سرای عزیزالله اف مشهد یكی از آثار تاریخی و باستانی این شهر زیارتی می باشد .سرای عزیزالله اف مشهد در تاریخ ۱۰ مهر ۱۳۸۰ با شمارهٔ ثبت ۴۰۳۰ به‌عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است .این اثر باستانی زیبا كه اكنون در كوچه عباس قلی خان قرار دارد، در گذشته در حاشیه جنوبی شهر و محدوده ی محله عیدگاه قرار داشته و یك تجارت خانه بسیار پررونق بوده كه به منظور صادرات محصولات مختلف بازگشایی شد.
سرای عزیزالله اف از بناهای تاریخی مشهد می باشد كه در سال ۱۳۰۷ به دستور حاج غلام حسین مشهدی ساخته شده است. با پیروزی انقلاب، سرا مصادره می‌شود، تا ۱۸ سال پیش كه ملك به چند مالك خصوصی فروخته می‌شود، با همه‌ی این موارد، آن تا امروز به عنوان قدیمی‌ترین بازار فعالِ مشهد پا برجا بوده است.این بنا به عنوان تجارتخانه و محلی برای صادرات محصولات مختلف ساخته شد. مدت ها به عنوان محلی پر رونق و نبض تپنده اقتصاد شهر شناخته می شد. این مكان تاریخی سرانجام به محلی برای بازار فرش فروش ها تبدیل شد و بعد از آن نیز پای دیگر عمده فروشان به این مكان باز شد. این مكان به‌صورت یك مركز عمده فروشی كالاهای دست دوم و لوازم مختلف از قبیل پوشاك، لوازم صوتی، انگشتر، تسبیح و سایر محصولات و كالاهای زائرپسند درآمده است.
معماری بنا
كاروان سرای عزیزالله اُف در گذر زمان تغییرات چندانی، جز چند الحاق اضافی در بخش داخلی، به خود ندیده است. خوشبختانه این الحاقات نتوانسته اند معماری اصلی این بنا را تحت الشعاع قرار بدهند. تنها اتفاقی كه در این میان قابل توجه است، تراكم بیش از حد واحدهای تجاری است كه زیبایی بنا را از چشم انداخته است. معماری این سرا، از انواع معماری درون گراست. به عبارت دیگر تقسیم فضای بنا به دو بخش اندرونی یا داخلی و بیرونی یا خارجی به وضوح قابل مشاهده است. ساخت این ینا كه در سه طبقه می باشد از مصالحی مانند آجر، گچ و ملات می باشد.
از لحاظ طرح و نقشه، تركیب ساختمانی و ساختار معماری این بنا دارای یك حیاط میانی بزرگ و حیاط فرعی كوچكتر در بخش شرقی است كه حجره های تجاری به طور پیوسته در سه طبقه پیرامون آن شكل گرفته اند. در حال حاضر این حجره ها در راستای فروش پوشاك، كفش، وسایل برق صوتی و … فعالیت دارند.هنوز در این كاروان سرا بوی معماری قدیم استشمام می شود، تیر و ستون و نرده بالكن ها از جنس چوب بوده و كف بنا تمام آجرفرش است و بعضی از راه پله ها نیز چوبی هستند. در كنار آن ها تزینات آجری، سقف ضربی با دهانه بزرگ حجره ها و در و پنجره های چوبی زیبا گواه قدمت طولانی این بنا است. این عمارت سه طبقه ای از سطح كوچه پایین تر است و همین امر باعث شده، از بیرون این ساختمان تنها دو طبقه آت دیده شود.
نحوه دسترسی به سرای عزیزالله اف
دسترسی به این راسته بازار از ورودی نواب صفوی و ابتدای خیابان نواب صفوی یا ورودی باب الرضا و ابتدای خیابان امام رضا یا ورودی باب الكاظم امكان پذیر است.
آدرس: مشهد، ابتدای خیابان نواب صفوی، داخل بازار عباس قلی خان، سرای عزیزاله اف
