روستای دهلاویه روستای كوچكی ست كه در شمال غربی سوسنگرد در استان خوزستان و در منطقه دشت آزادگان واقع شده است. این روستا در شهرستان سوسنگرد و در كنار جاده اصلی سوسنگرد بستان قرار دارد. تا قبل از سال های دفاع مقدس دهلاویه روستای كوچك و گمنامی بود اما امروز یكی از نقاط دیدنی استان خوزستان است و هر ساله مسافران و زائران زیادی را به سوی خود می كشاند. این روستا مقتل یكی از به یادماندنی‌ترین اسطوره های دفاع مقدس، دكتر مصطفی چمران است.
اگرچه این روزها دهلاویه را بیشتر به نام شهید چمران می شناسند اما دهلاویه شاهد بزرگ مردان دیگری همچون علی تجلایی، ایرج رستمی، جواد داغری و ده ها شهید رزمنده دیگر بود كه با شهادتشان از این مرز و بوم دفاع كردند. این منطقه از نقاط معروف در میان یادمان‌های عملیات دفاع مقدس در جنوب است. از روز ۲۹ مهر ۲۰ تانك عراقی در جبهه شمالی سوسنگرد مستقر شدند. به این ترتیب حلقه محاصره سوسنگرد روز به روز تنگتر می شد. تانك های دشمن در كل محدوده به ۹۰ دستگاه می رسیدند. به تدریج دهلاویه خالی از سكنه شده بود و اهالی روستا به شهرها و روستاهای شرقی رفته بودند.
در هشتمین روز از جنگ پس از مقومت های نیروهای مدافع تانك های دشمن وارد شهر شدند و سوسنگرد را تصرف كردند.
دشمن تا جاده بستان سوسنگرد تا پل سابله پیش آمدند، اما دهلاویه بین پل سابله و سوسنگرد قرار داشت و تا آن زمان به دست نیفتاده بود. عراقی ها برای عبور از پل سابله از طرف دهلاویه تهدید می شدند برای همین این منطقه را به شدت زیر آتش گرفتند، اما مقاومت رزمندگان و همچنین ممانعت رودخانه كرخه از شمال نمی گذاشت وارد دهلاویه شوند. دهلاویه از همه طرف در تیررس بود.
طرح شكستن محاصره سوسنگرد در جلسه ای با شركت فرماندهان ارتش، سپاه و ستاد جنگ های نامنظم، نماینده امام در شورای عالی دفاع و استانداری خوزستان آماده شد. ستاد جنگ های نامنظم ستادی بود كه در سال ۱۳۵۹ در خوزستان برای فرماندهی جنگ و عملیات چریكی توسط دكتر مصطفی چمران تاسیس شد. دكتر چمران با یك هیات ۶۰ تا ۷۰ نفره به سمت اهواز حركت كرد و در این شهر به فرماندهی او گروهی تشكیل شد. بلاخره روز ۲۶آبان ماه سال ۵۹ رسید و عملیات شكستن محاصره سوسنگرد آغاز شد. سوسنگرد آزاد شد اما تپه های الله اكبر هنوز در دست عراقی ها بود، دهلاویه هم همینطور.
دشمن در چند روز ابتدای جنگ نتوانست از سمت جاده بستان به سوی سوسنگرد پیشروی كند و ناچار به پیشروی از سمت شمال منطقه (تپه های الله اكبر) شد.اول تیرماه سال ۱۳۶۰ شهید دكتر مصطفی چمران در خط مقدم دهلاویه به شهادت رسید. با پایان یافتن جنگ و بازگشت مردم به شهرها و رستاهای خود مردم منطقه دهلاویه به روستاهای خود بازگشتند. در حال حاضر نیز ۱۲۰ خانواده در این منطقه زندگی می كنند.
در تاریخ ۲۶ خرداد سال ۶۰ نیروهای شهید چمران، طی عملیاتی دهلاویه را آزاد كردند، اما دشمن با حملات خود بار دیگر این روستا را اشغال كرد. در این عملیات، ایرج رستمی فرمانده نیروهای خودی به شهادت رسید.و هنگامی كه دكتر چمران، برای معرفی فرمانده جدید عازم دهلاویه شد، در پشت كانال این منطقه و مكان فعلی یادمان بر اثر اصابت گلوله خمپاره فرمانده مجروح شد و هنگام انتقال به اهواز به شهادت رسید.
مناجات معروف شهید چمران در این روستا نوشته شده است:«ای قلب من، این لحظات آخرین را تحمل كن… به شما قول می‌دهم كه پس از چند لحظه، همه شما در استراحتی عمیق و ابدی آرامش بیابید».روستای دهلاویه پس از ۳۱۰ روز اشغال توسط دشمن بعثی، در تاریخ ۲۷ شهریور سال ۶۰ در عملیات «شهید آیت‌الله مدنی» آزاد شد و پس از آن عشایر روستا بار دیگر به آن منطقه بازگشتند.
در سال ۷۴، در غرب روستای دهلاویه، بنای یادبودی جهت بزرگداشت رشادت‌های شهید چمران توسط بنیاد حفظ آثار و ارزش‌های دفاع مقدس ساخته شد كه از مهم‌ترین نقاط دیدنی روستای دهلاویه است كه بر دیوارهای آن، نوشته‌هایی از مناجات‌های عارفانه شهید چمران نصب شده است.
امروز دهلاویه تنها روستای كوچكی نیست، در آن بنای بزرگی كه یادمان شهید چمران نامیده می شود قرار دارد. یادمان دكتر چمران در محل شهادتش براساس طرح سه تن از اساتید دانشكده معماری تهران و ظرف مدت سه سال ساخته شد. این یادمان در سال ۱۳۷۴ افتتاح شد و ۱۰ سال بعد پیكر شهید گمنامی در آن دفن شد.
