نان جزغاله

نان جزغاله بیشتر در خراسان، سمنان، تركمن صحرا، استان مركزی و لرستان تهیه می‌شده است، اما هنوز خیلی این نان را به عنوان نان خراسانی می‌شناسند. نان جزغاله بر اساس مواد مخلوط در آن و البته نوع خمیر و محل تهیه آن اسامی مختلفی دارد.
در روزگاران گذشته كه روغن‌های نباتی و كارخانه‌ای وجود نداشت بسیاری از مردم در شهر و روستاها از روغن زرد حیوانی و روغن دنبه برای پخت پز استفاده می‌كردند. معمولا قشر متوسط بیشتر از روغن دنبه آب كرده به علت ارزان بودن استفاده می‌كردند. ماحصل آب كردن چربی گوسفندی یا دنبه تفاله‌ای است كه به آن جزغاله می‌گویند. از جزغاله در پخت برخی غذاها و البته نان‌ها بسیار استفاده می‌شده است. مردم قبل از رواج نانوایی‌ها خودشان نان جزغاله‌ای طبخ می‌كردند كه معمولا از خمیر فطیر برای این كار استفاده می‌شده ولی اندكی بعد از گسترش نانوایی جزغاله را به نانوایی سپرده تا نان جزغاله بپزد.
انواع نان جزغاله در نواحی مختلف ایران
نان سرموكی : سرموك یك گیاه شبیه سبزی تره است كه در بیشتر مناطق ایران می‌روید اما بیشتر در گناباد خراسان رشد می‌كند. از سرموك به همراه گوشت قلیه شده و جزغاله نان خوشمزه‌ای به نام نان سرموكی تهیه می‌كنند.
نان سبزی‌دار شاندیزی : در شاندیز از توابع مشهد در خراسان انواع نان سبزی‌دار همانند نان سورون، نان سرشك، نان دردی و نان ملر تهیه می‌شود كه گاهی اوقات به مواد سبزی آن جزغاله نیز اضافه می‌كنند.
قاورت مچلی چورك : یك نوع نان محلی تركمنی است كه با جزغاله به همراه پیاز خرد شده و ادویه‌جات تهیه می‌شود. معمولا برای تهیه این نان از خمیر فطیر استفاده می‌كنند و مواد جزغاله‌ای را لای نان ریخته و خمیر را بصورت مارپیچ می‌پیچند و صاف می‌كنند.
چِسكین فطیره : در برخی نواحی سمنان به تفاله دنبه یا همان جزغاله چسكی یا چسكین می‌گویند و از نان نوعی فطیر با نام چسكین فطیره تهیه می‌كنند. این فطیر معمولا با آخرین خمیر ته پاتیل كه نزدیك ترش شدن است، پخته می‌شود.
لامین لاوو : لامین لاوو به معنای لا به لا است. در مهدیشهر یا سنگسر سمنان دو نوع نان با جزغاله تهیه می‌شود. بانوان سنگسری از قدیم به مهارت در پخت نان بسیار شهرت داشتند. لامین لاوو نوعی نان جزغاله است كه مواد جزغاله‌ای به همراه آرشه (پنیر تفت داده شده سنگسری) را لای خمیر می‌ریزند و به صورت لوله‌ای می‌پیچند و دوباره از كنار آن چونه می‌گیرند. نان پیازی نیز نوعی نان جزغاله‌ای است كه در تهیه آن از جزغاله و پیاز و آرشه استفاده می‌كنند.