گنجینه قنات اردكان واقع‌شده در شهر اردكان یزد، یكی از زیباترین جاذبه‌های گردشگری این شهر می‌باشد.استفاده از خانه تقدیریان كه فضای مناسبی برای به نمایش گذاشتن وسایل مربوط به قنات بوده است، یكی دیگر از جاذبه‌های گردشگری می‌باشد.شهر اردكان با دارا بودن ۲۵۰ رشته قنات، یكی از پر قنات‌ترین شهرهای كشور است.
از ۲۵۰ قنات ذكرشده، تنها در ۸ مورد آب جاری است و این سازه‌های آبی كه شاهكاری به جا مانده از مهندسی شگفت انگیز دوران باستان هستند، به‌عنوان یكی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری شهر اردكان یزد، در معرض دید علاقه‌مندان قرارگرفته‌اند.گنجینه مذكور كه دارای طولی حدود ۵۰۰ متر می‌باشد، توجه بسیاری از گردشگران داخلی و خارجی را به خود جلب نموده و موجب رونق صنعت گردشگری در این منطقه شده است.
احیای قنوات علاوه بر دارا بودن بعد گردشگری و جذب توریست، موجب آبادانی منطقه و رشد كشاورزی و دامداری نیز خواهد شد.هركجا كه آبی باشد، آبادانی به همراه آن خواهد آمد.بازدید كنندگان از این گنجینه می‌توانند در طول مسیر، از پایاب، سرداب، مسیرهای انشعابی و ذخیره‌گاه آب با تمام دانش و فنون خاص انتقال آب در قنوات آشنا شوند.
همین مسئله موجب شده است تا این گنجینه نفیس، برای بازدید بسیاری از دانش آموزان و دانشجویان مفید واقع شود.تلفیق هنر، تاریخ و علم در احداث قنوات و تأسیس گنجینه ذكر شده، نشان از ذوق و هنر سرشار مردمان این خطه دارد.
بخش‌های گوناگون گنجینه قنات
مسیر محور گردشگری زیرزمینی گنجینه قنات واقع‌شده در شهر اردكان، در آثار و بناهای تاریخی محله تیران از جمله خانه تقدیری، آب‌انبار آخوند، خانه طبایی، خانه تقدیریان ، خانه مظلوم و آب‌انبار حاجی نوت قرار دارد و محور مذكور شامل بخش‌های مختلفی است كه با هنرمندی تمام، فرهنگ و تاریخ كهن ایران زمین را به رخ گردشگران خواهد كشید.
از جمله این بخش‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره كرد:
۱. مسیر قنات
۲. ایستگاه استراحت
۳. گنجینه قنات
۴. سردخانه‌های زیرزمینی
۵. آب‌انبارها
۶. پایاب‌ها
قنات‌های موجود در شهر اردكان
ماهرترین مقنیان حال حاضر ایران، متعلق به شهر اردكان یزد می‌باشند. این شهرستان زیبا پس از شهر تفت، بیشترین تعداد قنات را در استان یزد دارد.طولانی‌ترین قنات این شهر، قنات صدرآباد می‌باشد و همچنین مهم‌ترین قنات‌های این شهرستان به شرح زیر است:
۱. قنات صدرآباد به‌عنوان طولانی‌ترین قنات
۲. قنات عیش‌آباد با ۸ تا ۱۰ لیتر آب دهی
۳. قنات تقی‌آباد با ۹ لیتر آب دهی
۴. قنات علی‌آباد با ۷ لیتر آب دهی
۵. قنات قاسم‌آباد با ۹ لیتر آب دهی
۶. قنات زین‌آباد با ۱۵ تا ۲۰ لیتر آب دهی
۷. قنات قطب‌الدین با ۱۲ لیتر آب دهی
قنات‌های اردكان دارای میانگین آبدهی مناسبی می‌باشند به طوری كه میزان آبدهی این قنات‌ها حدود ۲ لیتر در ثانیه است. كمترین میزان آبدهی مربوط به قنوات روستایی با حدود آبدهی ۱ لیتر در دقیقه و بیشترین آن نیز مربوط به قنات زین‌الدین یا زین‌آباد با حدود آبدهی ۳۰ لیتر در ثانیه می‌باشد.
تاریخچه قنات در ایران
ایرانیان باستان چندین هزار سال قبل با استفاده از نبوغ خود دست به ساخت قنات یا كاریز زدند.نكته جالب توجه این است كه تاریخ نشان میدهد كه نخستین قنات‌ها به دست ایرانیان ساخته شده است. با اختراع این قنات‌ها می‌توان مقدار قابل توجهی از آب‌های زیرزمینی را ذخیره و جمع نمود.قنات‌ها همانند چشمه‌ها آب را بدون نیاز به هیچ‌گونه ابزار كمكی به سطح زمین رسانده و به آبادانی مناطق خشك ایران كمك كرده‌اند.
كارشناسان معتقدند كه قنات، ابتدا برای آبیاری در نظر گرفته نشده بوده بلكه فن آن كاملاً شبیه به معدن است.هدف از قنات در ابتدا جمع‌كردن آب‌های زیرزمینی در هنگام حفر معدن بوده است و رفته‌رفته از این فن برای آبادانی منطقه استفاده شده است. یونسكو نیز در سال ۲۰۱۶ قنات ایرانی را به‌عنوان میراث فرهنگی جهانی به ثبت رسانده است.عمر بیشتر قنات‌های ایرانی به بیش از ۲۰۰ تا ۲۵۰۰ سال می‌رسد.
قنات چیست
قنات یا كاریز، كانالی است كه در زیرزمین كنده‌شده تا آب در آن برای رسیدن به سطح زمین در جریان باشد. این كانال‌ها كه به یكدیگر متصل‌اند برای ارتباط دادن رشته چاه‌هایی است كه از چاه مادر سرچشمه می‌گیرند. قنات‌ها برای تأمین آب جهت كشاورزی و شرب مورد استفاده قرارگرفته و ممكن است تا رسیدن به سطح زمین، چند كیلومتر طول داشته باشند. محل خروج آب از قنات را سر قنات یا دهن فره می‌نامند.
خشك بودن منطقه موجب شده است تا بسیاری از مردمان این منطقه با مشكل كم‌آبی مواجه باشند اما احداث قنات‌های به هم‌پیوسته سبب شد كه تا حد زیادی آب در تمامی قنات‌ها به‌صورت یكسان موجود بوده و هیچ منطقه‌ای با مشكل بی‌آبی مواجه نشود.قنات، نشانگر همبستگی و همكاری مردمان منطقه كویری یزد است كه برای یاری رساندن به یكدیگر احداث شده است.
