شهر چالوس یكی از زیباترین، معروفترین و مهمترین مناطق شمالی كشور است كه طبیعت زیبا، جاده‌های مشهور و جاذبه‌های متعدد تاریخی و طبیعی آن سبب شده این منطقه مورد توجه تمام مردم داخلی و گردشگران خارجی باشد. شهر چالوس از شهرهای مهم و تاریخی استان مازندران است و زمانی از توابع رویان محسوب می‌شد و در جلگه میانی سواحل دریای خزر واقع شده است. چالوس با ۲/۴ درصد جمعیت در مجاورت شهرستان ساحلی نوشهر قرار دارد. مورخان اسلامی چالوس را به عنوان شالوس و چالس خوانده اند و در پیرامون آن دو شهر كوچك دیگر به نام كبیره و كچه نیز وجود داشته است.
بعضی از علمای جغرافیانویس، شهر چالوس را از آبادی‌های طبرستان دانسته‌اند. محمد بن اویس از امرای دوره تسلط خلفای عرب به دستور خلیفه معتصم به حكمرانی چالوس منصوب شد. [چالوس؛ جاده همیشه زیبای دنیا]
محمدبن اویس حكمران رویان (قسمتی از طبرستان) بود و پسرش احمد نیز حكمران چالوس بود. شهر چالوس در زمان حمله امیر تیمور تخریب شد و تا قرن‌های متمادی به صورت روستایی كوچك بود.
چالوس در دهه اول قرن ۱۴ شمسی (۱۳۱۰) با پشتیبانی دولت وقت آرام آرام به صورت شهری سازمان یافته در آمد و امروزه به شهری زیبا با امكانات فراوان جهانگردی تبدیل شده است.
این شهرستان هم اكنون دارای دو بخش مركزی و كلاردشت است. منطقه توریستی كلاردشت در سیر تاریخ از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده و استقرارهای طولانی با فرهنگی گسترده در پیش از تاریخ و دوره اسلامی را به همراه داشته است.
چالوس و كلاردشت و نمك آبرود از قطب های گردشگری كشور محسوب می‌شوند كه با راه‌اندازی بزرگراه ۱۲۰ كیلومتری جدید تهران – شمال، موقعیت استراتژیك این شهرستان تقویت می‌شود. تولید گل و گیاه در چالوس همانند سایر شهرهای غرب استان رونق دارد.
شهر چالوس دارای مراكز تفریحی و گردشگری فراوانی است كه در زیر به برخی از این مراكز اشاره شده است. [آشنایی با جاده چالوس]
آبشار اكاپل
آبشار اكاپل در جنگل كوهستانی سردی چال كلاردشت واقع شده و چشم انداز و مناظری بدیع دارد. همجواری این آبشار با ییلاقات كلاردشت و زیبایی طبیعی آن كه دریاچه ولشت را نیز در خود جای داده، قابلیت تفرجگاهی آن را به طور فوق العاده‌ای افزایش داده است.
آبشار سواسره
آبشار سواسره مشرف به ناحیه‌ای از توابع بلده قرار دارد و حدود ۱۰۰ متر ارتفاع دارد. این آبشار دارای آبی فراوان با پخشابی منحصر به فرد است. فضای این منطقه كوهستانی – بیشه ای است و چشم‌اندازهایی بكر و شگفت‌انگیز دارد.
آبشار هریجان
آبشار هریجان مشرف به روستایی به همین نام در نزدیكی گردنه هزارچم در جاده تهران ـ چالوس قرار دارد. این آبشار بیش از ۹ متر ارتفاع دارد و یكی از زیباترین آبشارهای رشته كوه البرز است.
آبشار هریجان با آب فراوان، فضای مرتفع و بیشه ای وچشم انداز كوهستانی، دره‌ای و جنگلی از فراز كوهی سنگی با پخشابی ویژه سرازیر و در پایین دست به آبشارهای متعددی تبدیل می شود.
پارك جنگلی چالوس
پارك جنگلی چالوس (فی ین) در ۷ كیلومتری جاده چالوس ـ تهران واقع شده است. رودخانه چالوس از كنار آن می‌گذرد و ویژگی خاص و جالبی به آن بخشده است. در این پارك، اردوگاهی احداث شده كه كلبه و كومه‌هایی برای اقامت مسافران دارد. این پارك امكانات خاص تفرجگاهی نظیر میز، نیمكت وجایگاه بازی بچه‌ها نیز دارد.
پارك جنگلی نمك آبرود
این پارك بیش از ۲۰۰ هكتار مساحت دارد و مانند سایر پارك های جنگلی، درختان خودرو و انبوهی را درخود جای داده است. گونه های مختلف گیاهان شمشاد آن بیش از ۷۰۰ سال برآورد گردیده است. پارك نمك آبرود با طبیعت بكر و وحشی، ضمن حفظ سیستم های اكولوژیكی به عنوان یكی از پارك های جنگلی زیبای جهان محسوب می شود.
تله‌كابین نمك آبرود
یكی از بخشهای مهم توریستی نمك آبرود تله كابین است. این تله كابین كه در جنوب شرقی شهرك نمك آبرود واقع شده، امكان صعود به بالای قله زیبای مدوبن را فراهم می‌كند قله كوه مدوبن، با داشتن امكانات پذیرایی مسافرین و همچنین اختلاف دمای حدود ۱۰ درجه سانتیگراد نسبت به پای كوه در ماه‌های گرم سال فضای دلنشین و خاطره انگیزی را برای گردشگران خواهد داشت.
تله كابین نمك آبرود دارای ۴۲ كابین ۴ نفره می‌باشد كه با سرعت ۳ متر بر ثانیه مسیر ۲۱۰۰ متری را كمتر از ۱۲ دقیقه طی می‌كند. ارتفاع دكل تله كابین بین ۴ الی ۴۹ متر متغییر است.
متوسط جابجایی مسافرین در طول سال با توجه به موقعیت جغرافیایی و اقلیمی منطقه و همچنین ایام تعطیل سال متفاوت بوده بطوریكه در ایام غیر تعطیل بین ۷۰۰ الی ۱۰۰۰ (نفر در روز) و در ایام تعطیل بین ۲۵۰۰ الی ۳۵۰۰ (نفر در روز) متغیر است.
دریاچه سد دریوك
این دریاچه كه در حدود یك هكتار وسعت دارد، روبروی دره ولی آباد هزارچم و در دامنه كوه دال كمر قرار گرفته است. عمق آن حدود ۵ متر است و آبی شیرین دارد و اطراف آن را مراتع و مرغزار احاطه كرده است. به همین جهت این دریاچه مامن و زیست گاه پرندگان بومی و وحشی است.
درماه های زمستان نیز پرندگان مهاجری مانند غاز و مرغابی در اطراف آن مشاهده می شود. اقلیم مناسب و فضای طبیعی و دلنشین آن با چشم اندازهای بدیع، جلوه تفرجگاهی جذابی را به این دریاچه بخشیده است.
از آن جایی كه این مجموعه دریاچه‌ها دارای راه‌های دسترسی، محوطه های اتراق، چشم اندازه های طبیعی، مرغزارهای وسیع، پرندگان گوناگون و همچنین استفاده های طبی می باشند، قابلیت‌های فوق‌العاده مناسبی برای ایجاد و احداث كانون‌های تفرجگاهی، زیستگاهی و پژوهشی دارند.
دریاچه ولشت
این دریاچه در جنوب غربی چالوس و شمال شرقی منطقه كلاردشت در میان دره‌ای عمیق قرار گرفته است. وسعت آن حدود ۱۵ هكتار و عمق متوسط آن ۲۰ متر می باشد.
حجم آب دریاچه حدود ۳ میلیون متر مكعب برآورد شده و شیرین است و به همین دلیل نیز مأمن پرندگان مهاجر، ماهی و سایر آبزیان است.
دریاچه ولشت از جمله دریاچه‌هایی است كه در نزدیكی منطقه كوهستانی تخت سلیمان علم كوه قرار دارد و به دلیل قرار گرفتن در یك گودال بزرگ محاط به تپه‌های كم ارتفاع كلمه، از دید پنهان است. دسترسی به دریاچه از طریق مرزن‌آباد و سمت غربی جاده چالوس امكان پذیر است.
مرداب كندوچال
مرداب كندوچال در میان جنگل انبوه فی ین چالوس قرار گرفته است. این تالاب یك هكتار وسعت و حدود ۴ تا ۵ متر عمق دارد.
آب این مرداب از چشمه های اطراف تأمین می شود و شیرین است.
غیر از درختان جنگلی كه دورتادور آن را فرا گرفته اند، پیرامون و سطح مرداب نیز پر از نی و گیاهان مردابی است. این تالاب در ارتفاع ۷۳۰ متری دریا قرار گرفته است و مأمن پرندگان و آبشخور وحوش است.
كاخ اجابت
كاخ اجابت در دوره پهلوی، در روستای اجابت از بخش كلاردشت ساخته شد. این كاخ در محلی مشرف به منطقه كلاردشت بنا شده، تزئینات و گچبری‌هایی زیبا به شیوه معماری اروپا دارد.
محوطه این كاخ بسیار زیباست و در داخل آن لوسترهایی نفیس و گران قیمت قرار دارد. حیاط كاخ پوشیده از درختان سرو سرسبز است و در حال حاضر به عنوان استراحت گاه مورد استفاده قرار می‌گیرد.
كاخ چای‌خوران
كاخ چای‌خوران با شماره ثبت تاریخی ۱۰۴۵ در جنوب میدان معلم چالوس و در منطقه‌ای موسوم به محوطه كاخ واقع شده اداره میراث فرهنگی چالوس در آن قرار دارد.
این كاخ از بناهای دوره پهلوی اول است و بنای آن در محوطه‌ای به مساحت تقریبی ۴۰۰۰ متر مربع در یك طبقه و زیر زمین احداث شده‌است.
دو ورودی اصلی بنا در ضلع غربی و شرقی است و فضاهای داخلی ساختمان مشتمل بر دو بخش اصلی و خدماتی بوده كه با راهروی میانی به هم مرتبط می‌شوند.
بخش اصلی شامل بالكن ستوندار شمالی و دو تالار مربع شكل در جنوب آن و یك تالار مستطیل شكل در جهت شمالی و جنوبی است كه با تزئینات زیبای گچبری آراسته شده‌است. بخش خدماتی دارای دو اتاق و آبدارخانه و دو ایوان در دو سوی شرقی و غربی است.
پوشش بام آن به صورت شیروانی، تراس آن به شیوه خاصی نرده چینی شده و این كاخ همانطور كه از نامش مشخص است به منظور استراحت موقت و كوتاه مدت بكار می‌رفته‌است.
این كاخ بر خلاف سایر كاخهای این دوره، بسیار ساده و بی پیرایه است. مصالح عمده آن از سنگ و آجر تشكیل شده. ساختمان كاخ بامی دارد كه به شیوه خاصی نرده چینی شده است. نفوذ معماری اروپایی در ساختمان كاخ نیز به وضوح مشهود است.
دبستان پروین اعتصامی
دبستان پروین اعتصامی در ضلع شمالی خیابان امام شهر چالوس قرار دارد. در سال ۱۳۱۲ خورشیدی همزمان با احداث كارخانه حریربافی این بنا به عنوان رستوران كارخانه ساخته شد و در سال‌های ۱۳۲۰ تا ۱۳۲۴ مركز فرماندهی نیروهای ارتش شوروی سابق بود.
پس از خروج متفقین از سال ۱۳۲۵ این بنا با نام دبیرستان شاپور و پس از مدتی تحت نام دبستان پروین اعتصامی مورد بهره برداری آموزشی است.
ساختمان مدرسه از یك طبقه و زیرزمین تشكیل شده‌است و ورودی آن در جهت جنوبی و دارای سردر تزئینی است.
بقعه متبركه سید محمد
بقعه متبركه سید محمد در روستای زوات واقع در ضلع جنوبی كمربندی چالوس به تنكابن قرار دارد. بنای اصلی مقبره به صورت ۸ ضلعی می‌باشد كه گنبدی ۸ وجهی بر فراز آن استوار است. گنبد بقعه از نوع دوپوش است.
كاروانسرای سر قله كندوان
بقایای كاروانسرای سنگی سر قله كندوان در منتهی الیه جنوبی مازندران و در سر قله كندوان قرار دارد. این كاروانسرا به شیوه ۴ ضلعی و با ابعاد ۱۴در۱۶ متر ساخته شده‌است. براساس شواهد موجود سقف كاروانسرا به شكل گنبدی بوده‌است.
كاروانسرای سنگی پای قله كندوان
كاروانسرای سنگی پای قله كندوان در فاصله ۲۰۰ متری شمال تونل كندوان واقع شده‌است. از نوع كاروانسراهای كوهستانی می‌باشد. شكل كلی بنا به صورت چهارضلعی در ابعاد ۹ در ۲۲ متر در امتداد شمالی ـ جنوبی است و از ۲ ردیف طولی حجرات گنبددار تشكیل شده‌است.
امروزه ۵ گنبد بخش شرقی كاروانسرا باقی مانده‌است كه همگی در قسمت فوقانی دارای نورگیر هستند. هر گنبد روی ۴ طاق استوار است و گنبدهای این بنا از نوع كلنبه‌ای می‌باشد.
صنایع دستی چالوس
عمده‌ترین هنر سنتی شهرستان چالوس، فرش كلاردشت است كه علاوه بر فروش داخلی به كشورهای اتریش، فرانسه، ایتالیا، كانادا، آلمان و كشورهای حوزه خلیج فارس نیز صادر می‌شود.
شباهت طرح‌های فرش كلاردشت با طرح‌های فرش كردستان و فارس و كرمانشاه بیانگر مهاجرت اقوام لر و كرد كوههای زاگرس در گذشته‌های دور به این منطقه‌است.
از انواع جنگلی و شكارگاه، شكری، مزرقان، شاه عباسی، گل سینی، قابل ذكر است و مهمترین دلایل شهرت آن كیفیت بسیار بالای رنگ قالی بدلیل استفاده از مواد گیاهی علاوه بر رنگ‌های شیمیایی در رنگرزی است.
علاوه بر قالی هنرهای سنتی چون نمدمالی، حصیربافی، جاجیم بافی، بافت جوراب و دستكش و كوزه گری نیز در منطقه كلاردشت رواج دارد.
