روستای قلعه نوخرقان ، از توابع شهرستان شاهرود در استان سمنان واقع است .این روستا در ۱۸ كیلومتری شمال شرق بسطام دردشت های شهرستان شاهرود است این روستا زادگاه عارف بزرگ شیخ بوالحسن خرقانی عارف نامی قرن چهارم و پنجم هجری است . شیخ ابوالحس خرقانی متولد سال ۳۵۲ قمری و متوفا به عاشورای سال ۴۲۵ قمری است، در همین روستا زاده‌شده و درگذشته‌است.
خرقانی از جمله مشایخی است كه پیرامون شان، داستان‌ها نقل كرده اند. گفته می‌شود، علاوه بر ابوسعید ابوالخیر، ناصرخسرو قبادیانی و ابوعلی سینا، سلطان محمود غزنوی نیز به محضرش شتافته و از او پند گرفته است. عطار نیشابوری در «تذكره الاولیاء» در وصف ابوالحسن خرقانی چنین گفته‌است: آن آفتاب الهی، آن آسمان نامتناهی، قطب زمان «ابوالحسن خرقانی»، پیشوای اهل طریقت و راهنمای سالكان راه حقیقت. در درگاه حضرت عزت، آشنایی عظیم داشت.
روستای قلعه نوخرقان تپه‌ّهای تاریخی زیادی دارد. حفاری‌های باستان‌شناسی هنوز در این نقاط ادامه دارد. روستای قلعه نوخرقان شاهرود دارای موقعیت پایكوهی بوده كه از شرق به سیاه كوه از شمال شرق به زرین كوه و از شمال غرب به كوه‌های بیدر و برون برون منتهی می‌شود بر اساس گزارش ایستگاه سینوپتیك شهرستان شاهرود این محل در ارتفاع ۱۴۶۰ متر از سطح دریا بوده و متوسط دمای سالانه وماهانه آن ۲/۱۵ درجه سانتیگراد و حداقل و حد اكثر متوسط دمای ماهانه به ترتیب برابر ۱/۳ و ۲۷ درجه سانتیگراد می‌باشد؛ و روزهای سرد ویخبندان آن برابر با ۵۹ روز از اواخرفصل پاییز و فصل زمستان مشاهده می‌گردد. قلعه نوخرقان در قدیم یكی از بخشهای چهارگانه شهرستان شاهرود به‌شمار می‌رفته كه درهمان گذشته بنا به دلایل نامعلوم به مركز دهستان تنزل یافت و به جای آن بسطام مركز بخش شد. این روستا ۱۴۶۹ متر ارتفاع از سطح دریا دارد.روستای قلعه نوخرقان روستایی كه از سوی سازمان بهداشت جهانی به عنوان «روستای سالم» معرفی شده است.قلعه نوخرقان از جمله روستاهای كوهپایه ای استان سمنان است. در گذشته این روستا زمستان‌های طولانی و تابستان‌های معتدلی داشته است.سر در این روستا یكی از سخنان معروف شیخ حسن خرقانی نوشته شده است :هركه در این سرا درآید نانش دهید و از ایمانش مپرسید .
وجه تسمیه و دیگر نام ها
چندین نظریه از سوی پژوهشگران در مورد نام و نشان این روستا وجود دارد برخی می گویند نام روستا احتمالا «فرگهان یا خَرَّگان» به معنای «محل خجسته و فرهمند» بوده كه پس از اسلام به خرقان تبدیل شده است . گروهی دیگز می گویند نام این روستا، در ابتدا «خَلقان» بوده كه در گذر زمان، حرف «ل» به «ر» تغییر یافته است. خلقان به معنای انبوه مردم است و چون در قرن‌های گذشته، در این روستا جمعیت زیادی ساكن بودند ،آن را به این نام خوانده‌اند. البته برخی دیگر از پژوهشگران می‌گویند كه نام این روستا از ابتدا همان خرقان به معنای «خرقه‌ها» یا لباس ویژه اهل تصوف بوده‌است. دلیل این نامگذاری هم این بوده كه این منطقه از گذشته‌های دور محل تولید و خرید و فروش خرقه صوفیان بوده‌است. با این حال امروزه این روستا را با نام قلعه نوخرقان و با شهرت ابوالحسن خرقانی می شناسند .
آب و هوای در قلعه نوخرقان، در بهار و تابستان آب و هوایی معتدل بوده و در زمستان سرد است. در واقع آب وهوا در این روستا در فصول مختلف سال متفاوت است.
معماری روستای قلعه نوخرقان
بافت تاریخی قلعه نو این روزها تا حد امكان، مرمت و نگهداری می‌شود. نو خرقان مثل همه روستاهای دیگر درگیر نوسازی شده و تا حد زیادی اصالتش در معرض نابودی قرار گرفته است. خانه‌های داخل بافت تاریخی حیاط‌های بزرگ و در سه طرف اتاق دارند. مهم‌ترین و بزرگ‌ترین بخش خانه‌ها، زمستان‌نشین هستند و نورگیر خوبی دارند. بافت كوچه‌های این روستا به بافت تاریخی یزد شباهت دارد با این تفاوت كه مانند ساباط‌های یزد سرپوشیده نیستند و مثل باقی نقاط سردسیر ایران كوچه‌های تنگ و بلند دارند تا در سرمای زمستان كمتر گرما از دست دهند.جمعیت روستا بر پایه نتایج سرشماری سال ۱۳۹۰ برابر با ۳۹۷۴ نفر بوده‌است .
اكثریت مردم دراین روستا به فعالیت های كشاورزی، دامداری، باغداری و پرورش زنبور عسل مشغول هستند.روستای خرقان غذاهای محلی زیادی دارد. یكی از اشكنه‌های مشهور روستا، اشكنه برگه زردآلو است كه طعم ترش و شیرین بی نظیری دارد و كاملا یك غذای گیاهی به حساب می‌آید. زردآلو به عنوان یكی از مهم‌ترین محصولات خرقان، یكی از پایه‌های ثابت غذا است . ته‌چین‌های شاهرودی شهرت زیادی در تمام ایران دارد . یك نوع ته‌چین سبزی وجود دارد كه با سبزی‌های خاص قلعه نو خرقان مانند شنگی و پا كلاغ درست می‌شود كه كمی با بقیه متفاوت است. این سبزی‌ها حتی در نان‌ها هم گاهی پیدا می‌شوند. مثلا نان سیر كلاغ یكی از نان‌های خوشمزه روستا است كه با سبزی پا كلاغ درست می‌شود. از دیگر غذاهای خرقانی می‌توان به خورشت سیب آلبالو اشاره كرد كه آن هم تركیب سیب و آلبالو و در صورت تمایل گوشت است. این غذا هم ترش مزه است.
سوغات قلعه نو خرقان
از سوغاتی های روستای قلعه نوخرقان می توان به زرد آلو ، كنجد ، تخمه آفتاب گردان ، سنجد و بقیه خشكبار ، نان سیر كلاغ ، كاك ، نان قندی ، انواع سبزی‌های معطر ، زیره سبز ، زعفران ، گیاهان دارویی باكیفیت و … اشاره كرد . از مهم‌ترین صنایع‌دستی روستای قلعه نو خرقان می‌توان به گلدوزی‌های زنان روستا اشاره كرد. این گلدوزی‌ها روی پرده‌ها، ملحفه‌ها، كیف‌ها و انواع و اقسام دست‌دوزهای دیگر ارائه می‌شود و رد پایش را در تك تك خانه‌ها می‌بینید. به جز این، نمدهای قلعه نو هم شهرت زیادی دارند و چون از پشم طبیعی هستند، برای كسانی كه بیماری مفاصل دارند بسیار توصیه شدند. صنایع دستی این روستا در كنار كاك جز سوغاتی های مهم این منطقه به حساب می آیند .
جاهای دیدنی روستای روستای قلعه نوخرقان
آرامگاه شیخ ابوالحسن خرقانی كه با توپوگرافی جالب به صورت باغ ایرانی است و نهر آبی از كنار آن روان است و در كنار آن مكانی برای استراحت گردشگران در نظر گرفته اند مهم ترین جاذبه روستا می باشد . این مقبره در ۲۴ كیلومتری شاهرود در تپه‌ای در شمال قلعه نو خرقان قرار دارد. ساختمان آرامگاه از آجر ساده و لعابدار است. روی قبر شیخ یك قطعه سنگ مرمر است كه اشعاری بر آن حك شده‌است خیلی‌ها از مسیرهای دور و حتی كشورهای همسایه خودشان را با مشقت به این‌جا می‌رسانند. این اثر در تاریخ ۲۲ فروردین ۱۳۴۶ با شمارهٔ ثبت ۶۴۵ به‌عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است .
در كنار آرامگاه شیخ خرقانی مسجدی بوده‌است كه برابر نوشته برخی از مؤلفان دارای گنبدی مخروطی شكل و آراسته به كاشی‌های زیبا و نیز دو محراب بوده‌است. هم‌اكنون از مسجد و گنبد یاد شده فقط یكی از دو محراب آن باقی مانده‌است كه بر خلاف مسجدهای دیگر این نواحی رو به باختر است. محراب مذكور دارای گچ‌بری‌های زیبا و استادانه است. چندی پیش از انقلاب اسلامی با نظر اداره كل باستان‌شناسی در اطراف محراب یادشده و بر پایه آن مسجدی بنا شده‌است كه اكنون نیایشگاه زائران ابوالحسن خرقانی و مورد استفاده آن‌ها هنگام توقف در آن مكان است.
برج و باروی قلعه نو ( مربوط به دوره قاجار )
تپه سیاه ریگی مربوط به دوره نوسنگی است . این اثر در تاریخ ۵ آذر ۱۳۸۰ با شمارهٔ ثبت ۴۲۵۴ به‌عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
كهنه قلعه خرمان مربوط به سده‌های میانه دوران‌های تاریخی پس از اسلام است . این اثر در تاریخ ۲۶ اسفند ۱۳۸۶ با شمارهٔ ثبت ۲۲۱۶۵ به‌عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
تپه تاریخی كولی از دیگر دیدنی های قلعه نوخان است هم چنین در این منطقه آثاری از دوران پیش از اسلام دارد. در این محدوده گور دخمه‌هایی هم به چشم می‌خورد. علاوه بر این، در كاوش‌های باستان شناسان، آجرهای لعابدار، سفالهای داغدار به رنگ قهوه‌ای، سفالهای نخودی رنگ شامل ظروف ضخیم كنده كاری شده، سفالهای خاكستری و دسته‌های ظریف ظروف به شكل پرندگان در كنار سفالینه‌هایی از عصر سلجوقی، ایلخانی و تیموری به دست آمد است .
كوچه باغ های این روستا كه جوی های آب در آن ها جاری است خود به تنهایی یك جاذبه ی بی نظیر است .
تفرجگاه های مناطق بیدر و برون برون در جهت شمال غرب روستا
قلعه شهرآباد ( كاروانسرا ) كه واقع در ورودی جاده قدیم قلعه‌نو خرقان است كه احتمالاً قدمت آن به اوایل دوره قاجاریه برمیگردد، و با توجه به اینكه در ورودی شهر ساخته شده و در آن زمان با توجه به حملات زیادی كه در منطقه خرقان شكل میگرفته است بعنوان قلعه نظامی جهت اتراق نظامیان استفاده می‌شده است.بنای این قلعه خشتی است و در چهار طرف این قلعه برج هایی وجود دارد.
جنگل ابر كه در فاصله تقریبی ده كیلومتری شمال قلعه‌نوخرقان واقع شده است. جنگل ابر شاهرود قسمتی از قدیمی‌ترین و زیباترین جنگلهای هیركانی است با گونه‌های گیاهی و جانوری نادر، یكی از زیباترین نقاط ایران و شمال شرق كشور می‌باشد. این جنگل با ۳۵ هزار هكتار وسعت در ادامه جنگلهای سرسبز شمال كشور به دلیل این كه در اغلب مواقع فضای این جنگل را اقیانوسی از ابر فراگرفته به این نام مشهور است. در این جنگل ابرها آنقدر به درخت‌ها نزدیك اند كه به‌نظر می‌رسد جنگل بر روی ابرها سوار است و می‌توان در میان ابرها گشت و گذار كرد و به باور بسیاری از گردشگران یكی از زیباترین چشم‌اندازهای طبیعت ایران محسوب می‌شود . قدمت این جنگل مربوط به جنگلهای هیركانی است كه جزو بقایای دوران سوم زمین‌شناسی می‌باشد . قسمتی از جنگلهای باستانی هیركانی است و گیاهان دارویی كم‌نظیری دارد.
یخدان های روستا از دیگر دیدنی ها می باشند كه قدمت آن ها به دوره قاجار می رسد .
برای اقامت گزیدن در این روستا چندین انتخاب پیش روی شماست. اقامتگاه‌های بومگردی یا مجموعه سوئیت‌های در جوار آرامگاه شیخ ابوالحسن خرقانی با امكانات رفاهی مناسب ، سوئیت های شخصی اجاره ای در بافت قدیمی محل و یا حتی مهمان شدن در خانه روستاییان مهمان نواز .
