مسجد ملك در كرمان با نام مسجد امام خمینی كرمان نیز شناخته می شود و بزرگ ترین و همچنین قدیمی ترین مسجد این شهر به حساب می آید. این مسجد در بافت تاریخی شهر و بخش جنوبی بازار كرمان واقع شده است و از جمله بناهای تاریخی و بسیار با ارزش شهر به حساب می آید كه ساخت آن در سال ۴۷۶ هجری قمری آغاز و در سال ۴۸۹ هجری قمری به پایان رسید.یكی از قدیمیترین – بزرگترین مساجد ایران و كرمان است كه سابقه تاریخی آن به قرن ۵ میرسد – این مسجد با شبستانهای متعدد و صحن وسیع جاذبه تاریخی خود را حفظ كرده است وجود برج آجری و سه محراب گچ بری شده حكایت از قدمت و دیرینگی مسجد دارد.
این مسجد در بافت قدیم شهر كرمان در محله ای وم به شاه عادل بنا شده و از طرف شمال به خیابان امام از طرف جنوب به محله شاه عادل – از طرف شرق به حمام شیخ الاسلام و خانه های مسكونی و از طرف غرب به بازار مسجد ملك ( كه تخریب شده ) و خانه های مسكونی متصل است.
تاریخچه مسجد امام باستناد تاریخ :
این مسجد در زمان تورانشاه سلجوقی ساخته شده است چنانچه در سمطالعلی آمده است :
ملك قاوردین جعفر بیگ داودبن میكائیل در ملك بروجحر كرمان و شیراز و عمان و ماهیانی در شبانكاره نافذ امر ونهی شد و بعد از انطوا بساط دولت او پسرش سلطانشاه وارث اعمار و اعمال او گشت و پس از آنكه ده سال از ملك و سلطنت مقرون باین و استقامت تمتع یافت جهان را وداع كرد و برادرش ملك نیكوكار معدلت شعار عماد و الدنیا و الدین ملك تورانشاه تاج و تخت را بزیور فرطلعتش آرایش داد و درست تمام عیار سلطنتش سكه و الهام ولایت داشت و محیای زیبای مملكتش بگلغونه كرامت و تایید مورد بود و جامع ظاهر شهر كرمان و رباط تورانشاهی و غیر هامن بقاع الخیر و ابواب الخیر افراشته و بنا كرده معمار در عدل گستری و رعایت پروری گذرانید به بهشت عدن خرامید سلاله مطعون و نتیجه ملعونش ایرانشاه كه پدر چون خاكستر از آتش آمده حاكم شد در تذكره اولیاء آمده :
محمدبن ابراهیم در حكایات عدل ملك تورانشاه بن قرا ارسلان آورده«حالی فرمود تا مهندس ولایت و استادان بنا را حاضر كردند و در ربض بیرون شهر بنای سرای خویش فرمود و در جنب سرای مسجد جامع و مدرسه – خانقاه و بیمارستان و گرمابه و اوقاف شگرف بر آنها نهاد و فرمود تا امراء دولت و صدور حضرت و معارف ولایت همه در ربض منازل ساختند و چون مكالمه دروگروملك روز سه شنبه و همان روز بنا عمارت شد آن محله به محله سه شنبهی معروف گردید.
بر اساس مدارك تاریخی كه در كتاب نسب نامه خلفا و شهرباران آمده است مسجدی كه در دوران سلجوقی بنا گردید مسجدی بود چهار ایوانی كه بیشترین مصالح بكارگرفته شده در آن آجر،خشت خام ،ملات گل و ملات گچ بوده است . شبستانها در حد فاصل ایوانها جای دارد بزرگترین شبستان در ضلع غربی و شمالی بوده است و ضلع جنوبی صرفا به صورت یك كله كار یا دو كله كار ودر امتداد ایوان جنوبی و شرقی جای داشته است كه نمای بنا با طرحهای مختلف مرسوم دوران سلجوقی پوشانده شده بود در خاكبرداریها مشخص شد كه در بعضی از بخشهای تزئینی نگین های كاشی نیز به ابعاد ۵/۱*۱/۵ یا ۲*۲ بكار رفته رنگ كاشی مذكور فیروزه ای بوده است كه با تلفیق با آجر بسیار زیبا بوده است در دوران قاجاریه خانی كوف كه از جهانگردان مشهور بوده در مورد مسجد ملك افزوده است : « زمانی كه وارد بنای مسجد شدم آنرا كاملا مخروبه یافتم تنها چند قطعه گچ بری در وسط مسجد افتاده بود بدین ترتیب مسجد دوران سلجوقی كه اولین مسجد جامع شهر بوده تا قرن هشتم موجودیت خود را به عنوان مسجد جامع شهر حفظ كرده»و بعدا با تاسیس مسجد جامع مظفری جامعیت به آن مسجد منتقل شده است و از رونق مسجد مذكور كاسته و روبه ویرانی گذاشته است.
پلان مسجد ملك كرمان
اگر بخواهیم به برسی پلان مسجد ملك كرمان بپردازیم باید بگوییم كه این مسجد ۹۱۹۱ متر مساحت دارد و دارای سه درب ورودی می باشد. علاوه بر این، این مسجد ۴ ایوان را در خود جای داده است كه كه بزرگ ترین ایوان آن در بخش غربی آن واقع شده و به سبك سلجوقیان تزئین شده است. همچنین شبستان های متعددی در این مسجد بنا شده اند و یك صحن وسیع در مركز آن قرار دارد.
بزرگ ترین شبستان این مسجد متعلق به امام حسن (ع) می باشد. چندین محراب بسیار زیبا نیز در این مسجد وجود دارد كه قدمت آنها به ۱۰۰ تا ۱۵۰ سال پیش از دوران سلجوقی برمیگردد و به احتمال زیاد در دوران آل بویه بنا شده اند.
یكی از مهم ترین بخش های این مسجد برج سلجوقی آن می باشد كه امروزه بخش عمده ای از آن از بین رفته و فقط ۶ متر از آن باقی مانده است. همچنین در سردر ورودی مسجد با گچ بری های بسیار زیبایی آراسته شده است كه پس از ورود از آن با راهرویی مواجه می شویم كه آجركاری معقل تزئین شده است.
مسجد ملك كرمان یكی از جاذبه های مذهبی و تاریخی این شهر می باشد كه در تاریخ ۱۵ مهر ۱۳۴۶ و با شماره ثبت ۷۶۰ به فهرست آثار ملی كشور اضافه شد.
آدرس مسجد ملك كرمان : كرمان- خیابان امام خمینی
