از خانه های تاریخی كه در شهر مشهد قرار دارد خانه امیری ست كه مربوط به دوران قاجار می باشد . این خانه یكی از خانه‌های ارزشمند مشهد كه جزو مهم‌ترین و پرحاشیه‌ترین خانه‌های بافت تاریخی اطراف حرم امام رضا (ع) محسوب می‌شود. این خانه داستان‌های زیادی در دل خود پنهان كرده تا در میان سازه‌ای عظیم و تجاری- اداری به نام پروژه ضامن، یادگاری از مشهد قدیم، اصالت و هویت تاریخی این شهر زیبا باشد.
خانه امیری مشهد در سال ۱۳۳۰ هجری قمری احداث شده است. هر چند كارشناسان گفته اند قدمت این خانه به اوایل دوران قاجار برمیگردد.در خیابان نواب صفوی مشهد كه نزدیك حرم امام رضا (ع) قرار گرفته، تعدادی خانه تاریخی وجود دارد كه گرداگرد یكی از آن‌ها ساختمانی عظیم و بلند ساخته شده است. علاوه‌بر ویژگی‌های ارزشمند تاریخی خودش، این موضوع سبب تمایز این خانه از سایر خانه‌های اطرافش شده و نگاه هر رهگذری را به خود جلب می‌كند. شما در این مكان با مدرنیته و تاریخ از نزدیك روبه‌رو می‌شوید. همچنین تضادی جالب كه كمی گیج‌كننده هم هست شما را محو خود خواهد كرد.
یكی از ویژگی‌های خانه امیری مكانی است كه در آن قرار گرفته و شما با پنج دقیقه پیاده‌روی می‌توانید به حرم امام رضا (ع) برسید. صاحب اولیه این بنا آقای علیرضا عطاری‌نژاد بود كه بعد فوت ایشان خانه به فرزند او یعنی آقای محمد عطاری‌نژاد رسید. ۵۰ سال پیش این بنا به آقای امیری فروخته شد و پس از چند سال خالی ماندن و متروك شدن توسط پروژه ضامن مشهد خریداری شده است.
در خانه امیری شواهد و آثاری یافت شد كه نشان می‌دهد، سال ساخت بنا به اوایل دوران قاجار باز می‌گردد.جالب است بدانید این بنا از زمان ساخته شدن تا حدود ۷۰ سال پیش به شكل خانه‌ای اربابی و رعیتی مورداستفاده قرار می‌گرفت؛ اما در آن سال‌ها یعنی زمانی كه این ملك متعلق به آقای محمد عطاری‌نژاد بود، شرایط معیشت و زندگی ایشان به نسبت زمان پدرشان دچار تغییر و تحولات فراوانی شد.
زندگی او و خانواده‌اش از حالت قبلی یعنی ارباب و رعیتی به یك زندگی معمولی و متداول تبدیل شد. در نتیجه بخشی كه در آن خدمتكاران خانه امیری زندگی می‌كردند، به‌عنوان انباری مورداستفاده قرار گرفت. زمانی كه آقای امیری این خانه را خرید، مجددا این بنا به‌صورت مسكونی درآمد و قسمتی از طبقه همكف خانه در ضلع غربی به‌عنوان كارگاه قالی‌بافی درآمد.
پس‌از آن به‌دلیل فرسودگی‌ها و خطراتی كه به‌دلیل قدمت خانه امیری در آن به وجود آمده، آقای امیری از این خانه نقل مكان می‌كند و تا مدت‌ها بدون كاربری رها می‌شود. درنهایت به بخشی از یك پروژه تجاری عظیم تبدیل می‌شود و مجددا اهمیت آن مطرح می‌شود. با درك صحیح ارزش آن، از سوی مسئولان مورد مرمت و حفاظت قرار می‌گیرد.
معماری خانه امیری
خانه امیری معماری منحصربه‌فردی دارد. دو ضلع از این خانه در گذشته به دو گروه خاص تعلق داشت كه همچنان شواهد آن‌ها در خانه وجود دارد. این دو سمت از خانه كه در دو طرف حیاط و در جبهه‌های شرقی و غربی قرار گرفته، از نظر نقشه ساختمان، نوع و میزان تزیینات، نحوه نورگیری و ابعاد فضاهای موجود در آن‌ها متفاوت بوده‌اند. این تفاوت‌ها نشان‌دهنده تمتیز زندگی افرادی است كه با هم در این خانه زندگی می‌كرده و نظامی ارباب رعیتی را نشان می‌دهد.این خانه دارای یك حیاط مركزی است كه با دو ساختمان احاطه شده است.
كته جالب‌توجه این است كه ضلع غربی كه آقای عطاری نژاد همراه خانواده در آن زندگی می‌كرد، نور شرق را می‌گرفت و در كل نورگیرتر از ضلع دیگر خانه كه خدمتكاران در آن زندگی می‌كرده‌اند، بوده است.
تزیینات بخش مربوط به كاركنان خانه امیری، به‌دلیل اینكه با سایر بخش‌های خانه و بناهای دیگر در بخش ارباب‌نشین هماهنگ باشد، دلنشین، خوش‌ساخت، منظم و زیبا است؛ اما همچنان تزیینات بخش ارباب‌نشین بسیار پركارتر، زیباتر و بیشتر از این بخش است. ظریف‌كاری منحصربه‌فرد آن بخش در تمام اجزایش كاملا آشكار و خیره‌كننده است.
داخل بنا با سطح خارجی آن دارای اختلاف سطح زیادی می باشد.اختلاف سطح موجب كج شدن دیوار ها شده و چهره ی آن را ناهمگون كرده است.این خانه مزین به آجركاری و كاشی كاری های هنرمندانه می باشد. همچنین اگر به تاج آجری كه در بالای بخش ارباب‌نشین قرار گرفته نگاه بیندازید، مطمئن خواهید شد كه نظیر این تزیینات را در هیچ خانه دیگری ندیده و نخواهید دید.
تیرهای چوبی این خانه با مرور زمان فرسوده شده و به جای آن با سبكی سنتی از حصیر استفاده شده است.خانه امیری مشهد دارای ویژگی‌ها و مشخصات معماری منحصربه‌فرد و تزئینات نفیسی است كه آن‌را نسبت به سایر خانه‌های محدوده متمایز می‌كند؛ اما به‌دلیل نزدیكی این خانه به چند بنای ارزشمند بافت قدیم مشهد مانند خانه تاریخی توكلی، ناظران و كرمانی شما می‌توانید پس از بازدید از این بنا به آن‌ها هم مراجعه كنید.
نحوه دسترسی به خانه امیری مشهد
آدرس منزل مسكونی امیری خیابان نواب صفوی، نواب ۹ (كوچه روبه‌روی كوچه حاج ابراهیم)، سمت راست، پلاك ۳۵۱ است.
