه می‌دهد. این شهر به‌عنوان شهر صنعتگران بزرگ ایران ایفای نقش می‌كند.
آن‌گونه كه روایت شده است، مردم هفشجان چهارمحالی و تركیبی از ترك قشقایی دره‌شوری لر از تیرهای اسیوند و بلیوند و فیلی هستند كه بر اثر گذر زمان همگی به فارسی صحبت می‌كنند.
درباره وجه تسمیه هفشجان روایات متعددی وجود دارد. منقول است كه در سالیان قبل، یكی از پادشاهان پیشدادی به‌نام «هوشنگ» بنای این آبادی را نهاد و نام «هوشنگان» یا «هفشگان» را بر آن گذاشت. بر اثر حمله اعراب نام این بلد معرب و به «هفشجان» تبدیل شد. به نظر می‌رسد نام «هوشنگان» مستند باشد؛ چراكه هنوز بخشی از اراضی اطراف هفشجان به همین نام باقی مانده‌اند. هوشگان تركیبی از «اّش» به‌معنای «اوشا» یا در اصطلاح همان «حیاط وگان» است. برخی نیز بر این عقیده‌اند كه بانی و بنیان‌گذار این قصبه و آبادی «هفت تن مرد شجاع» بوده‌اند و حال نیز اراضی موسوم به اراضی «هفت شجاعان» معروف است و اذعان معمرین بر این است كه لفظ و كلمه هفشجان از هفت شجاعان ماخود است. به‌هرصورت، ثمره این دو وجه تسمیه حال حاضر «هفشجان» است.
ساكنان اولیه شهر هفشجان
بنابر شواهد موجود، در زمان‌های دور، مكان كنونی شهر مملو از آب بود. اولین ساكنان در دامنه كوه جهان‌بین و حوالی چشمه زنه كنونی زندگی و از علفزارهای كوه جهت دامداری استفاده می‌كردند. همچنین در مواقع خطر از كوه كه پناهگاه امنی بوده است جهت محافظت از خود در مقابل تهاجم بیگانگان و راهزنان بهره می‌بردند. بعدها و با خشك شدن دشت‌های پایین كوه، اولین ساختار روستا در محل كنونی شكل گرفت كه زیستگاه فعلی مردمانی است كه در سخت‌كوشی و فداكاری در راه اعتلای زندگی زبانزد همگان شدند.
آن روستای زیبا هم‌اكنون به شهری تبدیل شده كه نام آن هفشجان است. گرچه دیگر از بیشه زارهای اطراف آن خبری نیست، باغ های آن بایر شده و از بین رفته‌اند و اطراف آن، سرسبزی و شادابی گذشته را ندارد، ولی اصالت مردمان و سخت‌كوشی آن‌ها نسل به نسل منتقل شده و پابه پای كوه سرافراز جهان بین استوار و پابرجا باقی مانده است. جلوه زیبای این كوه كه چشم را نوازش می‌دهد، همانی است كه نیاكان ما هم از دیدن آن لذت می‌برده‌اند. باید این را بپذیریم كه این طبیعت زیبا امانتی نیست كه از گذشتگان نزد ما باقی مانده است، بلكه ودیعه‌ای است از آیندگان كه باید آن را حفظ كنیم.
زبان مردم شهر هفشجان فارسی است كه با لهجه هوشگانی تكلم می‌شود. لهجه هوشگانی گونه‌ای از فارسی شكسته و ریشه آن فارسی پهلوی است. به‌طور خاص مردم شهرهای شهركرد، هفشجان، بروجن، فرخ‌شهر و برخی دیگر از مناطق استان چهارمحال و بختیاری به زبان فارسی و دیگران به زبان‌های لری بختیاری و تركی قشقایی صحبت می‌كنند.
آب‌وهوای شهر هفشجان
شهر هفشجان ازجمله شهرهای سردسیر استان چهارمحال و بختیاری است. كوهستان‌های بلند اطراف، یكی از عوامل سردی آن است. در هفشجان چهار ماه از سال معمولا یخبندان است و فصول سال را می‌توان به این صورت تقسیم‌بندی كرد: فصل بهار (آب‌وهوای معتدل)، فصل تابستان (آب‌وهوای گرم)، فصل پاییز (آب‌وهوای نیمه‌گرم) و فصل زمستان (آب‌وهوای خیلی سرد و كوهستانی).
جاهای دیدنی شهر هفشجان
گردشگاه چشمه زنه هفشجان
گردشگاه چشمه زنه هفشجان در دامنه كوه جهان‌بین و دوكیلومتری هفشجان و ۲۰كیلومتری شهركرد واقع شده است. هرساله در روز طبیعت بیش از ۱۰۰۰۰ نفر از گردشگاه چشمه زنه و طبیعت زیبای آن دیدن می‌كنند. این گردشگاه از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری نزدیك به شهركرد، مركز كنونی استان چهارمحال و بختیاری و آب معدنی و لاله‌های واژگون آن از زیباترین جلوه‌های آن است. به‌منظور تامین‌بخشی از آب كشاورزی شهر هفشجان، سدی در ۲۰ كیومتری جنوب شهركرد و شمال كوه جهان‌بین و سه‌كیلومتری شهر روی این چشمه احداث شده است.
آبگیر چشمه زنه نیز از انواع سدهای خاكی با هسته رسی بوده و حجم مخزن آن ۳/۱ میلیون مترمكعب و دبی طراحی سیلاب ۲/۱ مترمكعب‌برثانیه است. حجم آب تنظیمی ۵/۳ میلیون مترمكعب، طول تاج سد۴۱۰ متر، عرض تاج سد هشت متر، ارتفاع ازروی پی در عمیق‌ترین ناحیه ۴۲ متر و ارتفاع آن ازروی بستر رودخانه در عمیق‌ترین ناحیه حدود ۲۹ متر است. باید توجه داشت نام زنه به‌علت زایش چشمه‌ای جوشان در كوه جهان‌بین هفشجان است.
گردشگاه چشمه زنه شهر هفشجان از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری استان چهارمحال و بختیاری است. آنچه در كوه جهان‌بین به چشم می‌خورد، كثرت چشمه سارانی است كه از گذشته به آن‌ها «مرغ هزارخانی» یا «هزار و یك چشمه» می‌گفته‌اند. اما در دهه‌های گذشته از تعداد آن‌ها كاسته شده است. باوجوداین، چشمه زنه را می‌توان ازمهم‌ترین آن‌ها دانست. قرارگیری در زیر قله مركزی جهان‌بین «نای هفشجان»، نزدیكی به فرودگاه و آب و هوای مناسب ازجمله ویژگی‌های منحصربه‌فرد این گردشگاه‌اند. كنار این مجموعه مهم‌ترین اثر تاریخی استان، تپه‌های اسكندری و نیز چشم‌انداز شهر هفشجان معروف به پشت بام های فیروزه‌ای به وضوح قابل‌مشاهده‌اند. لازم به ذكر است در دره چشمه زنه آثار تاریخی چندهزارساله نیز وجود دارند. مجموعه تفریحی چشمه زنه مساحتی بالغ بر ۵/۲۴ هكتار دارد.
كتیبه گر نوشته هفشجان
هفشجان، دارای پیشینه‌ای بسیار كهن است و از دو قسمت «هفشجان كهن» و «هفشجان جدید» تشكیل شده است. باستان‌شناسان بخش كهن را كه متشكل از مجموعه‌ای با وسعت چندین هزار هكتار است، با توجه به آثار باقیمانده از شاهراه‌های باستانی، كتیبه‌های نیمه تصویرنگاری و تپه‌های نوسنگی تاریخی، دارای قدمتی بالغ بر ۹ هزار سال تخمین زده‌اند. «كتیبه گر نوشته هفشجان» یكی از این آثار باستانی است كه قدمت آن متعلق به هزاره‌ی چهارم پیش از میلاد مسیح (ع) است.
كتیبه گر نوشته هفشجان، با قدمتی بالغ بر ۹ هزار سال، كهن‌ترین كتیبه گر نوشته در استان چهارمحال و بختیاری است.
این اثر تاریخی كه به عنوان كهن‌ترین كتیبه گر نوشته در استان شناخته می‌شود، در «كوه جهان بین»، بر دیواره‌ی صخره‌ای كوه و در میان حومه‌ی شهر قرار گرفته كه در مرداد ماه ۱۳۸۱، به عنوان یكی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است. جالب است بدانید كه در مجاورت این اثر باستانی، آثاری باقیمانده از راهی سنگ‌چین نیز مشاهده می‌شود كه باستان‌شناسان معتقدند این آثار متعلق به اولین مسیر ارتباطی است كه از آن به عنوان راهی برای انتقال فرهنگ و تمدن شوش و دشت خوزستان به محیط تمدن باستانی اسكندری هفشجان یا همان «شاهراه دزپارت» (شاهراه خوزستان به اصفهان كه به راه دسپارت مشهور است و از هفشجان عبور می‌كرد) استفاده شده است.
گورستان تاریخی بزلر هفشجان
یكی از جاذبه‌های تاریخی هفشجان قبرستانی است مشهور به «گورستان تاریخی بزلر هفشجان» با بیش از ۲ هزار سنگ قبر كه از قدمتی بین حكومت صفویان و قاجاریان برخوردار است. قبرهایی كه جنس آن‌ها از سنگ خاص منطقه است و حجاری‌های فوق‌العاده و تحسین‌برانگیزی را می‌توان روی آن‌ها مشاهده كرد. این تراش‌ها و هنرمندی‌های مثال‌زدنی به همت حجاران هفشجانی و هنرمندی خاندان سنگ‌تراش‌‌ها انجام شده كه عمر كهن‌ترین آن‌ها متعلق به سال ۱۰۰۴ هجری و زمان «شاه عباس اول» است. همچنین در این قبرستان شیرهای سنگی كه غالبا روی قبر پهلوانان، جوانان و شهدا گذاشته می‌شد، مشاهده می‌شود. بر بدنه‌ی تندیس شیر سنگی، نقش تفنگ، شمشیر، خنجر، بته‌جقه یا سرو خمیده كه نشانه جاودانگی روح است، اسب سوار با شمشیر، اسب زین شده آماده برای رحلت، نیزه و درخت حك شده است. علاوه بر شیرهای سنگی، سنگ‌مزارها به‌صورت سنگ گورهای افقی، عمودی یا محرابی، صندوقی و تندیس‌وار بوده‌اند. این سنگ گورهای گورستان تاریخی بزلر نیز قابل توجه است، برخی از آن‌ها به‌صورت عمودی و برخی دیگر به شكل افقی نصب شده است و همگی دارای تزئین است.
غار جهان بین هفشجان
در مسیر شهر هفشجان به طرف چشمه زنه و در راه ارتباطی به سمت «قله جهان بین»، یكی از جاذبه‌های گردشگری طبیعی استان چهارمحال و بختیاری قرار دارد كه به نام «غار جهان بین» شهرت یافته است. علت شهرت این پدیده‌ی طبیعی به غار جهان بین، قرارگیری آن روی خط‌الراس كوه جهان بین است. این غار دارای طولی برابر با ۲۰ متر و عمقی بالغ بر ۸۰ متر است. از زیبایی‌های این غار، حضور حوضچه‌ای است بسیار زیبا و تماشایی كه دارای عمقی نزدیك به ۸۰ سانتی‌متر است. آب این حوضچه بسیار شفاف و زلال است و منظره‌ی جالبی را به داخل غار بخشیده است. دهانه‌ی غار نیز در ارتفاعی نزدیك به ۳ كیلومتری از سطح دریا و در زیر صخره‌های كوه، قرار دارد. داخل غار نیز می‌توان سنگ‌های زیبایی در شكل‌های مختلف و خارق‌العاده مشاهده كرد كه توجه بسیاری از غارنوردان را به خود جلب می‌كند.
چشمه وقت و ساعت هفشجان
قطعا یكی از جالب‌ترین جاذبه‌های طبیعی در شهرستان هفشجان، پدیده‌ای است طبیعی به نام «چشمه وقت و ساعت» كه باعث حیرت بسیاری از گردشگران و مسافران شده است. این اثر شگفت‌انگیز در روز، بین ۲ تا ۳ ساعت خشك شده و دوباره شروع به تراوش و جوشیدن می‌كند. البته اینكه هنوز دلیل قانع كننده‌ای برای این عملكرد یافت نشده است، خود بر جذابیت آن افزوده است. هر چند برخی از كارشناسان معتقدند كه حضور سفره‌های زیرزمینی خاص، باعث این خشك و پرآب شدن تناوبی چشمه می‌شود. این چشمه ی خارق العاده در نظر مردم و اهالی از قداست و احترام والایی برخوردار است و پیشینه‌ی آن به پیش از دوران چهارم بازمی‌گردد. جالب است بدانید كه چشمه وقت و ساعت، در بهمن ماه سال ۱۳۸۹ به ثبت ملی رسید و طبق نظر زمین‌شناسان، دارای فواید علمی و طبیعی متعدد است. این پدیده‌ی ارزشمند در ۱۰ كیلومتری شهرستان هفشجان، در نزدیكی روستای شمس‌آباد و در دامنه‌ی كوه جهان بین قرار گرفته است.
كوه جهان بین
از دیگر جاذبه‌های گردشگری طبیعی در شهرستان هفشجان «كوه زیبای جهان بین» است كه در غرب این شهرستان قرار دارد. جهان بین یكی از كوه‌های رشته كوه زاگرس، با طول ۳۰ كیلومتری است كه از بخش جنوبی روستای شمس‌آباد شروع شده و تا غرب روستای مصطفی‌آباد از توابع شهر هفشجان ادامه یافته است. مرتفع‌ترین قله‌ی این كوه، «دالانك» نام دارد كه دارای بلندایی برابر با ۳۳۴۲ متر است. حضور غارهای عمیق و زیبا، صخره‌های رفیع، دامنه‌های سرسبز و تماشایی در شمال شرقی، همچنین قله‌ی بسیار زیبای «نای هفشجان» كه قله‌ی مركزی و از كم‌نظیرترین و منظم‌ترین قله‌های كشور نیز محسوب می‌شود، این منطقه از استان چهارمحال و بختیاری را بسیار زیبا و طبیعتش را بسیار دلنواز و تماشایی كرده است.
آجرنوشته عیلامی میانه هفشجان
«آجرنوشته‌ی عیلامی میانه»، از دیگر آثار تاریخی و كهن شهرستان هفشجان است كه با طولی برابر با ۲۴ متر، عرضی معادل با ۱۵ متر و قطری بالغ بر ۸ سانتی‌متر، پس از كتیبه‌ی گر نوشته هفشجان، عنوان دومین كتیبه‌ی باستانی استان چهارمحال و بختیاری را از لحاظ قدمت، به خود اختصاص داده است. به نظر می‌رسد این اثر ارزشمند ایران كهن كه در سال ۱۳۷۵ در تپه‌ی باستانی اسكندری هفشجان كشف شد، منقوش به متنی است در ۲۶ خط با قدمتی بیش از ۳۱۰۰ سال و متعلق به سال ۱۱۲۰ پیش از میلاد كه به دستور «هوته لوتش اینشوشیناك» از پادشاهان عیلام میانه، نوشته شده است. باستان‌شناسان معتقدند كه یافتن این آجرنوشته، احتمالا خبر از وجود یك زیگورات یا سازه‌ای مشابه آن در این منطقه می‌دهد. جالب است بدانید كه این تپه‌ی باستانی، نخستین اثر ملی استان چهارمحال و بختیاری است كه در سال ۱۳۸۴ هجری شمسی به ثبت ملی رسید.
