خانه كوزه كنانی مشهد یكی از صد خانه تاریخی ایران است كه در خیابان شیرازی این شهر واقع شده است. این خانه در تاریخ ۲۴ تیر ۱۳۸۲ با شماره ثبت ۹۲۵۲ به‌عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. خانه كوزه كنانی مشهد در سال ۱۲۴۷ هجری شمسی مصادف با سال ۱۲۸۸ هجری قمری، در دوران قاجاریه بنا شده است.
خانه كوزه كنانی یا حسینیه فروشانی‌ها در خیابان چهار باغ قدیم شهر زیبا مشهد قرار دارد. این خیابان امروزه به خیابان شیرازی معروف است. چهار باغ در گذشته خیابانی اعیان‌نشین بود. همچنین ساختمان‌های مهمی در آن قرار داشت.یكی از اصلی‌ترین ویژگی‌های این بنا، قدمت زیاد و تاریخچه خاص آن است. كاربری‌های خاص و پراهمیتی كه این خانه از گذشته تاكنون داشته و از كنسولگری و خانه به حسینیه تبدیل شده از دیگر ویژگی‌هایی است كه این بنا را جذاب‌تر كرده است.
در حال حاضر از این خانه به عنوان میراث فرهنگی استان و موزه مشروطه استفاده میشود. مالكان خانه كوزه كنانی كه از اهالی خمینی شهر هستند بعد از خرید خانه تصمیم داشتند این بنای قدیمی را به ساختمانی به روز تبدیل كنند. به گفته هیأت مدیره «موسسه خیریه امام رضا (ع) فروشانی‌های خمینی شهر» پس از خروج این مكان از فهرست آثار ملی به دنبال دریافت مجوز تغییر كاربری از شهرداری مشهد هستند تا پس از گرفتن حكم تخریب و پروانه ساختمانی اقدام به تخریب و بازسازی این مكان كنند، اگرچه حكم خروج این بنا از فهرست آثار ملی قطعی است، ولی كاربری این ملك در طرح تفصیلی مصوب و ابلاغ شده كاربری فرهنگی تاریخی بوده و هر بنایی برای ساخت‌وساز باید مجوز شهرداری بگیرد كه شهرداری چنین مجوزی را به مالكان خانه‌های تاریخی نمی‌دهد.
از سال ۱۳۱۶ تا چند سال بعد از این تاریخ، خانه اصیل كوزه كنانی كنسولگری روسیه بود. پس از آن به‌عنوان كنسولگری آمریكا از آن استفاده شد كه اتاق كار سركنسول در ایوان راستی خانه قرار داشت. اتاق‌های متعدد ضلع روبه‌روی ایوان هم، محل اقامت سركنسول و اتاق پرسنل كنسولگری بوده است.در سال‌های بعدی یكی از تاجران سرشناس شهر مشهد به نام آقای كوزه كنانی این خانه را از آمریكایی‌ها خریداری می‌نماید. بعد از فوت آقای كوزه كنانی این خانه توسط وراث به هیات مذهبی كه متعلق به خمینی شهر اصفهان بود، فروخته شده. این خانه حالا به نام حسینیه فروشانی‌ها شناخته میشود.
این خانه جلوه‌ای بسیار تماشایی و زیبا میان سایر خانه‌های این محله نوساز داشت. چهار باغ دارای درختان و جوی آب عریضی بود. به‌همین دلیل آب‌وهوای خوش این مكان بر دل‌انگیزی این خانه و محیط اطرافش می‌افزود.این خانه تاریخی در ابتدا متعلق به یكی از تجار معروف مشهد به نام مرحوم حاج كوزه كنانی بود. تاریخچه دقیقی در مورد این بنا وجود ندارد اما سبك معماری كه در این خانه به كار رفته است (به كارگیری سرستون های تقلیدی كه به شیوه معماری كلاسیك یونانی و رومی ساخته شده اند) نشان می دهد كه این بنا در اواخر دوره قاجاریه ساخته شده است.
جالب است بدانید كه هر زمان آیت الله بروجردی به مشهد مشرف می شدند، در این خانه اقامت می كردند. البته گفته می شود كه رضا شاه نیز حدود یك ماه در این خانه زندگی می كرد.
بعدها این خانه به تصرف دولت ایران در آمده و به عنوان كنسولگری آمریكا مورد استفاده قرار گرفت. گفته می شود كه در سال ۱۳۲۲ هجری شمسی ساختمان این كنسولگری توسط حاج آقای كوزه كنانی از آمریكایی ها خریداری و بعد از فوت او این ساختمان به هیأت مذهبی خمینی شهر فروخته شد.
در حال حاضر مالك این خانه موسسه خیریه امام رضا (ع) فروشانی های خمینی شهر اصفهان است. این بنا با مساحت ۲ هزار و ۳۴۰ متر مربع حدودا در فاصله ۳۰ متری باب الجواد واقع شده است.
این بنا سه حیاط دارد كه به یكدیگر متصل هستند. این خانه رویایی دو ورودی هم دارد كه یكی از آن‌ها ورودی اصلی و قدیمی بناست كه در ضلع جنوبی قرار دارد. دیگری در ضلع شرقی بنا قرار داشته و ورودی سواره آن به حساب می‌آید. از این ورودی می‌توانید وارد حیاط سوم خانه شوید.
در قدیم قسمتی از این حیاط محل نگهداری اسب‌ها بود كه هنوز حلقه‌های مربوط به بستن اسب‌ها در این محل وجود دارد. افراد سواره از این در وارد خانه می‌شدند و اسب‌ها را در محل مشخص شده می‌بستند. پس از ورود اتومبیل به مشهد، مالك خانه دستور داد كه در این حیاط را تعویض كنند و به جای آن در ماشین‌رو قرار دهند كه هنوز هم همان در قدیمی را در بنا می‌بینید.
ورودی اصلی خانه كوزه كنانی فضایی پایین‌تر از سطح كوچه را به‌وسیله یك فضای سرپوشیده با چند ستون قطور آجری كه توسط پنج پله از كوچه جدا میشود، به‌خود اختصاص داده است.در چوبی و بزرگ ورودی بنا در این قسمت قرار گرفته است. این در بسیار قدیمی است و قفل‌ها و لولاهای قدیمی آن هنوز كاملا كارآیی خود را حفظ كرده‌اند و شما باید برای ورود به خانه از آن‌ها استفاده كنید.
این خانه به طور كلی به دو بخش جنوبی و شمالی تقسیم می شود و حیاط مستطیل شكلی نیز دارد. ورودی اصلی این خانه در گوشه جنوب غربی حیاط واقع شده است. فضای ورودی با چهار ستون گرد و ساده تزیین شده و از طریق آن می توان وارد دالان كوتاهی شد.در سمت راست این دالان، دری وجود دارد كه به طرف خانه باز می شود. بخش جنوبی خانه دارای یك ساختمان یك طبقه و یك زیر زمین است. طرح این ساختمان كاملا متقاون است و دو راه پله از دو طرف بهار خواب به سمت بالا دارد. این قسمت خانه دارای چهار ستون گرد و ساده چوبی و دو نیم ستون است.
در طبقه همكف پنج اتاق نشیمن ساخته شده كه اتاق اصلی یا همان شاه نشین، در بخش مركزی این اتاق ها واقع شده است. این اتاق طول و عرضی معادل ۱۰ و ۵.۷ است. در وسط این اتاق نیز یك پنجره اُرسی چوبی با شیشه های رنگی تعبیه شده كه آن را به دو بخش كوچك تقسیم كرده است.
اتاق شمالی سه پنجره به سمت حیاط دارد. در هر دو طرف غرب و شرق اتاق شاه نشین نیز دو اتاق نشیمن وجود دارد كه ورودی آن ها دو راه پله ذكر شده در بالا است.
در زیر زمین نیز پنج اتاق وجود دارد كه تقریبا زیر اتاق های طبقه فوقانی ساخته شده اند. زیرزمین سه ورودی دارد. راه پله اصلی آن در وسط نما و درست زیر بهار خواب واقع شده است.
ساختمان شمالی نیز سه طبقه دارد و از میانه به دو قسمت متقارن و مستقل غربی و شرقی تقسیم میشود. هر قسمت دارای ورودی مشابه اما مستقلی است. این ورودی ها در طبقه همكف به چهار چراغ، در طبقه اول به دو اتاق و در طبقه دوم نیز به چهار اتاق مرتبط می‌شوند. اندازه اتاق ها به نسبت كوچك اما یكسان است. راه پله‌های طبقه اول به دوم، دارای دو ستون گرد با سرستون های كورنتی است. سقف این قسمت، از چوب ساخته شده است. در كل اصلی ترین مصالحی كه برای ساخت خانه كوزه كنانی مشهد به كار رفته است عبارتند از: آجر، ملات، گچ
تماشای سرستون‌های بخش‌هایی از این خانه است كه به‌شكل بناهای یونانی ساخته شده است. وجود این ستون‌های چوبی كه بیشتر آن‌ها با گچ سفید شده‌اند، به زیبایی خانه افزود. طرح این خانه كاملا متقارن است و تمامی اجزای آن در نظم و یكپارچگی خاصی نظر هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌كند.
نمای بخش جنوبی این ساختمان تقریبا ساده است و ستون های ساده چوبی در بهار خواب، آجرهای دندان موشی در قسمتت بالای نما و طاق گرد در ورودی راه پله ها وجود دارد. همین سادگی ها هم این بنا را نسبتا متفاوت كرده است. همان طور كه گفتیم در اتاق شاه نشین این عمارت نیز یك پنجره اُرسی با شیشه های رنگی كار گذاشته شده است.
در عوض نمای ساختمان شمالی آجری است و سنتوری های بالای پنجره ها نیز از جنس سنگ ریزه های سیاه رنگ و آجرهای قالبی می باشد.
اگر از روی حصار پله به سمت پایین خانه نگاهی بیندازید، دو سردابه اطراف پله به چشمتان خواهد خورد كه از ویژگی‌های خانه‌های قدیمی محسوب میشود و ساخت آن‌ها به‌دلیل كاهش دما بوده است.
یكی از اتاق‌های خانه كوزه كنانی بسیار زیباتر از سایرین است و با نورهای رنگی، خنده بر صورت شما خواهد آورد و شرایط مناسبی را برای یك عكاسی بی‌نظیر فراهم می‌كند.خانه به‌دلیل نشست زمین و گذر زمان آسیب‌های مختلف به خود دیده و دیوارهای جانبی آن خم شده‌اند كه هر لحظه امكان ریختن آن‌ها وجود دارد. در قسمتی از بنا نمایی بد شكل به وجود آورده كه نیاز به مرمت و حفاظت بیشتری برای جذب گردشگران دارد.
خانه تاریخی كوزه كنانی مشهد با طاق و قوس‌های آجری فراوانش، خانه‌ای وسیع و زیبا است كه در طول زمان كاربری‌های مختلفی به خود دیده و داستان‌های فراوانی در دل خود پنهان كرده است. تزئینات این بنا شامل آجركاری‌هایی زیبا در قسمت‌های مختلف میشود كه بر گیرایی و جذابیت فضای آن افزوده است.این بنا خانه‌ای دوست داشتنی، ساده ولی جذاب به حساب می‌آید. بازدید از آن می‌تواند یكی از جذابه‌های فراموش نشدنی سفر به شهر مشهد باشد.
نحوه دسترسی به خانه كوزه كنان
آدرس: خراسان رضوی، مشهد، خیابان شیرازی، كوچه چهار باغ، كوچه پنجه
