پیر هریشت اردكان از نیایشگاه‌های زرتشتی در اردكان ایران است. استان یزد به خاطر داشتن نیایشگاه‌های زرتشتی، آتشكده و دخمه‌ها به پایتخت فرهنگی زرتشتیان معروف است. به خاطر همین سالانه خیلی از زرتشتیان سراسر دنیا برای برگزاری مراسم‌شان به یزد می‌آیند. از مهم‌ترین جاهایی كه در یزد برای این كار معروف شده، پیر هریشت شهر اردكان است كه از اماكن مقدس زرتشتی‌ها به حساب می‌آید.
این نیایشگاه و آتشكده در ۹۰ كیلومتری غرب یزد، در پانزده كیلومتری شهر اردكان، در دامنه كوه‌های كم‌ارتفاع و بدون پوشش گیاهی واقع شده‌است.در باور زرتشتیان به گفته‌ی مردمان این آیین مربوط به یكی از ندیمگان دختر یزدگرد سوم ساسانی به نام مروارید (در برخی روایات گوهربانو) است. گفته می‌شود كه او به دنبال تعقیب اعرابی كه به ایران حمله كرده بودند، از كاروان جدا شده و به محلی پناه می‌برد و به نیایش خدا مشغول شده و ناگهان ناپدید می‌شود. پس از سال‌ها گوهر بانو بر كودكی نمایان شده و از او می‌خواهد كه از پدرش درخواست كند تا پیر هریشت را بنا كند. حكایات هم حاكی از آن است كه دلیل اعتقاد زرتشتیان به این محل، غیب شدن همین كنیز است. زرتشتیان نیز به همین مناسبت هر سال در روز هجدهم نوروز در آنجا گرد هم می‌آیند و به زیارت، برگزاری جشن هیرومبا و پایكوبی می‌پردازند.
زرتشتیان شریف‌آباد برای تهیه هیزم آتش جشن هیرومبا به نیایشگاه «پیر هریشت» می‌روند. آنها زمانی حركت می‌كنند كه پیش از غروب آفتاب به پیر هریشت برسند. در این دو روز، جشن با جمع‌آوری هیزم و چوب از مناطق اطراف روستای شریف آباد شروع می‌شود و تمامی افراد دور هم جمع می‌شوند تا نیایش كنند. پذیرایی از شركت‌كنندگان با تنقلات، شیرینی، شكلات، آبگوشت، نان، شیر، خورشت و … ادامه پیدا می‌كند و بعد از آن به سمت محلی می‌روند تا هیزم‌های جمع آوری شده را آتش بزنند.
معماری بنای پیر هریشت
از آنجایی كه زیارتگاه پیر هریشت اردكان یزد در بالای كوه قرار گرفته، باید از چند پله گذر كرد تا به درب ورودی آن رسید. پس از داخل شدن به زیارتگاه، اتاقی دیده می شود كه محل روشن كردن آتش می باشد و اطراف آن نیز سكوهایی برای نشستن و استراحت زائران پیرهریشت قرار دارد. این اتاق با تابلوهای خطی و گل های زیبا و شاداب تزیین شده و محیطی دلنشین را به وجود آورده است.
در این زیارتگاه یك پستو هم ساخته شده كه محل ناپدید شدن گوهربانو می باشد و آتشی همیشه روشن، فضای آن را روحانی و بانشاط ساخته است.از آداب زیارت پیرهریشت یزد ، شستن دست و صورت با آب پاكیزه سرویس بهداشتی آتشكده می باشد كه قبل از رسیدن به زیارتگاه، در محوطه آتشكده تعبیه شده است و همچنین پوشیدن روسری و كلاه در بدو ورود می باشد.
در بخش پایینی نیایشگاه و در دامنه كوه، ساختمان‌هایی به نام خیله توسط خیرین زرتشتی بنا شده تا زیارت‌كنندگان زرتشتی بتوانند برای زیارت در آنها ساكن شوند. هركدام از خیله‌ها در گذشته متعلق به اهالی محله یا شهر خاصی بوده و وسایل را در آنجا نگهداری می‌كردند.ر بالای پله‌ها درِ ورودی زیارتگاه قرار دارد كه به‌گونه‌ای زیبا با سه سخن اندیشه‌برانگیز اشوزرتشت اسپنتمان یعنی” هومت ، هوخت و هورشت” آراسته شده است.به‌هنگام ورود، اتاقی پیش رو قرار می‌گیرد كه در میان آن كلكی وجود دارد كه بر روی آن آتش می‌افروزند و بوی خوش بر آن می‌نهند.
اتاقی كه در ورودی زیارتگاه هست به نوعی كاربری آتشكده دارد و محلی برای روشن‌كردن آتش مقدس است. دور تا دور اتاق سكوهایی تعبیه شده كه زائران روی آنها می‌نشینند. در وسط اتاق كتاب مقدس و عكس زرتشت را خواهید دید و كف اتاق با فرش تزئین شده است.
روایات زیادی در مورد تاریخ‌های برگزاری جشن و آیین‌های مذهبی در پیر هریشت وجود دارد. زرتشتیان شریف آباد، جشن آتش افروزی «هیرومبا» را در ۲۶ فروردین در این زیارتگاه برگزار می‌كنند. روایتی دیگر از جشن و پایكوبی در ۱۸ فرودین توسط زرتشتیان در این محل حكایت دارد. همچنین گفته شده زرتشتیان سراسر جهان هرسال از روز امرداد تا خور كه مصادف با ۷ تا ۱۱ فروردین است برای برگزاری مراسم سنتی و مذهبی به این نیایشگاه می‌آیند. به علاوه طبق تقویم قدیم زرتشتیان در طول ماه آبان، هرشخسی به‌دینی (زرتشتی) می‌توانسته برای برگزاری آیین خاص به این آتشكده بیاید.
مراسم روز ۲۵ فروردین شامل جشن و پایكوبی، نیایش و ستایش پروردگار، اوستاخوانی و تدارك و تهیه خوراك برای زائران است. در این روز درود فرستاده می‌شود به روان درگذشتگان از قدیم تا جدید و در آخر شب آتشی نیز روشن می‌شود.در مراسم روز بعد، ساعتی مانده به برآمدن آفتاب بانوان زرتشتی به تهیه سیروگ كه نوعی نان محلی یزدی و زرتشتی است برای صبحانه می‌پردازند.
مردانی كه به مردان غیزلی معروف هستند، بعد از زیارت پای پیر و خوردن صبحانه كه شامل سیروك، پشمك و چای است راهی دشت‌های اطراف پیر می‌شوند تا گیاه غیزل بچینند.
پس از نیایش پای پیر و صرف خوراك و تهنیت و شادباش گفتن به زوج‌های جوان، نوبت به مراسم چوب‌زنی می‌رسد. مراسم چوب‌زنی به این صورت است كه زوج‌های جوانی كه تازه نامزد شده‌اند یا به تازگی ازدواج نموده‌اند یا تازه صاحب فرزند شده‌اند یا جوانان زرتشتی كه برای اولین بار در مراسم غیزل چینی شركت كرده اند، بایستی در مراسم چوب زنی سهیم باشند. آنها را به‌روی دست برده و با چوب به پشت آنها می‌زنند.
در آنجا هر زن و مردی سعی می كند تا با آوردن حتی یك شاخه هیزم خشك شده در این جشن مشاركت كند. موبدان برای یادبود درگذشتگان، نام آنها را خوانده و مردان در دو گروه با صدای بلند كلمه هیرومبا را به نوبت بیان كرده و به سمت پایین خم می شوند. موبدان پس از غروب آفتاب و ادای آیین ها، هیزم های جمع شده را آتش می‌زنند و جشن را به پایان می رسانند.
نحوه دسترسی به پیر هریشت
آدرس : شهرستان اردكان، ۱۵ كیلومتری شرق اردكان، جاده چوپانان، زیارتگاه پیر هریشت اردكان
