سعدی شیرازی، شاعر و نویسنده پارسی‌گوی ایرانی در سال ۶۰۶ هجری قمری چشم به جهان گشود. لقب‌های زیادی به این شاعر گران‌قدر داده شده است؛ استاد سخن، پادشاه سخن، شیخ اجل و استاد مطلق سخن فارسی تنها بخشی از لقب‌های سعدی است.
سعدی در نظامیه بغداد تحصیل كرد و پس از اتمام تصحیل به‌عنوان خطیب به شام و حجاز سفر كرد. پس از بازگشت از این سفرها، سعدی تا آخر عمر در شیراز ماند. آرامگاه سعدی در شیراز قرار دارد كه به سعدیه هم معروف است.
مقبره ساخت كریمخان در عصر محمدشاه قاجار
و اما سعدیه، این بنای باشكوه هنر فكر و طراحی محسن فروغی است. محسن فروغی معمار ایرانی و استاد معماری و رئیس دانشكده هنرهای زیبای تهران بود. او فرزند محمدعلی فروغی، ادیب و سیاستمدار بود. وی در سال ۱۳۶۲ درگذشت و آرامگاه او در گورستان ابن‌بابویه در شهرری است.
اثر معماری فروغی، مقبره سعدی در انتهای خیابان بوستان در كنار باغ دلگشا در شیراز قرار دارد. در این مطلب به سراغ حقایق جالب در رابطه با مقبره سعدی یا سعدیه رفته‌ایم، با ما همراه باشید تا این بنای زیبا را بهتر بشناسیم:
نمایی از آرامگاه نخستین در اوایل دوره قاجار اثر اوژن فلاندن
۱. سعدیه در ابتدا خانقاه سعدی بوده كه او اواخر عمرش را در آنجا می‌گذرانده و سپس در همانجا دفن شده است. برای اولین بار در قرن هفتم توسط شمس‌الدین محمد صاحب‌دیوانی وزیر معروف اباقاخان، مقبره‌ای بر فراز قبر سعدی ساخته شد.
2. ابن بطویه، ۳۵ سال پس از وفات سعدی، گزارشی از آرامگاه این شاعر نوشت. این گزارش قدیمی‌ترین گزارش از مقبره سعدی است. در این متن آمده است كه بازدیدكنندگان آرامگاه سعدی، لباس‌های خود را در حوضچه‌های مرمر می‌شستند. بر اساس باور قدیمی، شستشو لباس در این آب، خاصیت شفابخشی به لباس می‌بخشد.
۳. در سال ۹۹۸ به دستور یعقوب ذوالقدر، حاكم فارس، خانقاه شیخ ویران شد و اثری از آن باقی نماند. در سال ۱۱۸۷ هجری قمری به دستور كریمخان زند، بنایی معروف به عمارتی ملوكانه از گچ و آجر بر بالای آرامگاه سعدی بنا شد.
۴. بسیاری از شعرا و عرفا به وصیت خود در این بنا مدفون شدند. ازجمله آن‌ها می‌توانیم به شوریده شیرازی، شاعر نابینای شیرازی اشاره كنیم كه در اتاق غربی بنایی كه كریمخان ساخته بود، مدفون شد.
۵. بر اساس روایت محمدتقی بهروزی در اوایل دوران قاجار، یكی از علمای شیراز به دلیل انتساب سعدی به مذهب تسنن، دستور تخریب و شكستن سنگ آرامگاه او را می‌دهد و این باعث می‌شود كه مدتی بعد علی‌اكبر خان قوام‌الملك شیرازی نسبت به تهیه و نصب سنگ كنونی اقدام كند و بخشی از اشعار سعدی برگرفته از بوستان را كه در ستایش پیامبر اسلام سروده شده‌اند، با اندكی تغییر روی آن حك كند. این سنگ در بنای ساخته‌شده توسط كریمخان زند تا زمان آغاز ساخت آرامگاه كنونی وجود داشت.
۶. بنایی كه در زمان كریمخان ساخته شده بود، تا سال ۱۳۲۷ هجری شمسی استوار بود. در سال ۱۳۲۷ پس از كسب موافقت اولیه برای احیای مجموعه سعدیه، از آندره گدار كه در آن زمان مدیر باستان‌شناسی ایران بود، دعوت شد به شیراز بیاید و نظر خود را بیان كند؛ ولی پس از بحث و بررسی‌های گوناگون و در سال ۱۳۲۸ قرارداد طراحی آرامگاه سعدی با یك شركت ساختمانی بسته شد و مهندس محسن فروغی و مهندس علی صادق به‌عنوان طراحان سعدیه آغاز به كاركردند.
۷. در اسفند سال ۱۳۳۰ ساخت بنای آرامگاه سعدی كه طراحان آن ایرانی و معماران و كارگران آن نیز شیرازی بودند، با اقتباس از كاخ چهل‌ستون و تلفیقی از معماری قدیم و جدید ایرانی در باغی به مساحت ۷۷۰۰ مترمربع به پایان رسید.
۸. در بعدازظهر یازدهم اردیبهشت‌ماه ۱۳۳۱، آرامگاه سعدی با حضور دكتر محمود حسابی كه در آن زمان وزیر فرهنگ بود و علی‌اصغر خان حكمت و تعداد زیادی از شاعران، نویسندگان، بازرگانان و صاحب‌منصبان افتتاح شد. هم‌زمان با افتتاح سعدیه، در صبح همان روز از مجسمه سعدی كه در دروازه اصفهان نصب شده بود، پرده‌برداری شد. این مجسمه توسط هنرمند ایرانی، استاد ابوالحسن صدیقی ساخته شد و بر اساس گزارش مالی انجمن آثار ملی، برای ساخت آن ۱۴ هزار و ۵۰۰ تومان به استاد پرداخت شد؛ البته كل هزینه ساخت سعدیه در آن سال، ۹۸۰ هزار تومان بود.
تصویر آرامگاه سعدی پشت اسكناس یكصد هزار ریالی
۹. محسن فروغی معمار مدرنیست ایرانی طرح آرامگاه را با همكاری علی‌اكبر صادق با الهام گرفتن از عناصر معماری سنتی ایران، در سال ۱۳۳۰ طراحی كرد. ساختمان به سبك ایرانی است، با ۸ ستون از سنگ‌های قهوه‌ای‌رنگ كه در جلوی مقبره قرار دارند و اصل بنا با سنگ سفید و كاشی‌كاری مزین است. بنای آرامگاه از بیرون به شكل مكعبی دیده می‌شود، اما در داخل هشت‌ضلعی است و جنس دیوارها از مرمر و لاجورد است.
۱۰. سنگی كه در حال حاضر بر سر مزار سعدی قرار دارد، سنگ سماق سرخ كم‌رنگی با ابیاتی از بوستان به خط نستعلیق توسط علی‌اكبر خان قوام الملك شیرازی بر روی مزار نصب شده است.
۱۱. حوض ماهی در آرامگاه سعدی، در سمت چپ آرامگاه قرار دارد و به شكل هشت‌ضلعی طراحی شده است، زیربنای حوض حدود ۳۰٫۲۵ مترمربع است و با ۲۸ پله به صحن آرامگاه وصل می‌شود.
۱۲. شستشو در این آب، مخصوصا در شب چهارشنبه‌سوری، از اعتقادات مردم شیراز بوده است. كاشی‌كاری‌های داخل حوض ماهی كه به سبك عمده سلجوقی است، در سال ۱۳۷۲ توسط استاد كاشی‌كار «تیرانداز» طراحی‌شده و توسط میراث فرهنگی اجرا گردیده است.
۱۳. در ضلع غربی آرامگاه سعدی، ساختمانی سفیدرنگ با تابلویی آبی‌رنگ وجود دارد، ساختمانی كه به آن اشاره كردیم، كتابخانه مجموعه است. كتابخانه در سال ۱۳۵۱ تأسیس شد.
۱۴. مركز سعدی ایران از سال ۱۳۸۱، روز اول اردیبهشت‌ماه را روز سعدی اعلام كرد و در اول اردیبهشت ۱۳۸۹، در اجلاس شاعران جهان در شیراز، نخستین روز اردیبهشت‌ماه از سوی نهادهای فرهنگی داخلی و خارجی به‌عنوان روز سعدی نام‌گذاری شده است.
