شهر قلعه تل شهری است تاریخی در استان خوزستان كه بر طبق تقسیمات كشوری بخش مركزی شهرستان باغملك واقع شده است و مردمان آن بختیاری هستند. این شهر از قدیم مركز دهستان قلعه تل و محل آمد و رفت ساكنان اطراف و تأمین خدمات اولیه روستاهای این دهستان بوده است. شهر قلعه تل در سال۱۳۹۵دارای جمعیتی بالع بر ۷۵۸۲نفر بوده است . رشد جمعیت این شهر حاصل مهاجرت جمعیت روستایی دهستان قلعه تل به این شهر است.
قدمت شهر قلعه تل
سكونت در شهر قلعه تل با استناد آثار تاریخی بدست آمده در نشستگاه آن به گذشته‌ای بسیار دور در دوره حاكمیت پادشاهی عیلام باز می‌گردد. این پادشاهی كه در حدود ۵۰۰۰ سال پیش در پهنه‌ای از جنوب غرب و غرب ایران كنونی وجود داشت از چندین شهر و ناحیه مهم تشكیل می شد كه معروف ترین آنها آنزان یا آنشان بود كه گمان بر این است منطبق بر منطقه اطراف شهر ایذه كنونی است. اهمیت این شهر و نزدیكی شهر كنونی قلعه‌تل با آن و نیز احتمال عبور كاروان‌های بین شهر آنزان و شوش از مسیر میانكوهی منطبق بر دشت قلعه تل بر احتمال رونق حیات این شهر در روزگار عیلامیان می‌افزاید. از آثار عیلامی كشف شده در این شهر دو سنگ بزرگ است كه سال‌ها پیش هنگام حفر زمین برای ساخت و ساز از زمین بیرون آورده شدند. یكی از این سنگ‌ها پایه ستون و دیگری سنگی منقوش به پیكره چهار نفر است كه دو نفر روبروی دو نفر دیگر دست به سینه ایستاد‌ه‌اند.
قدمت شهر قلعه تل
سكونت در شهر قلعه تل با استناد آثار تاریخی بدست آمده در نشستگاه آن به گذشته‌ای بسیار دور در دوره حاكمیت پادشاهی عیلام باز می‌گردد. این پادشاهی كه در حدود ۵۰۰۰ سال پیش در پهنه‌ای از جنوب غرب و غرب ایران كنونی وجود داشت از چندین شهر و ناحیه مهم تشكیل می شد كه معروف ترین آنها آنزان یا آنشان بود كه گمان بر این است منطبق بر منطقه اطراف شهر ایذه كنونی است. اهمیت این شهر و نزدیكی شهر كنونی قلعه‌تل با آن و نیز احتمال عبور كاروان‌های بین شهر آنزان و شوش از مسیر میانكوهی منطبق بر دشت قلعه تل بر احتمال رونق حیات این شهر در روزگار عیلامیان می‌افزاید. از آثار عیلامی كشف شده در این شهر دو سنگ بزرگ است كه سال‌ها پیش هنگام حفر زمین برای ساخت و ساز از زمین بیرون آورده شدند. یكی از این سنگ‌ها پایه ستون و دیگری سنگی منقوش به پیكره چهار نفر است كه دو نفر روبروی دو نفر دیگر دست به سینه ایستاد‌ه‌اند.
گذشته از این وجود منابع آب و خاك مناسب برای كشاورزی و مراتع وسیع و غنی در كوه‌‌های اطراف قلعه تل، وجود جمعیت یكجانشین و كوچ‌نشین در این منطقه را محتمل می سازد. علاوه بر سابقه حیات دیرین در قلعه‌تل كه عمدتاً با هاله‌ای از ابهام همراه است، بخش دیگری از سابقه حیات شهر قلعه تل كه از آن زمان تا كنون استمرار دارد، به دوره قاجاریه و اندكی قبل از آن باز می‌گردد. این حیات دارای نماینده‌ای پابرجاست كه بر روی تپه‌ای مشرف به دشت و رودخانه جاری در پای آن به شكل قلعه‌ای پر هیبت ولی رنگ و رو باخته خود نمایی می‌كند. این قلعه توسط محمد تقی خان چهارلنگ بختیاری ساخته شد. از این قلعه برای فرماندهی قشون استفاده می‌شد. وصف این قلعه و حیات اجتماعی درون و بیرون آن كه نشانی از سكونت در این شهر را به همراه دارد، در سفرنامه سر هنری لایارد ـ شهروند انگلیسی آمده است. در این سفرنامه تنها اشاره اندكی به جمعیت ساكن در خارج قلعه كه باید افراد غیر مرتبط با خاندان خان باشند، شد: “در پای تپه ای كه قلعه بر فراز آن جای داشت، یك ده با تعدادی خانه گلی وجود داشت” اشاره به بوته‌زارهای پر پشت در اطراف قلعه و گله‌های حیوانات وحشی بخصوص شیر و گراز، در وجود جمعیت زیاد در این محل تردید ایجاد می‌كند.
قلعه تاریخی شهر
شهر قلعه تل نخست در اطراف تپه‌ای بنا شده كه زیر بنای قلعه موجود شهر است. این قلعه بر روی تپه‌ای طبیعی قرار دارد كه بر اساس گفته‌ها بخشی از ارتفاع آن بصورت مصنوعی ایجاد شده است. ناظران در قلعه كاملاً به دشت مشرف هستند و این موقعیت مكانی فرصت مناسبی برای كنترل و دیده‌بانی خروجی‌هایی از كوهستان به دشت كه امكان هجوم و حمله از آنها وجود داشت، فراهم می‌كرد. در حال حاضر قلعه تلی از خاك را در خود جای داده كه حاصل از ریزش دیوارها و برجهای بلند و اتاق‌های بزرگ آن است. وصفی از این قلعه در سفرنامه لایارد وجود دارد كه گویای ارج و ابهت آن در روزگان قدیم است.
” قلعه دارای چهار برج و به شكل مربع ساخته شده و در یكی از زاویه های آن یك عمارت چهار ضلعی احداث شده بود كه در طبقه فوقانی آن “لامردون” و یا مهمان خانه قرار داشت. در طبقه تحتانی راهرو مسقف طویلی این ساختمان را به محوطه مركزی قلعه متصل می‌ساخت. قلعه دارای دو حیاط بود كه قسمت بیرونی جهت میهمانان و مستخدمین و گارد محافظ و قسمت داخلی مخصوص خانواده خان شامل خانواده محمد تقی خان و برادرش آكلب‌علی بود.
روی برج ها و دیوارهای قلعه چند قبضه تفنگ سنگین فتیله ای نصب شده بود كه هر كدام هشت یا نه پا طول داشته و قابل حمل بودند. این فنگ‌ها روی محور و حلقه های مخصوصی می چرخیدند و با یك نوع گلوله های بزرگ و مقداری گلوله های كوچك و تكه پاره‌های آهن مسلح می‌شدند. گرچه قلعه از سنگ و آجر ساخته شده بود و می توانست در برابر حملات و یورش های غیر منظم محلی پایداری نماید ولی در برابر آتش توپخانه یك نیروی عظیم نمی‌توانست مقاومت داشته باشد.”
در سال ۱۳۸۵ اقداماتی برای پاكسازی درون قلعه از نخاله‌های ساختمانی حاصل از ویرانی دیوارها و سقف اتاق‌های قلعه از طرف سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع دستی آغاز شد كه هنوز ادامه دارد. در این طرح بخشی از دیوارهای فروریخته بازسازی شده است.
نشانه‌های شهری و منطقه‌ای قلعه‌تل
قلعه بلندترین نقطه و گویاترین نشانه شهر برای تازه‌واردان به شهر یا مسافرانی است كه از مسیر ارتباطی اهواز به اصفهان عبور می‌كنند. در پای این قلعه رودخانه‌ای وجود دارد كه آب چشمه‌هایی را به رودخانه گلال انتقال می‌دهد. این رودخانه منبع تأمین آب اراضی فراوانی در قلعه تل و بوگری است كه عمدتاً زیر كشت صیفی‌جات و برنج هستند. روستای بوگری كه اینك به شهر قلعه تل بسیار نزدیك شده یكی از نقاط سرسبز و خوش عطر دشت قلعه‌تل است. یكی از چشمه‌های مسدود شده در پای این قلعه از قدیم مهمترین منبع تأمین آب ساكنان بود كه تا مدت‌ها آب پاك و گوارایی داشت.
دره های كوهستانی اطراف دشت كه روستاهایی را در كنار یا نزدیك خود به همراه دارند دارای آب و هوایی خنك هستند كه برای بسیاری از مردم استان شناخته شده‌اند. دره‌های مال‌آقا، تنگ‌كرد، بیدستان و تمبی آشناترین مناطق كوهستانی اطراف دشت را برای ساكنان و مسافران گریزان از گرمای هوا هستند. نزدیك‌ترین نقطه تفریحی ـ طبیعی به شهر قلعه‌تل در پای كوه قجه قرار دارد كه به هفت‌چشمه معروف است. مناطق كوهستانی در تعطیلات نوروزی و تابستان پذیرای جمعیت زیادی از سراسر استان هستند.
