یكی از ویژگی های بارز شهر مشهد وجود آثار با ارزش متعددی مانند مساجد، آرامگاه ها، حمام ها و بناهای تاریخی در این شهر است. خانه رجایی مشهد نیز یكی از انبیه های تاریخی این شهر است كه از نظر معماری شهرت خاصی دارد. این خانه در محله سرشور كه در خیابان خسروی نو قرار دارد واقع شده است.بنای اصلی این خانه تاریخی، یادگار اواخر دوران قاجار و اوایل دوران پهلویی است. ساختمان جدید خانه رجایی مشهد بنا به درخواست آقای رجایی ساخته ولی در حال حاضر با تغییر كاربری به عنوان مهمان سرا از آن استفاده می شود.
معماری خانه رجایی
كل این بنا به دو قسمت مجزا تقسیم می شود كه هر كدام در زمان خاصی ساخته شده اند. زمان ساخت بنای دو طبقه ای كه در سمت غرب بنای اصلی ساخته شده، به حدودا ۳۰ سال پیش باز می گردد. اما ساختمان قدیمی این بنا حدودا ۱۰۰ سالی عمر دارد.خانه رجایی(منزل مسكونی رجایی) در داخل كوچه پرتو و بعد از گذر از یك پیچ در مسیر راه باریكی قرار گرفته است. درب ورودی خانه رجایی آهنی بوده و در سال‌های اخیر تعویض شده است. بعد از ورود از درب اصلی اول نمای اصلی و بزرگ خانه دیده می‌شود كه متقارن است. همراه با حوض و سه باغچه بزرگ كه در داخل حیاط قرار دارند. حیاط كفپوش‌هایی آجری به صورت مربع و لوزی دارد كه رنگ سیمان خاكستری دارند و به نام آجر قداقی معروف هستند.
قسمت جدید ساز آن در حدود ۳۰ سال پیش ساخته شده است. این بنا از زمان ساخت تا دو سال پیش مسكونی بوده و خانواده آقای رجایی در آن سكونت داشته‌اند، ولی از چند سال قبل تاكنون به‌عنوان مسافرخانه مورد استفاده قرار می‌گیرد كه به این علت فضاهایی مانند دستشویی و توالت به خاطر مسافران به بنا در داخل حیاط اضافه شده است.
این بنای آجری با نمای متقارن و پلان نامقارن خود، در زمینی به وسعت ۸۰۰ متر ساخته شده است. وسط محوطه و اطراف حیاط نیز باغچه كاری شده و جلوی زیبایی به این بنا داده است. اولین چیزی كه پس از ورود از درب اصلی این بنا می بینید، بنای اصلی و قدیمی آن است كه از پشت درختان خود نمایی می كند. نمای اصلی بنا دارای گچكاری می باشد كه رنگ آمیزی زیبایی شده است. در بالای نما نیز قرنیز زیبایی با آجر كاری به چشم می خورد كه برای حفاظت از نما و شستگی آن به وسیله باران و … احداث شده است.
فضای داخلی این بنا، پلانی نامتقارن دارد. در این فضای حوض خانه، مطبخ و دو اتاق مشاهده می‌شود. برای رسیدن به طبقه اول می توانید از دو راه پله ای كه طبقه همكف را به طبقه اول می رسانند و دارای حفاظ چوبی هستند استفاده كنید. در طبقه اول اتاق ها دارای سقف های چوبی هستند و بین آن ها نیز درهای چوبی قرار دارد. نور این اتاق ها از طریق پنجره هایی كه رو به حیاط باز می شوند، تامین می شود.
در قسمت داخلی و خارجی این بنا گچ بری های بسیار زیبا و شكیلی مشاهده می شود. همان طور كه می دانید، هنر گچ بری یكی از هنرهای قدیمی و بسیار زیبایی است كه در ایران و سایر نقاط جهان برای تزیین خانه ها، به خصوص سردر و سقف ها از آن استفاده می شود. در خانه رجایی مشهد نیز می توانید در سردرها و پنجره ها گچ بری هایی كه دارای طرح های گل و بته و ملون هستند را مشاهده كنید.
البته به غیر از گچ بری، در ساخت خانه رجایی، از تزئینات بسیار هوشمندانه دیگری نیز استفاده شده است. به این ترتیب می توان گفت كه هیچ قسمتی در این خانه بدون تزیین رها نشده و همه بخش ها دارای ریزه كاری های زیبایی هستند. یكی از مهمترین مصالح به كار رفته در ساخت این بنا، آجر است كه از ویژگی های بارز ساختمان هایی است كه در دهه اول پهلوی ساخته می شدند.
در رخ بام این خانه و اطراف پنجره ها نیز می توانید این ریزه كاری های گچی و آجری را مشاهده كنید. پنجره های چوبی بزرگ در اشكال مربع و مستطیل با حفاظ های فلزی و تزئینات گچبری، از دیگر ویژگی های خانه رجایی مشهد هستند.
در سمت راست ورودی این خانه، یك بنای جدید ۳۰ ساله نیز وجود دارد كه در دو طبقه ساخته شده است. این بنا نیز آشپزخانه، سرویس بهداشتی و چند اتاق خواب با پنجره‌های بزرگ و چوبی دارد. از طریق اتاق های این بنا می توانید به ایوانی نسبتاً بزرگی با حفاظ های فلزی دسترس داشته باشید.
معمار این بخش از ساختمان سعی كرده است كه برای حفط یكپارچگی بین بنای قدیمی و بنای جدید، از آجر كاری برای تزیین نما استفاده كند. اما متاسفانه بر خلاف سایر بخش های اثر، از تزئینات چشمگیر و گچ بری های ظریف در بنای جدید خبری نیست.
همان طور كه گفتیم، خانه رجایی مشهد در حال حاضر به عنوان مهمان سرا استفاده می شود.
نحوه دسترسی به خانه رجایی
آدرس :مشهد – خیابان امام رضا (ع) خیابان دانش غربی- سرشور ۲۰
