پل دلاك

پل دلاك: شاهكاری از مهندسی و معماری صفوی

پل دلاك، یكی از آثار تاریخی ارزشمند ایران است كه در مسیر جاده قدیمی تهران به قم و در نزدیكی روستای ملك آباد واقع شده است. این پل با معماری باشكوه و مهندسی دقیق خود، نمادی از هنر و دانش مهندسی در دوره صفویه است.

این اثر در تاریخ ۱۹ اسفند ۱۳۸۰ با شمارهٔ ثبت ۴۸۶۹ به‌عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. پل دلاك ازآثار دوره صفویه است كه درمسیر جاده كاروان رو دوره صفوی تهران- قم واقع شده وامروزه آسیب زیادی دیده است. راه كاروان رو دوره صفویه كه از تهران به قم می رود، پس از گذشتن از پل رودخانه شوربه سوی كاروان سرای حوض سلطان رفته، از میان منطقه دریاچه نمك و از بالای كاروان سراهای صدرآباد و دلاك و پس ازعبور از پل مورد بحث به قم منتهی می شود. در اواخر قرن ۱۹ به دلیل تغییر مسیر رودخانه ساوه و گسترش اجتناب ناپذیر دریاچه نمك، رفت و آمد در این جاده متوقف شد و جاده امروزی تهران – قم كه به دوره قاجارمربوط می شود، جایگزین آن شد.

پل دلاك در مسیر راه قدیمی تهران- قم نزدیك كاروانسرای دلاك ، روی رودخانه ” قره سو ” بنا شده و از آثار دوره صفوی است. بقایای با شكوه كاروانسرای حسن آباد و یك چاپارخانه ی خشتی و دهانه های قوسی شكل پل دلاك كه با انحنایی روی پیچ وخم رودخانه زده شده ، دریك محدوده قرار دارد. مسیر رودخانه امروزه منحرف وبه طرف جنوب كشیده شده است .

این پل مجموعاً ۱۵۳ متر طول، ۶ تا ۸۰/۵ متر عرض و ۱۸ دهانه دارد . با توجه به انحناهای پل ، ساختمان آن از چند بخش تشكیل شده است . طولانی ترین بخش پل كه ۷۰ متراست . دارای هفت دهانه است كه عرض هر دهانه بالغ بر۵ تا ۵۰/۶ متراست . به غیر از آن قسمت پل كه نزدیك كاروانسرا قرار دارد ، كلیه پایه های پل دارای موج شكن های نیمه مدوری است كه در جهت مخالف جریان آب قرار دارند. در انتهای بخش جنوبی پل ، اولین انحراف در مسیر مستقیم پل ، یك انحراف محوری سه متری به سوی غرب است . به دنبال آن به بخش دیگری از پل به طول ۴۴ متر با شش دهانه می رسیم كه عرض هریك پنج متراست . در انتهای شمالی بخش دوم ، دومین انحراف در طول ، تنها یك دهانه كه عرض آن ۵۰/۴ متر است، پدید می آید . پس از آن بخش چهارم پل به طول ۲۴ متر با چهار دهانه كم عرض ، هر یك به عرض ۵/۲ متر قراردارد.

وجه تسمیه این پل به قول اهالی ، این بود كه در زمان های دور یك مرد دلاك (سلمانی ) قصد عبور از رودخانه را داشت كه گرفتار سیل شد و آب ، او را برد . بعد از این واقعه افراد خیّر درصدد برآمدند تا پلی روی این رودخانه بسازند كه دیگر كسی گرفتارسیل نشود.

معماری و ویژگی‌های پل

پل دلاك دارای ویژگی‌های معماری منحصر به فردی است كه آن را از دیگر پل‌های تاریخی متمایز می‌كند:

• طول و عرض: این پل با طول تقریبی 153 متر و عرض حدود 6 متر، یكی از بزرگ‌ترین پل‌های تاریخی ایران است.
• تعداد دهانه‌ها: پل دلاك دارای 18 دهانه با اندازه‌های مختلف است كه با توجه به انحنای رودخانه، به صورت پلكانی ساخته شده‌اند.
• موج‌شكن‌ها: پایه‌های پل دارای موج‌شكن‌های نیمه‌مدوری هستند كه در جهت مخالف جریان آب قرار دارند و از فرسایش پل جلوگیری می‌كنند.
• مصالح ساختمانی: برای ساخت پل دلاك از سنگ‌های لاشه و ملات ساروج استفاده شده است كه نشان از استحكام و دوام بالای این بنا دارد.
• كاروانسرای مجاور: در نزدیكی پل دلاك، كاروانسرایی به همین نام قرار دارد كه در دوره صفویه ساخته شده است. این كاروانسرا مكانی برای استراحت و تجارت كاروانیان بوده است.

اهمیت تاریخی و فرهنگی

پل دلاك به عنوان یكی از آثار شاخص معماری دوره صفویه، از اهمیت تاریخی و فرهنگی بالایی برخوردار است. این پل نمادی از تمدن و پیشرفت فنی ایرانیان در آن دوره است. همچنین، پل دلاك به عنوان یك جاذبه گردشگری، می‌تواند نقش مهمی در معرفی تاریخ و فرهنگ ایران به گردشگران ایفا كند.

تهدیدات و اقدامات حفاظتی

با وجود اهمیت تاریخی و فرهنگی، پل دلاك در طول سال‌های گذشته به دلایل مختلفی از جمله عوامل طبیعی (مانند سیل و زلزله) و عوامل انسانی (مانند تخریب و دست‌اندازی) آسیب دیده است. برای حفاظت از این اثر تاریخی، اقداماتی مانند مرمت و بازسازی، ثبت در فهرست آثار ملی و ایجاد محدودیت‌های دسترسی انجام شده است.

بازدید از پل دلاك

برای بازدید از پل دلاك، می‌توانید به روستای ملك آباد در نزدیكی قم سفر كنید. این پل در مسیر جاده قدیمی تهران به قم قرار دارد و دسترسی به آن آسان است.

نكات مهم برای بازدید:

• فصل مناسب برای بازدید: بهترین زمان برای بازدید از پل دلاك، فصل بهار و پاییز است.
• تجهیزات لازم: كفش مناسب پیاده‌روی و آب آشامیدنی از جمله تجهیزات ضروری برای بازدید هستند.
• احترام به محیط زیست: هنگام بازدید از پل دلاك، از آسیب رساندن به محیط زیست و آثار تاریخی خودداری كنید.

پل دلاك، شاهكاری از معماری ایرانی است كه با قدمت تاریخی خود، حكایت از تمدن و فرهنگ غنی ایران دارد.