تكایا و حسینیه های تاریخی محله های معروف و قدیمی تهران مراسم چندین ساله عزاداری سید الشهدا (ع) را با آداب و رسوم متولیانش زنده نگه داشته اند. از گذشته مردم تهران برای برگزاری مراسم عزاداری در ایام محرم به مكان های بزرگی با عنوان تكیه در تهران می رفتند و دسته جمعی عزاداری می‌كردند اما در دوره رضاشاه معدوم برای جلوگیری از اتحاد مردمی در این ایام، عزاداری برای سالار شهیدان ممنوع شد به همین دلیل برخی از مردم این مراسم را در خانه های خود برگزار می كردند از همان زمان روضه خوانی های خانگی و جمع های كوچكتر و متعددتر برای برگزاری این مراسم تشكیل شد.
در این ایام سید ابراهیم سادات اخوی، منزل مسكونی خود را وقف كرد و آن را به محلی برای برگزاری مراسم عزاداری سید الشهدا تبدیل كرد به گونه ای كه در این خانه كه در چهارراه سیروس تهران واقع شده، هنوز بعد از ۱۵۰ سال این مراسم به سبك و سیاق قدیمی خود برگزار می شود.
از همین زمان بود كه جمع های مختلف نام های متفاوتی نیز گرفتند. سجادیه، حسینیه، مهدیه( محل برگزاری مراسم مخصوص حضرت مهدی(عج) )، تكیه و … مكان هایی شدند كه هر كدام برای مناسبتی خاص مراسم برگزار می كردند به عنوان مثال در تكیه مخصوص برگزاری مراسم عزاداری محرم مردم دور تا دور مكان مورد نظر می نشستند و عده ای كه در وسط تكیه بودند سینه زنی می كردند در وسط این تكایا مراسم تعزیه خوانی نیز برگزار می شد و مكان آن به گونه ای بود كه مردمی كه دور تا دور نشسته بودند، برای دیدن تعزیه اشراف كامل داشتند.
هر چند كه اكنون شكل و شمایل این تكایا تغییر كرده است اما برخی از آنها چند منظوره ساخته می شد مانند تكیه تجریش كه در زمان غیر از محرم به عنوان بازار میوه و تره بار از آن استفاده می شود. اما برخی تكایا مانند تكیه نیاوران یك كاربری دارد.
تكیه رضا قلی خان ( تكیه در تهران )
تكیه معروف دیگر تهران، تكیه رضا قلی خان نام دارد كه متعلق به فردی به همین نام بوده است. از این تكیه كه آن هم در نزدیكی چهارراه سیروس و خانه سادات اخوی واقع شده است، تنها بخش حسینیه آن با سقف محرابی اش باقی مانده، چون در دوره قاجار كه ساختمان های خیابان چهار راه سیروس تخریب شد بسیاری از بخش های آن در طرح توسعه خیابان از بین رفت سقاخانه آن نیز به مكانی متروك تبدیل شده است با این حال این تكیه در این ایام میزبان اهالی محل است و از جاهای دیدنی تهران جاذبه های تاریخی آن به شمار می آید.
تكیه در خونگاه ( تكیه در تهران )
تكیه درخونگاه هم از تكایای معروف تهران است كه به نخل قدیمی اش شهرت دارد و در نقشه های بسیار قدیمی تهران، نام آن ذكر شده است.
هر محله ای در تهران دارای یك تكیه بوده است مانند تكیه آقا بهرام اسماعیل بزار، افشارها، بربری ها، پهلوان شریف، پامنار … اما برخی از آنها به دلیل نام و رسم متولی اش و یا قدمتش اكنون از تكایای معروف تهران به حساب می آیند كه بر خلاف تصور بسیاری از آنها با وجود معماری زیبا و قدیمی در فهرست میراث فرهنگی قرار ندارد و رو به تخریب هستند مانند تكیه امین الضرب كه چندی پیش بدون اطلاع سازمان میراث فرهنگی تخریب شد.
از آنجا كه طی سالها مردم مختلفی با فرهنگ های متفاوت وارد كلانشهر تهران و پایتخت شدند، هر كدام با هر قوم و قبیله ای در محل سكونت خود جمعی را برای برگزاری این مراسم تشكیل دادند و اكنون بعد از سالها هنوز هم این آیین ها را در جای جای تهران می توان دید.
برخی مانند افغانی های مقیم ایران در مسجد سید مهدی لاله زاری خیابان منتهی به شهرری زنجیز زنی و مراسم عزاداری برگزار می كنند زنجیرهای این عزاداران حسینی بسیار سنگین است.
برخی از بازاریان نیز در مسجد ملك بازار تهران صنف خرازها جمع می شوند و غذای دو رنگ نذری را همانند گذشته در مجمع‌های بزرگ ریخته و پخش می كنند. آنها هم گردهم می آیند و سینه و زنجیز می زنند.
در بازار تركها هم رسم است كه “یرالما یومورتا” ( تخم مرغ، سیب زمینی و نان) و نوعی چای یا قهوه نذر می كنند. سوز نوحه‌ها و عزاداری های این قوم ایرانی بسیار زبانزد است.
كربلایی های مقیم تهران
اما پر شورترین نوحه ها از آن كربلایی های مقیم تهران است كه در چهارراه گلوبندك خیمه بزرگی را علم كرده و آن را در روز عاشورا آتش می زنند. نظم و ترتیب كربلایی ها در اجرای مراسم سینه زنی و نوحه خوانی به زبان عربی ویژگی این افراد است.
علم كشی در روز سوم شهادت به نشانه روانه شدن طایفه بنی اسد در خیابان های اصلی تهران برگزار می شود و علم های هر هیئت پشت سر یكدیگر در خیابانها گردانده می شوند.
مراسم عزاداری در شهرهای دیگر نیز به سبب آداب و رسوم گذشته همچنان در برخی از محلات معروف شهرها به همان سبك برگزار می شود به عنوان مثال در شهر قزوین زنان، بیل به دست به یاد قوم بنی اسد كه اجساد واقعه كربلا را دفن كردند، روز سوم شهادت امام حسین (ع) از خانه ها بیرون آمده و عزاداری می كنند. مردم در اردبیل هم خود را با گل می شویند و سینه می زنند در تهران برخی از قومیت ها گل به سر می مالند.
در هر محله از تهران و یا هر شهر از ایران هر آداب و رسومی با هر نوع كیفیت اجرایی كه ویژه ایام محرم برگزار می شود تنها نماد این است كه عزاداران در غم این ماه شریك غم اهل بیت عصمت و طهارت (ع) باشند، حال سینه زنی و موی پریشانی در شهرهای جنوبی باشد و یا زنجیرزنی در شهرهای شمالی.
