چهارمحال و بختیاری در زاگرس میانی با استانهای اصفهان، خوزستان، لرستان و كهكیلویه و بویراحمد همسایه است به همین دلیل برخی از مردم در این استان اشتراكاتی با سایر مردم استانهای دیگر دارند. بخشی از این اشتراكات در آیین ها و فرهنگ و آداب منطقه نیز دیده می شود اما برخی از این آداب و آیین ها مختص چهارمحال و بختیاری است و در هیچ كجای ایران یافت نمی شود.
بختیاری ها برای جشن ها و عیدهای ملی و مذهبی ، به ویژه عید نوروز و مراسم سیزده بدر و بزرگداشت تولد حضرت محمد (ص) و امامان و عیدهای قربان ، غدیر و فطر ، اهمیت خاصی قائلند . در این گونه آیین ها ، محل چادرهای خود را تغییر می دهند و درجاهای سبز و خرم كه دارای آب كافی باشد چادر می زنند . شب عید در چادرهای خود می مانند ولی روز اول عید با لباسهای مخصوص كلاههای لری را كج به سر می گذترند و به دید و بازدید می پردازند . بختیاری ها معتقدند لباس سیاه عزا را باید تا پیش از نوروز از تن درآورند زیرا در غیر اینصورت باروری و نعمت از طایفه رخت برخواهد بست . روز ۱۳ فروردین ( سیزده بدر ) از گل های صحرایی تاج گل می آرایند و بر روی مشك دوغشان می گذارند .
جشن خرمن
در پایان فصل برداشت محصول برخی از كشاورزان آیین های خاصی دارند كه رویكرد آنها هم گرایی و دورهمی بودن است.
برپا كردن كرسی با آتش زغال و چوب افرا، پختن آش كشك و بو دادن گندم و برنج و شاهدانه در فصل پس از برداشت محصول در بین كشاورزان رایج بوده است.
خواندن قصص قرآنی، نقالی و شاهنامه خوانی، ‘اقبال هندوانه ای’ و بررسی میزان كشت و برداشت محصول از دیگر برنامه های دورهمی كشاورزان پس از برداشت محصول است كه هنوز در برخی از مناطق استان رایج است.
پوشش زنان و مردان و موسیقی و رقص و شعر در ایل بختیاری پیوند جاودانه ای با زندگی ایلی یافته است .
مقام های موسیقی ایل بختیاری ، به نام بیت معروف هستند ، تعداد این مقام ها نزدیك به ۲۰ تا ۲۵ مقام است و از مشهورترین آنها به مقام گله داری ، برزگری ، ابوالقاسم خان ، مقام شیر علی مردون می توان اشاره كرد .
هر طایفه و تیره نوازندگان محلی ویژه ای دارد كه به آنها توشمال می گویند : توشمال ها دارای طایفه و محل زندگی جداگانه ای هستند هزینه ها و خرج سالیانه خود را با شركت در مراسم عروسی ، عزاداری و سنت های دیگر به دست می آورند و به كار زراعت و دامداری نیز می پردازند .
هر روستا دلاك مخصوص به خود دارد كه در زمان برداشت محصول همه به سهم خود كمك هایی به او می كنند هر روستا نیز یك توشمال برای خود انتخاب كرده است كه در زمان لازم برای اجرای مراسم از او دعوت می كنند وهنگام برداشت محصول مزد او را نیز می پردازند . دسته ای از توشمال ها ، دوره گرد هستند ، یعنی تابستانها به ییلاق و زمستان ها به قشلاق كوچ می كنند . توشمال ها دختر غیر را به زنی نمی گیرند و زن هم به غیر نمی دهند.
توشمال ها مردمی عاشق پیشه و شاعر مسلك اند كه بیش تر وقت زندگی روزانه خود را صرف ساختن بیت ها ، لطیفه ها ریال ضرب المثل ها و متل ها می كنند . آنان در بوجود آوردن آثار و ادبیات عامیانه سرزمین بختیاری سهم بسزایی دارند . توشمال ها پسربچه هایشان را از كودكی همراه خود به مجلس عروسی و عزاداری می برند تا شرم و كمرویی آنها برطرف گردد و با شغل آینده خویش آشنا شوند . بدین خاطر كودكان توشمال از دوران كودكی مجبور به آموختن ساز و دهل هستند .
بختیاری ها توشمال ها را مردمی پایین تر از خود می دانند . هر چند خود به این موضوع واقفند كه توشمال ها در غم و شادی آنها شریكند و اگر توشمالی برای عروسی آنها پیدا نشود عروسی سر نخواهد گرفت .توشمال ها در نواختن پیاپی سازو دهل مقاومت عجیبی دارند و ساعت ها بدون خستگی آهنگ های گوناگون می نوازند و در موقع راحت باش چای فراوان می خورند و سیگارهای پی در پی می كشند .
عروسی بختیاری ها
در ایل بختیاری عروسی سنتی با تزئین سیاهچادر با بافته ای به نام ‘شیردنگ ‘ انجام می شود كه این شیردنگ ها بافته دست زنان عشایری است و توپ های پشمی رنگی گره زده ای هستند كه در رنگ های مختلف ساخته می شود.
در روز عروسی همه افراد طایفه و مهمان زیر سیاه چادرها یا به زبان محلی ‘ بهوم’ جمع می شوند و سرنا نوازی، كرنا نوازی، چوب بازی و دستمال بازی از برنامه های این جشن است.
در روز عروسی برخی از اقوام داماد برای او هدیه های مختلفی از جمع چندین راس گوسفند، فرش دستبافت، پول و اسكناس به همراه می آورند.
برای خانواده عروس هنگام قند شكستن، پارچه های رنگی ابریشمی آورده می شود و در نهایت در برخی از طایفه ها هنوز به شكل سنتی عروس و داماد سوار بر اسب دور سیاهچادر اسب سواری می كنند.
ابزارهای موسیقی آنها عبارتند از : دهل ، نی ، كرنا ، طبل ، سنتور و در میان آنها نی زن و سنتور زن ماهر نیز وجود دارد .
در پژوهش های محلی به انجام رسیده بیشتر آهنگ های بختیاری را مربوط به عشق و عاشقی جوانی یا روری از فراغت یار دانسته اند از آهنگ همای محلی و معروف بختیاری از مندیر ،چوشاهین به كمند ، عبدممد للری را میتوان نام برد .
بیشتر بختیاری ها در سواركاری نهایت مهارت را دارند و از جمله سرگرمی های ایشان در مراسم عروسی و جشن ها انجام سواركاری و حركات قیقاج با تفنگ است .
فیلبرگ یكی از مشرق شناسان در مطالعه ای كه در ایل پاپی لرستان انجام داده است به خالكوبی زنان ایل اشاره كرده است و به نقل از یك زن لر می نویسد :
از زن مسن تری درباره خالكوبی چانه اش پرسیدم ، این خال ها و خالكوبی به چه كار می آید ؟ در مرحله اول پاسخ داد : برای سیل (یعنی جهت تماشا ) در مفهوم زیبایی و شاید به مثابه زیور و سپس پاسخ داد : برای تولد و این درحالی بود كه با انگشت پسرهایش را كه در اطرافش نشسته بودند نشان می داد . از سخن او چنین استنباط می شود كه زن ها برای پسردار شدن خالكوبی می كنند ( مكین روز ۱۳۷۳)
در بسیاری از ایل های بختیاری نیز خالكوبی نوعی درمان است ، خال هایی كه روی چانه و ابرو صورت می گیرد به صورت یك خط با دو نقطه در دو طرف آن كه علتش به قول خودشان جهت معالجه باد است .
