میدان نقش جهان یكی از زیباترین جاهای دیدنی و میدان های جهان به طول تقریبی ۵۰۷ و عرض ۱۵۸ متر است كه همانند زنجیری چهار اثر تاریخی بی نظیر دنیا را به هم پیوند داده است : مسجد شیخ لطف الله، مسجد امام، سر درب بازار قیصریه و كاخ عالی قاپو.همچنین پیرامون میدان نقش جهان دویست حجره دو طبقه قرار دارد.با انتخاب اصفهان به پایتختی در عهد صفویه و گسترش این شهر، میدان نقش جهان به جای میدان كوچكی كه از دوران تیموریان باقی مانده بود احداث گردید.به هنگامی كه دو مسجد امام و شیخ لطف الله و سردر بازار قیصریه ساخته شد این ۳ بنا با طاقهای متحدالشكل به هم مربوط شدند و با پایان یافتن میدان و خاتمه تزیینات، كف آن شن ریزی و مسطح شد.
از این زمان بود كه میدان نقش جهان برای انجام مسابقات و بازی های معمول آن عصر مانند چوگان و قاپوق اندازی مورد استفاده قرار می گرفت و سان و رژه سربازان و سپاهیان نیز در همین محل انجام می شد.در طول دوران ساخت میدان نقش جهان و پس از آن در سراسر دوران صفویه، میدان زنده و فعال بوده، لیكن در دوران شاه سلیمان و شاه سلطان حسین، به تدریج از رسیدگی به میدان خودداری شده است. در ایام سلطنت شاه سلطان حسین، جوی های آب به تدریج راكد شده و آخرین درختان باقیمانده از درختانی كه شاه عباس به دست خود كاشته بود، خشكیده اند.
استاد محمدرضا و استاد علی اكبر اصفهانی، نام دو تن از معمارانی است كه میدان را طرح ریزی نموده و آن را به شكل فعلی بنا نهاده اند. نام این دو معمار بر سردر بناهای پیرامونی میدان به چشم می خورد.در دوره قاجار، این میدان نیز مانند سایر بناهای تاریخی اصفهان مورد بی توجهی قرار گرفت. بخش هایی از میدان در طول دوران آشفتگی ایران از حمله اشرف افغان تا استقرار حكومت قاجاریه، تخریب گردید. بخش هایی نیز از جمله عمارت نقاره خانه در دوره قاجار از میان رفت.از زمان حكومت رضا شاه تا امروز، كار مرمت و بازسازی این ابنیه بطور مداوم ادامه دارد.
بیشتر سیاحان و جهانگردانی كه از اصفهان مطلب نوشته اند بر شكوه و عظمت میدان نقش جهان تاكید كرده و از حضور سفرا و نمایندگان خارجی و سایر اتباع كشورهای دیگر در این میدان خاطراتی را ذكر كرده اند.امروز نیز میدان نقش جهان اصفهان یكی از گردشگاه های مهم و از دیدنی های اصفهان است كه سیاحان و گردشگران خارجی و مسافران ایرانی با شوق از آن دیدن می كنند.
بازار قدیمی اصفهان در دورادور میدان نقش جهان نیز یكی از مهمترین نقاط تولید و عرضه صنایع دستی كشور به شمار می رود. این بازار كه صنعتگران و هنرمندان اصفهانی هر یك در حجره ای از آن مشغول به تولید صنایع دستی مانند قلم كاری، مسگری و … هستند. بازار زیبای میدان نقش جهان بیشتر صنایع دستی، یادمانها و سوغات های نقاط مختلف كشور را در خود جمع آورده است و این خود یكی از دلایل محبوبیت میدان نقش جهان در میان گردشگران داخلی و خارجی است.
قهوه خانه هایی در اطراف میدان نقش جهان دیده می شود. این قهوه خانه ها برای گذراندن وقت شاعران، هنرمندان، درباریان و بعضی از سران مملكتی و سرگرم ساختن خود به تفریح هایی از جمله مشاعره و شنیدن حكایات ایجاد می شد. همچنین محل مذاكرات تاریخی كه بین فرستادگان خارجی و دولتمردان ایرانی صورت می گرفت در میدان نقش جهان بود.
درشكه سواری در میدان نفش جهان از مشاغل سنتی اصفهان است كه برای جابه جایی گردشگران وتوریست های خارجی و نیز معرفی فرهنگ و آثار تاریخی اصفهان استفاده میشود.میدان نقش جهان در تاریخ ۸ بهمن ۱۳۱۳ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است. همچنین این میدان در اردیبهشت ۱۳۵۸ و جز نخستین آثار ایرانی میراث جهانی یونسكو نیز به ثبت جهانی رسیده است.
درباره میدان نقش جهان
میدان نقش جهان اصفهان مجموعه برجسته تاریخی در ایران و جهان است. این میدان زیبا، سالانه از گردشگران زیادی میزبانی میكند كه با شوق بازدید از جاذبههای تاریخی و تماشای زیباییهای این میدان، به اصفهان سفر میكنند. میدان نقش جهان تا پیش از انقلاب با نام میدان شاه شناخته میشد و پس از آن نامش به میدان امام تغییر كرد. از دیگر نام های میدان نقش جهان در طول تاریخ میتوان به میدان بزرگ، میدان اصلی، میدان نو، میدان قصر و میدان سلطنتی اشاره كرد.
پیش از زمان صفویه در محل میدان باغی زیبا به نام «نقش جهان» قرار داشت. این باغ نام خود را از شهری در آذربایجان گرفته بود كه آن شهر امروزه نخجوان نام دارد. حمدالله مستوفی در سفرنامه خود این شهر قدیمی در اینگونه وصف میكند: میدان امام در شمال اصفهان و در قلب مجموعه تاریخی شهر قرار گرفته كه روزگاری دولتخانه شاهان صفوی بوده است. پرشكوهترین دوران تاریخی این میدان به دوره شاه عباس صفوی باز میگردد. شاه عباس با انتقال پایتخت از قزوین به اصفهان، بناهای تاریخی این میدان را بنا كرد و باعث رونق اقتصادی و گسترش بازار درآن شد. میدان تازه بنا شده را در این زمان «میدان نو» نامیدند.
بعدها با گسترش میدان در زمان شاه عباس دوم و بزرگتر شدن آن، نام میدان نو را به نقش جهان تغییر دادند. در ساخت این میدان از میدان عتیق كه میدانی قدیمی در اصفهان بود، الگوبرداری شده است.
طول میدان نقش جهان بیش از ۵۰۰ متر است و عرض آن به ۱۶۰ متر میرسد. دور میدان را ۲۰۰ حجره در دو طبقه پوشاندهاند و چهار بنای تاریخی ارزنده در قسمتهای مختلف آن خودنمایی میكنند. در طول دورههای گذشته طاقهایی در اطراف میدان برای محافظت از بناها ایجاد كردند كه با مرور زمان به حجرههای امروزی بدل شده است.
میدان نقش جهان اصفهان علاقهمندان زیادی در همه جهان دارد و در هشتم بهمن ماه سال ۱۳۱۳، این مجموعه عظیم تاریخی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. در اردیبهشت سال ۱۳۵۸ نیز، این میدان از نخستین آثار ایرانی بود كه در فهرست یونسكو ثبت شد.
تاریخچه میدان نقش جهان
پیش از به قدرت رسیدن دولت صفویه، در محل میدان نقش جهان باغی بزرگ وجود داشت و در بخش میانی میدان، كه «در كوشك» نامیده میشد، بناهای نظامی از دوره تیموریان و آق قویونلوها وجود داشت. این قسمت بخش غربی میدان امروزی بود كه اكنون عمارت عالی قاپو در آن قرار دارد. از زمان حكومت سلجوقیان، این میدان محل برگزاری جشنهای ملی مانند نوروز و جایگاه اعدام محكومان بود. در زمان صفویان با تغییر پایتخت از قزوین به اصفهان، دوران جلال و شكوه این میدان آغاز و محوطه آن محل استقرار ساختمانهای دولتی و كاخ شاه شد.
شاه عباس صفوی با هدف گسترش شهر بهسمت قسمت جنوبی آن در حاشیه زایندهرود، با به كار گماشتن معماران ماهری مانند استاد محمدرضا و علی اكبر اصفهانی، بنای اولیه این میدان را پایهگذاری كرد. در طراحی و ساخت این میدان و بناهای تاریخی آن، از سبك معماری میدان ایرانی الهام گرفته شده است كه از نمونههای برجسته آن میتوان به میدان عتیق اصفهان، میدان امیر چخماق یزد، میدان شاه قزوین و میدان صاحب آباد قزوین اشاره كرد.
از آثار هنری به كار رفته در بناهای این میدان میتوان به كتیبه علیرضا عباسی اشاره كرد كه بر سردر مسجد امام قرار دارد. این كتیبه با خط ثلث در تمجید از شاه عباس اول نوشته شده است. كتیبه دیگر بر سردر مسجد جامع، منقش به خط محمد رضا امامی است كه نام معماران برجسته این اثر در آن دیده میشوند.
پایه اولیه شكل امروزی میدان امام در سال ۱۰۱۱ قمری بنا شد و بهتدریج تا سال ۱۰۲۵ ساخت میدان و بناهای آن به پایان رسید. كار تزئین مسجد و بناها از سال ۱۰۲۵ قمری آغاز شد و تا زمان حكومت دو تن از جانشینان شاه عباس ادامه پیدا كرد.
بخشهای زیادی از عمارت نقاره خانه، بهدلیل اهمال شاهان قاجار از بین رفت
در زمان آخرین پادشاهان صفوی، شاه سلیمان و شاه سلطان حسین، میدان نقش جهان شكوه خود را از دست داد و آبهای روان در جویها كدر و راكد و درختان خشك شدند. این روند تخریب در زمان حمله اشرف افغان به اصفهان شدت گرفت و تا زمان قاجار نیز ادامه داشت. بخشهای زیادی از عمارت نقاره خانه، بهدلیل اهمال شاهان قاجار از بین رفت. بهدلیل تغییر پایتخت از اصفهان، دیگر توجه چندانی به این میدان برجسته در مركز اصفهان نمیشد.
در زمان حكومت پهلوی اول، رضاخان شروع به بازسازی بناهای تاریخی و حجرههای اطراف نقش جهان كرد و رونق اقتصادی به بازار نقش جهان برگشت. در زمان رضاخان، این میدان درفهرست آثار تاریخی ایران به ثبت رسید. از این زمان تا به امروز همچنان از میراث گرانبهای تاریخی در این میدان حراست میشود. در طول سالهای اخیر، ساخت برج جهاننمای اصفهان در نزدیكی میدان نقش جهان، حاشیههای زیادی بهدنبال داشت كه در نهایت باعث تخریب دو طبقه این برج به منطور حفاظت از منظر فرهنگی این میدان شد.
میدان نقش جهان امروزه نیز از بزرگترین میدانهای جهان است و از نگاه سفرنویسان خارجی، توصیف زیباییهای آن در وصف نمیگنجد. این میدان در گذشته محل برگزاری جشنهای سلطنتی، بازی چوگان، رژه ارتش، جمعه بازار و نمایشهای فراوانی بوده است و در این ایام سراسر آن را چراغانی میكردند. برای مردم عادی نیز، فضای داخل میدان نقش جهان بهترین محل گردش و خرید بود. دو دروازه سنگی چوگان نیز در این میدان به یادگار ماندهاند كه قدیمیترین دروازههای چوگان در جهان هستند. برای ساخت نمونههای خارجی زمینهای چوگان از روی میدان نصف جهان، الگوبرداری كردهاند.
میدان امام قدیمیترین میدان چوگان جهان است
در حال حاضر در طبقه فوقانی میدان امام، موزه بزرگ اسلامی در حال احداث است و با تكمیل آن، این منطقه به بزرگترین مركز آشنایی با فرهنگ اسلامی تبدیل خواهد شد. میدان نقش جهان اصفهان همچنان بزرگترین پایگاه سیاسی، مذهبی، اقتصادی، توریستی و تفریحی در اصفهان است. شرح كاملی از توصیفات جهانگردان خارجی را میتوانید در كجارو بخوانید.
میدان نقش جهان كجاست؟
میدان نقش جهان اصفهان در شمال این شهر و در مركز دیدنیهای تاریخی اصفهان قرار دارد. در شرق میدان، خیابان حافظ و در غرب آن خیابان سپه، مسیرهای ورودی به این میدان را شامل میشوند. خیابان سپه عمود بر زایندهرود است و بهدلیل وجود پاركینگ در ورودیهای این خیابان به میدان، تردد بالایی دارد. از خیابان استانداری، كوچه پشت مطبخ و تمام كوچههای موازی آن، میتوان پیاده به میدان رفت.
میدان عتیق (امام علی كنونی) در شمال شرقی نقش جهان قرار دارد و فاصله آن با میدان نقش جهان تنها دو و نیم كیلومتر است. میدان نقش جهان سه محور اصلی را شامل میشود؛ محور اول شمالی - جنوبی است و مسجد امام را به دروازه قیصریه وصل میكند. محور شرقی - غربی دوم حدفاصل مسجد امام و عمارت عالی قاپو را شامل میشود. محور سوم نیز شرقی - غربی و در راستای كاخ چهل ستون تا ساختمانها و بناهایی در گذشته بوده است كه امروزه كاملا ویران شدهاند. امروزه در امتداد بناها و ساختمانهای تاریخی از این میدان تا زایندهرود، تنها عمارتهایی محدود باقی ماندهاند كه از معروفترین آنها میتوان به عمارت چهل ستون و كاخ هشت بهشت، اشاره كرد.
در محیط خارجی نقش جهان صحن مساجد چهار ایوانی منقطع با چهار دروازه، تردد به كاخ شاهی و مسجد جامع عباسی و مسجد شیخ لطف الله را میسر میكرد كه در گذشته عبور از این مسیر در انحصار شاه و مقامات بود. در سالهای اخیر با باز شدن راه شاهی، پس از مرمت آن، امكان بازدید از این مسیر برای گردشگران فراهم شده است. در این مسیر با گذشتن از فضای تاریخی آن، ابتدا به كاخ عالی قاپو میرسید و پس از بازدید از كاخ به میدان وارد میشوید.
جاهای دیدنی میدان نقش جهان
هركدام از بناهای تاریخی ساخته شده در این میدان نمادی از زندگی شهرنشینی و اجتماع و همبستگی ملی بودند. مسجد جامع عباسی یا مسجد شاه در ضلع جنوبی این میدان، مركز اجتماعی شهر و برای اجتماعات گسترده مردم در مناسبتهای مختلف ساخته شده بود. مسجد شیخ لطف الله در ضلع شرقی مركز مذهبی، عمارت عالی قاپو در غرب میدان مركز حكومتی و سردر قیصریه دیگر بنای تاریخی واقع در ضلع شمالی میدان نقش جهان، مركز مهم اقتصادی شهر بودند.
دور میدان را حجرههای تاریخی پوشاندهاند كه امروزه اصلیترین مركز فروش صنایع دستی اصفهان هستند. بازسازی حجرههای قدیمی نقش جهان، در جهت حفظ هنر و گسترش صنایع دستی این شهر، در سالهای اخیر صورت گرفته است. دو دروازه قدیمی چوگان نیز از یادگارهای تاریخی این میدان هستند. در این قسمت به معرفی این بناهای تاریخی برجسته میپردازیم.
مسجد جامع عباسی (مسجد امام)
مسجد امام اصفهان، مهمترین مسجد تاریخی باقی مانده از دوره صفویان است. ساخت این بنا از سال ۱۰۲۰ آغاز شد و تزیینات آن در زمان شاه سلیمان انجام شد. معمار این اثر، هنرمند برجسته، علی اكبر اصفهانی و كتیبه سردر آن هنر خوشنویس معروف دوران صفوی، علیرضا عباسی است. آثار و كتیبههایی از هنرمندان نامی و برجسته دیگر نیز در قسمتهای مختلف مسجد دیده میشوند.
مسجد امام شاخصه معماری صفوی است و شكل منارهها و گنبد با كاشیكاریهای بسیار هنرمندانه طراحی شدهاند. بازتاب صدا زیر گنبد، از ویژگیهای مسجد جامع عباسی است. این مسجد در گذشته با نامهایی مانند مسجد شاه، مسجد كبیر عباسی و مسجد سلطانی نیز شناخته میشد.
عمارت عالی قاپو
عمارت عالی قاپو در ضلع غربی میدان نقش جهان، زیر بنایی در حدود ۱۸۰۰ متر مربع و ۶ طبقه دارد. از خصوصیات برجسته این كاخ میتوان به تزیینات زیبای طبقات، بازتاب صدا در ورودی كاخ، تالار پذیرایی بسیار زیبا و تالار اصلی موسیقی آن اشاره كرد. در این كاخ ۵۳ اتاق برای استراحت، برگزاری جلسات، دولتخانه و پذیرایی از سفرا و میهمانان تعبیه كردهاند. اساس معماری دولتخانه مباركه نقش جهان، بر پایههای چوبی استوار است. این بنای زیبا همچنان مرمت و بازسازی میشود.
مسجد شیخ لطف الله
از زیباتین مساجد تاریخی جهان، مسجد شیخ لطف الله اصفهان است. این مسجد به دستور شاه عباس اول و برای استفاده اختصاصی شاه ساخته شد. مسجد شیخ لطف الله در شرق میدان نقش جهان قرار دارد. در زمان حكومت قاجاریان به ساختمان اصلی و تزیینات مسجد خسارتهای زیادی وارد شد؛ اما رضا شاه پهلوی آن را بازسازی كرد. ساخت گنبد ۳۲ متری این مسجد، ۱۷ سال طول كشید. كاشیكاریهای گنبد مسجد شیخ لطف الله حاصل بازسازی آن در سال ۱۳۱۵ است. این مسجد برخلاف مساجد دیگر دوره صفویه، صحن و مناره ندارد. كتیبه مزین به قلم ثلث خوشنویس معروف، علیرضا عباسی بر سردر این بنا خودنمایی میكند.
سردر قیصریه
سردر قیصریه در ضلع شمالی میدان نقش جهان قرار دارد و دروازه ورودی به بازار سنتی و معروف اصفهان است. طبقه سوم این بازار در گذشته نقاره خانه بوده است كه اوقات مختلف روز را با صدای موسیقی در آن اعلام میكردند. این بخش از بازار قیصریه در زمان قاجار تخریب شد. سردر قیصریه، چهار در فرعی و یك دروازه اصلی را شامل میشود. در سال ۱۳۴۰، حوض مقابل این دروازه به باغچه تبدیل شد، ولی امروزه دوباره احیا شده است. بهدلیل شباهت این بنا به نمونهاش در شهر قیصریه، این نام را بر این بنا گذاشتند. از برجستهترین آثار به جا مانده در این بنای تاریخی میتوان به نقاشیهایی به قلم رضا عباسی، ناقوس دیر هرمز و ساعت قلعه پرتقالیهای هرمز، اشاره كرد. ناقوس و ساعت یادگار فتح جزیره هرمز در زمان حكومت صفویه هستند.
سردر قیصریه در ضلع شمالی میدان نقش جهان قرار دارد
در گوشه و كنار این میدان، بناها و آثار تاریخی زیادی به مرور زمان از میان رفتهاند. بسیاری از این بناها بهدلیل اهمال حكومتهای بیكفایت آسیبهای زیادی دیدند و بهخصوص در زمان قاجار نابود شدند. از مهمترین آثار از بین رفته این میدان میتوان به ۱۱۰ عراده توپ اسپانیایی غنیمت فتح هرمز، میله قپق به ارتفاع ۴۰ متر در مركز میدان و بنای شامل ساعت اروپایی اشاره كرد. در مجاورت مسجد شیخ لطف الله نیز، مدرسه خواجه ملك قرار داشت كه در زمان قاجار بهكلی ویران شد. دو سرستون مرمرین تخت جمشید در گذشته به میدان نقش جهان آورده شده بود كه امروزه یكی از آنها در كاخ چهل ستون و دیگری در موزه ایران باستان نگهداری میشوند.
در میدان نقش جهان چه كار كنیم؟
در سفر به اصفهان یكی از بهترین مكانها برای گذراندن یك روز خاطرهانگیز، میدان نقش جهان است. این میدان تاریخی بهاندازه یك شهر جاذبههای فراوانی دارد. برای گشتوگذار در این منطقه و لذت بردن از همه امكانات و دیدنیهای آن، میتوان چند روز وقت گذاشت. در ساعات مختلف شبانه روز چشمانداز این میدان بسیار زیبا میشود. نورپردازی بناهای تاریخی نقش جهان در شب، توجه گردشگران را به خود جلب میكند. در این قسمت ما بخشی از تفریحات، در بازدید از این میدان را به شما معرفی میكنیم.
از جاذبههای تاریخی دیدن كنید
میدان نقش جهان از مهمترین جاهای دیدنی اصفهان است و بازدید از دیدنیهای تاریخی نقش جهان برای علاقهمندان گردشگری تاریخی بسیار جالب توجه است. برای بازدید از این بناها میتوانید یك یا چند روز را اختصاص دهید. آثار هنری به جا مانده بر سردر این بناها و اشیای تاریخی درون آنها، بسیار با اهمیت هستند. در هركدام از این بناها، راهنماهایی برای دادن اطلاعات مربوط به بنای مورد نظر وجود دارند و به سؤالات شما پاسخ میدهند. گذراندن زمان طولانی در این بناهای تاریخی، شما را به عمق تاریخ میبرد و خاطرهای تكرار نشدنی برایتان میسازد.
بازار گردی كنید و سوغات بخرید
بازار قیصریه میدان نقش جهان از بهترین مراكز خرید اصفهان است. متداولترین محصولات این بازار، شامل محصولات و صنایع دستی اصفهان، فرش، ظروف مسی و خشكبار میشوند. بازار بزرگ اصفهان نیز در نزدیكی بازار قیصریه قرار دارد و هر دوی این بازارها سرپوشیده هستند. قیمت اجناس این بازارها مناسب است. حجرههای دور میدان نیز تنوع بالایی در محصولات و صنایع دستی اصفهان دارند؛ اما قیمت اجناس آنها از بازارهای قیصریه و بزرگ، بالاتر است.
از پیادهروی و درشكهسواری لذت ببرید
گلكاریهای زیبای این میدان و حوضهای فیروزهای با فوارههای بلند، فضای فرحبخشی در آن ایجاد كردهاند. میتوانید مدت طولانی را به تماشای این فضای رنگارنگ اختصاص دهید و به پیادهروی در آن بپردازید. نیمكتهای زیادی در قسمتهای مختلف میدان برای استراحت گردشگران تعبیه شدهاند و برای رفع خستگی میتوانید لحظاتی بنشینید و به زیباییهای اطرافتان نگاه كنید.
در قسمتهای مختلف میدان امكان سوار شدن درشكه مهیا است. البته در فصل های شلوغ گردشگری، شاید مجبور شوید برای درشكه سواری كمی منتظر بمانید. چرخیدن در محوطه داخلی میدان با درشكه و تماشای دیدنیهای اطراف، خالی از لطف نیست.
به كافهها و غذاخوریهای میدان بروید
دورتادور میدان نقش جهان میتوانید انواع خوراكیهای خوشمزه را پیدا كنید. از انواع بستننی و دسر و شیرینیهایی مانند پشمك گرفته، تا آش رشته و فرنی و باقلوا و دوغ و گوشفیل محبوب اصفهان، در مغازههای دور میدان عرضه میشوند. دیزی سرای چاه حاج میرزا، در محیطی بسیار سنتی و دلنشین، انواع غذاهای سنتی را ارائه میدهد. كافه گالری قیصریه با چشمانداز زیبا به میدان و كافه سنتی هوگر با تزئین سنتی و تاریخی، از بهترین گزینههای كافه گردی هستند. فضای داخلی كافه رستوران نمكدان و شربت سرای روزگار نیز بسیار جالب توجه است. در تزئین این كافههای سنتی از اشیای عتیقه و قدیمی استفاده شده است. پس از گشتوگذار در میدان نقش جهان، لذت نوشیدن یك نوشیدنی معطر و سنتی در این كافهها، فراموش شدنی نیست.
عكاسی را فراموش نكنید
ثبت تصاویر زیبا از این میدان دیدنی، خاطرات سفر شما را مانا خواهند كرد. بناهای تاریخی، طبیعت زیبا، كافه های سنتی، مناظر غروب آفتاب و نورپردازی زیبای شبانه این میدان، همه سوژههای عالی برای ثبت تصاویر خاطرهانگیز هستند.