همدان شهر هگمتانه تاریخ ایران ، شهری كه شاید تاریخ آنرا بتوان با پیدایش تمدن گره زد . صنایع دستی همدان بسیار ارزشمند است .همدان شهری است توریستی كه علاوه بر زیبایی های طبیعی همچون غار علیصدر ، جاذبه های تاریخی همچون گنج نامه ، آرامگاه انسانهای مشهور تاریخ چون بوعلی سینا و شاعر بزرگی چون باباطاهر ،صنایع دستی زیبا و بی شماری دارد . هنر دست هنرمندان این مرزو بوم در اقصی نقاط جهان دیده می شود . یكی از زیباترین آثار منبت كاری شده ایران رهلی است كه در موزه متروپولتین نیویورك نگهداری میشود.
طلا و نقره
در همدان بخشی از صنایع دستی كاملا وابسته به طلا و نقره هستند كه به معرفی هر یك از آنها می پردازیم.
طلاكوبی و نقره كوبی
طلاكوبی و نقره كوبی هنری است كه یك هنرمند در طی آن تلاش می كند تا طرح های سنتی و نقوش را بر روی ورقه های نقره ای و طلایی به صورت برجسته نقش كند. سپس این ورقه ها را بر روی شیشه، چوب و سرامیك نصب می كنند تا جلوه ی بیشتری داشته باشد.
طلا و نقره سازی
در برخی شهرستان های استان همدان با استفاده از مفتول هایی از جنس طلا و نقره، زیورآلاتی را می سازند كه بسیار چشم نواز هستند. از مهم ترین زیورآلاتی كه به دست هنرمندان این شهر ساخته می شود انگشتر می باشد . صنعت انگشتر سازی در این استان رواج بسیاری دارد. ركاب انگشتر از جنس نقره و طلا و به اشكال گوناگون ساخته می شود. برای تزیین ركاب از نگین و سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی همچون الماس ، یاقوت ، زمرد ، یشم ، فیروزه و عقیق به كار می رود.
طلا كاری روی شیشه
هنرمندان همدانی با ظرافت خاصی، بدنه ی ظروف شیشه ای سنتی همچون گلاب پاش، شكلات خوری، لوستر و میوه خوری را با با آب طلا و نقوش سنتی، اسلیمی، ختایی و گل و بته تزیین می كنند. این نوع هنر را می توان در شهر های همدان ، ملایر و لالجین مشاهده نمود.
سفال و سرامیك
یكی از شناخته شده ترین هنرهای همدان سفال ها و سرامیك های تولیدی شهر لالجین است كه شهرت جهانی دارد. قدمت سفالگری در این منطقه چیزی در حدود ۷۰۰ سال تخمین زده می شود و و وجود اساتید و هنرمندان برجسته و تنوع طرح ها اثباتی بر این قدمت می باشد. انواع ظروف مصرفی ، ظروف تزئینی و آثار هنری ، انواع تندیس ، تولیدات سرامیك لعابدار ، نقاشی شده و بدون نقاشی ، خام پخت با نقاشی های زیر لعابی ، تلفیق سفال با چرم ، چوب ، پارچه ، گل و خرمهره از جمله تولیداتی هستند كه در لالجین به دست هنرمندان درست می شوند.
نقاشی
صنایع دستی در شهر همدان مزین به هنر نقاشی نیز هستند و محصولات زیر از آن بهره برده اند.
تذهیب
تذهیب نوعی نقاشی است كه برای تزیین تابلوهای خوشنویسی، متون قرآنی ، شعر و… به كار می رود. در تذهیب از طرح های سنتی، اسلیمی، ختایی استفاده می شود و این نقوش بر روی كاغذ های رنگی ، طلایی و نقره ای ایجاد می گردد.
مینیاتور
نقاشی مینیاتور از دوران قبل از اسلام تا كنون در ایران انجام می شود. در همدان این هنر بر روی صفحه كاغذ، ظروف سفالی، گلدان ها و كتیبه ها جلوه گری می كند.
نقاشی روی سفال و سرامیك
نقاشی روی بدنه ی لعابی، نقاشی زیر لعابی، نقاشی های رنگ و روغن، نقاشی آب طلا روش هایی هستند كه به وسیله ی آنها، نقوش سنتی و مدرن بر روی سطوح سفالی و سرامیك پیاده می شوند. نقاشی روی سفال و سرامیك در شهرهای لالجین و همدان رواج دارد.
صنایع چوبی
زدن نقش بر روی چوب محصولات زیبایی را خلق می كند. صنایع دستی چوبی همدان كه عبارتند از:
منبت كاری
منبت كاری از هنرهای چندهزارساله ی ایران است كه به وسیله ی آن نقش های برجسته ای بر روی سطوح چوبی ایجاد می شود. هنرمندان، آیات قرآنی، شعر و متون را به خط نسخ، نستعلیق و شكسته را با حاشیه هایی زیبا در كنار یكدیگر نقش می كنند و اثر زیبایی را می آفرینند.
معرق
در معرق برش های بسیار ظریف و نازك از انواع چوب های تزیینی، صدف و عاج را در كنار یكدیگر قرار می دهند تا طرح های زیبایی را بر روی چوب نقش كنند. این طرح ها بیشتر شبیه نقاشی های مینیاتوری هستند. این هنر در ملایر، تویسركان، نهاوند و همدان به چشم می خورد.
قاب سازی
قاب های چوبی یكی از صنایع دستی نفیس همدان هستند. بدنه ی قاب ها را با طرح های زیبا و سنتی به وسیله ی كنده كاری روی چوب (منبت) یا قالبی تزیین می كنند. روستای كاج در شهرستان رزن، شهرهای همدان ، ملایر و تویسركان میزبان هنرمندان قاب ساز هستند.
مس
استفاده از مس نیز در صنایع دستی همدان دیده می شود و به اشكال زیر در بازارهای این استان دیده می شود:
مسگری
ساخت ظروف و ادوات مسی از دیرباز در همدان رواج داشته است. انواع دیگ ، كاسه، بشقاب و سایر ظروف آشپزخانه از جمله تولیدات هنرمندان این رشته هستند. این محصولات با استفاده از ورقه های مسی ساخته می شوند و بدنه ی آنها را با با آلیاژی از قلع و روی جلا می دهند.
قلم زنی
در قلمزنی، هنرمند با ایجاد خطوط و نقوش به وسیله قلم با ضربه چكش و بر روی مس، طلا، نقره و برنج، سعی در تزیین سطح كار به بهترین شكل دارد. در همدان قلم زنی بر روی مس یكی از هنر های رایج در سطح استان است.
شیشه
شیشه یكی از عناصری است كه در صنایع دستی همدان به شكل های خاصی دیده می شود :
آبگینه
آبگینه در واقع همان شیشه گری به صورت سنتی است كه در آن ظروف شیشه ای دمیدن هوا به دورن مواد مذاب شیشه به صورت بی رنگ و الوان تولید می گردند.
تراش شیشه
در صنعت تراش شیشه، هنرمند با استفاده از ابزار ساده اشكال مختلف و زیبایی را بر روی ظروف شیشه ای مانند پارچ و لیوان، میوه خوری، شكلات خوری و لوستر ایجاد می كند. این طرح ها به صورت نقوش برجسته و فرو رفته و یا مات كاری سطح شیشه دیده می شوند.
ساز سازی
ساخت انواع سازهای سنتی با استفاده از چوب های مخصوص و به روش سنتی در شهر همدان و برخی شهرستان های استان صورت می گیرد سازهایی همچون سه تار، سنتور و دف از جمله تولیدات كارگاه های ساز سازی در همدان هستند.
سنگ
وجود معادن سنگ های مختلف از جمله گرانیت ، كوارتز، فلدسپا ، میكا و … در استان همدان سبب شده است كه صنایع مرتبط با سنگ در شهر های مختلف رواج پیدا كند.
سنگ تراشی
تراش سنگ ها ی قیمتی و نیمه قیمتی از جمله صنایع دستی استان همدان به شمار می رود كه از قدیم الایام هنرمندانی در شهرستان های مختلف به آن می پردازند.
حجاری
سنگ تراش زمینه ی خامی را بر روی سنگ ایجاد می كند و حجار به تكمیل هنر وی می پردازد. حجار نوعی قلمزنی بر روی سنگ انجام می دهد و آثار فاخری را برای مساجد، آرامگاه افراد سرشناس و دیوارهای ساختمان های مهم می سازد.
پوستین دوزی
در پوستین دوزی پوست گوسفند و بره را تمیز می كنند، سپس بدون تراشیدن پشم آن با استفاده از آردجو، زاج و مازوج آن را به صورت پوستین یا زیرانداز آماده می كردند. در گذشته پوستین دوزی یكی از مشاغل روستاییان بوده است اما به مرور زمان و در نتیجه ی گران شدن پوست این كار كمتر انجام می شود.
چرم سازی
تولید چرم در همدان بیش از ۳۰۰۰ سال قدمت دارد. به دلیل گسترش زیاد چرم سازی در گذشته ، شهر همدان به دباغخانه نیز معروف بوده و نخستین كارخانه ی چرم سازی ایران نیز در این شهر ساخته شده است. كیفیت این چرم به حدی بود كه به خارج از كشور نیز صادر می شد اما با تعطیلی كارگاه های این صنعت از تولید ان كاسته شد.كمربند، كیف، كفش، جاكلیدی و لباس از جمله تولیدات چرم در همدان هستند.
قالی بافی
رونق كشاورزی و دامداری و تولید پشم و نخ های مرغوب در همدان سبب شده است كه هنرمندانی به قالیبافی مشغول شوند و سبك و سیاق خاص این شهر را به وجود آورند.استفاده از پشم های دست ریس شده و رنگرزی طبیعی با شیره گیاهان و به كارگیری طرح های شكسته و هندسی همچون ماهی و ترنج از جمله ویژگی های خاص قالی همدان است. پنج چارك و دوزرعی طرفداران زیادی دارند اما قالی های خركی، كناره، پشتی، روكرسی كمتر مورد پسند قرار می گیرند.
تابلو فرش های نفیس كه طرح هایی از مناظر، اماكن تاریخی و فرهنگی و چهره را در خود جای داده اند. ملایر ، همدان و كبودرآهنگ از شهرستان هایی هستند كه باف فرش و تابلوفرش در آنها صورت می گیرد.
گلیم بافی
گلیم در واقع نوعی فرش صاف و بدون گره، پرز و خواب می باشد كه اغلب هنر دست عشایر و بر اساس ویژگی های هر منطقه است.گل لاله، زنگوله، خرچنگی، گل سبدی، گل قندی،دست دلبر، ضربدری، جناقی و اسلیمی از جمله طرح هایی است كه در گلیم همدان به چشم می خورد. شهر نهاوند مرغوب ترین گلیم را در همدان دارد.
مرواربافی یا حصیر بافی
مرواربافی بافت مصنوعات با استفاده از چوب مروار است كه در برخی مزارع روستاهای همدان كشت می شود. چوب مروار در مزارع برخی از روستاها كشت می شود. انواع سبد، گلدان، مبلمان، میز و صندلی و … از محصولات این هنر می باشند. گاهی به جای مروار از حصیر نیز استفاده می كنند.
كاشی هفت رنگ
این نوع كاشی كه به كاشی كتیبه نیز مشهور است با طرح ها و نقوش بسیار زیبا وجود دارد. دیوارهای مساجد، اماكن زیارتی و فرهنگی به این هنر مزین می باشند. شهر همدان و لالجین از تولیدكنندگان اصلی این كاشی هستند.
نساجی سنتی
جاجیم، جاجیمچه، روتختی، رومیزی، روتختی، روسری، لباسهای محلی، ملحفه و شمد از جمله بافته هایی هستند كه در شهر ها و روستاهای همدان تولید می شوند. برای تولید این محصولات از دستگاه های ساده ی بافندگی و نخ پشمی برای پود و از نخ پنبه ای برای تار استفاده می كنند.
سوزن دوزی سنتی
ساقه دوزی ، پته دوزی ، برداری دوزی ، پیله دوزی ، آینه دوزی ، سرمه دوزی ، سكه دوزی و چشمه دوزی از جمله سوزن دوزی های سنتی هستند كه بر روی پارچه های ساده ، ترمه و مخمل انجام می شوند. برای پیاده سازی طرح ها و دوخت آنها از نخ های ابریشمی رنگی استفاده می كنند. هنرمندان در شهر های همدان و ملایر به خلق آثار مشغول هستند.
گیوه بافی
گیوه نوعی پاپوش است كه رویه اش را است كه رویه آن را از نخ پنبه ای تابیده و زیره آنرا از چرم یا آجیده می سازند. در گیوه هوا جریان می یابد و باعث می شود كه پا خنك بماند. در روزگاران گذشته این پاپوش رواج زیادی در تابس تان ها داشته است اما امروزه با روی كار آمدن انواع و اقسام كفش ها بازار مشتری زیادی برای آن وجود ندارد.
روستاهای دهفول، كفراش، فهرومند و آرتیمان از تولیدكنندگان گیوه در همدان به شمار می روند.
صنایع فلزی
مردمان همدان با استفاده از فلزات نیز مصنوعاتی را درست می كنند كه طرفداران خاص خود را دارند. مصنوعات فلزی محصولاتی هستند كه در صنایع فرفوژه سازی، چاقو سازی و زنجیر سازی تولید می شوند.
