شهردیرینه های پایدار یكی دیگر از صفات سبزوار است كه به دلیل وجود صدها اثر ارزشمند تاریخی و فرهنگی از گذشته های دور ، به این شهر اطلاق شده استیكی از این آثار كهن ، قدیمی ترین مدرسه ایران بعد از ظهور اسلام است كه با پیشینه ای در حدود ۱۱۰۰ سال در یكی از خیابان های مركزی سبزوار واقع شده و گفته می شود كه توسط فخرالدوله دیلمی یكی از حاكمان شیعه ایران در قرن چهارم هجری در این شهر بنا شده و در نتیجه مدرسه فخریه سبزوار حتی از مدارس مشهور نظامیه نیز كه در قرن پنجم هجری در شهرهای مختلف ایران بزرگ از جمله در بغداد ، اصفهان ، مرو، هرات ، ری ، خرگرد خواف ، نیشابور ، آمل و …ساخته شد ، قدیمی تر است.
البته عده ای به اشتباه گمان می كنند ، مدارس نظامیه اولین مدارس ایران بعد از ورود اسلام هستند و میان تمام نظامیه های ایران قدیم مدرسه نظامیه بغداد (پایتخت امروزی كشورعراق) را اولین مدرسه اسلامی ایران می دانند كه این موضوع هر چند صحت ندارد اما به دلیل شهرت بالای نظامیه بغداد و فراوانی مدارس نظامیه در سایر شهرهای ایران رواج یافته است.(منبع)اما طبق منابع تاریخی ، مدت ها قبل از تأسیس نظامیه ها در ایران ، مدارس دیگری نیز تأسیس شده است كه فخریه سبزوار قدیمی ترین آن هاست.
مدرسه فخریه ، فخر ایران و اسلام است . این مدرسه فخر ایرانیان است به خاطر وجود علم آموزی و سیستم زیبای علمی در ۱۱۰۰ سال پیش و جالب اینجانست و این ارزشمند است كه این مدرسه ۱۱۰۰ سال است كه زنده و پویاست و این بسیار ارزشمند است كه یك نهاد اموزشی ۱۱۰۰ سال در حال پویایی و زندگی باشد. در كشورهای دیگر مثل انگلستان دانشگاهی مثل كمبریج با داشتن چند صده قدمت اكنون بسیار با اعتبار و شناخته شده اند در حالی كه بسیار كمتر از مدرسه فخریه سبزوار قدمت دارند . مدرسه فخریه با سن و سال ۱۱۰۰ سال یكی از قدیمی ترین مراكز آموزشی دنیاست كه بیشتر از بسیاری از مدارس و دانشگاه های دنیا زنده است و در حال زندگی و پویایی است.
این مدرسه كه به دلیل قرارگرفتن در نزدیكی میدان دروازه عراق سبزوار در منابع تاریخی به مدرسه دروازه عراق هم شهرت دارد بعد از سپری شدن چندین قرن از تأسیس آن دركهن شهر شیعه ایران ، همچنان با همان كاربری اولیه یعنی به عنوان مدرسه علوم دینی به فعالیت خود ادامه می دهد ، همینك قدیمی ترین حوزه علمیه خراسان نیز محسوب می شود.
مدرسه فخریه یا همان مدرسه دروازه عراق سبزوار كه علمای بزرگی نظیر علامه امین الاسلام شیخ طبرسی دانشمند برجسته جهان تشیع و مولف تفسیر ارزشمند مجمع البیان برای مدتی در آن تدریس و سكونت داشته اند ، در طول تاریخ طولانی خود تا كنون چندین مرتبه مرمت شده و در دوران معاصر در جریان احداث خیابان بیهق بخش هایی از این مدرسه تخریب شده است. با این حال اساس بنا هنوز پای برجاست و در قسمت های باقی مانده تغییراتی اساسی نسبت به معماری اولیه پیدا نكرده است.
استاد پیرنیا پدر معماری سنتی ایران در پژوهشی كه دربارهٔ مدارس سنتی ایران انجام داده است، مدرسه فخریه سبزوار را به شرح زیر توصیف كرده‌است:
قدیمی‌ترین مدرسه كه تا بحال چند بار بازسازی شده‌است مدرسه فخریه سبزوار در شهر شیعه‌نشین سبزوار می‌باشد.
این مدرسه در خیابان بیهق سبزوار كه بزرگترین خیابان تاریخی كشور است قرار دارد . اصل مدرسه از زمان فخر الدوله دیلمی است و با وجود اینكه بازسازی شده است ولی شكل كلی اولیه را دارد ، اتاقهای آن كه در حال حاضر دراز هستند تناسب منطقی ندارند. ابعاد آن چیزی در حدود ۱ متر در ۵/۲ متر است كه نشان می دهد پستو یا ایوانچه یا هر دو را داشته است . در چهار گوشه آن ، مسجد ، مدرس ، كتابخانه و سرویس ها قرار گرفته اند . هشتی آن به دو راهرو را داشته كه وارد محیط می شده است.
گفتنی است مدرسه فخریه سبزوار بعد از میدان دروازه عراق و در حاشیه خیابان بیهق غربی قرارگرفته است و یكی از چند حوزه علمیه فعال این شهر محسوب می شود.
نحوه دسترسی به مدرسه فخریه
آدرس : شهر سبزوار، حدفاصل بین میدان دروازه عراق و چهارراه بیهق، مدرسه فخریه
