روستای ریاب در ۳ كیلومتری غرب گناباد واقع شده است . شهرستان گناباد، جنوبی‌ترین شهرستان استان خراسان رضوی است . روستای گلی ریاب در فاصله اندكی با قنات قصبه گناباد دارد. ریاب از جاده بین روستایی آغاز و به دسترسی‌ها در پایین‌ترین رده‌ها ختم می‌شوند. معبر اصلی روستا، جهت جنوب‌شرقی به شمال‌غربی دارد و با دو مسیل با جهت جنوب‌غربی به شمال‌شرقی قطع می‌شود. این روستا روستایی است كهن كه با هدف گردشگری مرمت شده است.
این روستا در سال ۱۳۸۷ هجری شمسی در زمره آثار ملی كشور به ثبت رسیده‌است. روستای ریاب در طی سالیان متمادی كه از عمرش می‌گذرد چندین بار تغییر مكان داده است، به گونه ایكه هم‌اكنون قبرستان قدیمی ده در درون بافت مسكونی واقع شده و مردم اقدام به ساخت خانه بر روی آن نموده‌اند. قبرستان جدید ده در كنار دهانه قنات و در مجاورت مزار خواجه ابومنصور ریابی قرار دارد. جمعیت این روستا طبق آمار سال ۱۳۰۹ حدود ۱۲۰۰ نفر بوده كه خود دلیلی بر عظمت این روستا است.
ریاب بر خلاف اعتقاد بعضی در مورد وجه تسمیه آن كه معتقدند «ری آب» است، تسمیه صحیح آن «رمی آب» است، زیرا رشته قنات طولانی آن بیش از بیست كیلومتر امتداد دارد و از جنوب‌شرقی به طرف شمال غربی در امتداد است.سلطان حسین تابنده گنابادی قطب دراویش گنابادی در كتاب مفصل خود با عنوان تاریخ و جغرافیای گناباد می‌گوید:
ریاب دارای آب شیرین و گوارا است و در واقع بدین علت اصل آن روی آب بوده‌است.
در مورد قدمت روستا می توان گفت ریاب دارای هزار سال تاریخ مكتوب بوده و جزو قدیمی‌ترین روستاهای گلی كشور به حساب می‌آید. این روستا در سال ۱۳۸۷ هجری شمسی در زمره آثار ملی كشور به ثبت رسیده‌است. قدمت روستای ریاب به قرون اولیه اسلامی مربوط است .
اقلیم و آب و هوا
اقلیم بومی منطقه به دلیب قرار گرفتن در حاشیه كویر و دوری از دریا به‌طور كلی از نوع آب و هوای صحرایی و بیابانی گرم و خشك است. از مهم‌ترین ویژگی‌های اقلیم منطقه پدیده خشكی است. این روستا از نظر پهنه‌بندی اقلیمی، در اقلیم گرم و خشك قرار دارد.
معماری روستای ریاب
گفته می‌شود كه بافت معماری مهندسی ریاب، ۱۰ قرن سابقه دارد . بناهای مسكونی قدیمی همه گلی با تزیینات آجری می‌باشند. معماری خانههای ریاب به سبك معماری مناطق كویری می باشد. بادگیرهای خانه¬ها در ریاب همچون بادگیرهای یزد، با دریچه ای مستقیما به سردابه متصل می‌شوند. در اغلب كوچه‌های این محله، ساباط یا سقف‌هایی برای ایجاد سایه ساخته شدهاند و تمامی خانه‌ها دارای سردابه، حوضخانه و بادگیر هستند. این روستا در سال ۱۳۸۷ شمسی در زمره آثار ملی كشور به ثبت رسیده است. معماری كویری خانههای بافت تاریخی ریاب به سبك معماری خانههای مناطف كویری شباهت دارد. كارشناسان برای اولین بار در این منطقه با بادگیرهایی مواجه شدند كه مانند بادگیرهای یزد، با دریچه‌ای مستقیما به سردابه متصل می‌شوند.
دیگر تزیینات این خانه‌ها نیز بسیار قابل توجه است. به‌طور كلی بناهای ریاب شاید بر خلاف عمارت‌های یزد و اطراف آن باشكوه نباشند، اما زیبایی خاص خود را دارند كه همین ویژگی از جمله مواردی است كه این روستا را در ردیف روستاهای هدف گردشگری در استان خراسان قرار داده است. این بناها تمامی نیازهای ساكنان خود را برآورده می‌كنند. در اغلب كوچه‌های این محله، ساباط یا سقف‌هایی برای ایجاد سایه ساخته شدهاند و تمامی خانه‌ها دارای سردابه، حوضخانه و بادگیر هستند. جهت خانه‌ها نیز به گونه‌ای است كه وزش بادهای كویری، ساكنان منازل را در گرمای طاقت‌فرسای روزهای بلند تابستان خنك كند. وجود حیاط‌های خصوصی داخلی و معطوف شدن خانه‌ها به این حیاط ها از ویژگی‌های معماری در این منطقه است. این حیاط‌ها به‌عنوان عامل ایجاد رطوبت اهمیت فراوان دارند.
اتاق‌ها كه رو به حیاط باز می‌شوند نسبت به باد و طوفان شن و سرمای شدید محافظت می‌شوند. نمونه بارز این معماری را می‌توان در مسجد روستا با صحن حیاط گسترده دید. خانههای روستا به دلیل اقلیم گرم و خشك آن به‌صورت بافتی متراكم با كوچه‌ها و خیابان‌های كم‌عرض در میان دشت استقرار یافته‌اند. در اغلب كوچه‌های این محله، ساباط یا سقف‌هایی برای ایجاد سایه ساخته شدهاند.
خانههای جدیدتر روستا، معمولا در یك طبقه با سقف مسطح ساخته شدهاند. سقف خانههای قدیمی نیز گنبدی شكل است. مصالح به كار رفته در ساخت بناهای قدیمی این روستا اغلب گل، سنگ، خشت و چوب است. دیوار خانه ها و اماكن تاریخی در این روستا بسیار جالب و بسیار ضخیم هستند بطوریكه در طی سالیان طولانی از پس زلزله های با ریشتر بالا بر امده اند. مصالح مورد استفاده در ساخت خانههای جدید شامل مصالحی مانند سیمان، گچ، آجر و تیرآهن نیز می باشد . تا كنون ۱۳ اثر تاریخی و معنوی ریاب در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است كه ۴ مورد آن خانههای تاریخی است.
لهجه زیبا ی مردم این روستا لهجه شیرین گنابادی است.بازی های محلی روستا شامل موسیقی محلی، كُشتی سنتی، تیله‌بازی و گردوبازی استهم چنین اعیاد ملی و مذهبی در این روستا جریان دارد و جزو آداب و رسوم محلی روستای ریاب گناباد است. از معروف‌‌ترین غذاهای محلی كه در این روستا طبخ می‌شود می‌توان به آش های متنوع ، گرماست، بلغور، قطاب، جوشپره، اشكنه، تخم مرغ شیره، كلومبه( نوعی كلوچه)، توگی و … اشاره كرد.
شغل مردم روستا
ساكنین بیشتر به كشاورزی سنتی مشغول هستند. عمده آب كشاورزی از قنات آن تأمین می‌شود. مزار ابومنصور ریابی در نزدیكی مظهر قنات قرار دارد. اقتصاد روستای شامل فعالیت های باغداری و دامداری نیز می باشد. برخی از مرم هم در امور خدماتی و صنایع دستی از جمله پارچه‌بافی ، نمدمالی و گلیم‌بافی مشغول به كار هستند. نمد زیرانداز از جمله فرآورده‌هایی است كه علاوه بر رفع نیازهای روستاییان به گردشگران و مسافران نیز عرضه می‌شود. یكی از جاذبه‌های خاص این روستا پخت نان است. در روستاهای گناباد حرفه پخت نان مختص زنان است. ابتدا آرد را با آب و خمیر ترش به میزان مناسب مخلوط كرده و از آن خمیر می‌سازند. آنگاه خمیر را اصطلاحا «چونه» كرده و پس از پهن كردن به دیوارهای تنورهای هیزمی می‌چسبانند تا پخته شود. در روستای ریاب انواع مختلفی از نان‌ها طبخ می‌شود.
سازمان میراث فرهنگی برای جلوگیری از نابودی بافت فرسوده كه نشانی از معماری اصیل ایرانی است، بازسازی خانه‌ها و بافت تاریخی را در دستور كار خود قرار داده است و اعتقاد دارد با انجام چنین كارهایی بومگردی در این روستای تاریخی رونق می‌گیرد و ظرفیت‌های نهفته روستا شكوفا می‌شود. در حال حاضر و با توجه به ایجاد زیرساخت‌های گردشگری از جمله ایجاد اقامتگاه روستایی در ریاب در تعطیلات نوروز شاهد حضور روزانه ۷۰۰ الی ۱۰۰۰ نفر از مسافران نوروزی و گردشگران به این روستا هستیم. خوشبختانه موج بسیار خوبی در روستای هدف گردشگری ریاب ایجاد شده، به گونه‌ای كه مردم و ساكنان روستا نیز با هدف تبدیل شدن این روستا به یك مقصد زیبای گردشگری در استان تلاش می‌كنند و در حال حاضر برخی از مالكان خانههای تاریخی این روستا برای ثبت خانههای خود پیشقدم شدهاند. به گونه‌ای كه اولین اقامتگاه روستایی در ریاب چندی پیش با حضور و اسكان تعدادی از گردشگران اروپایی در این روستا افتتاح شد.
جاهای دیدنی روستای ریاب
– خانه ناصریان؛ خانه ای با در چوبی بزرگ كه به یك هشتی باز می‌شود و محل انتظار مهمان‌ها بوده‌است. هشتی طوری قرار دارد كه به هیچ وجه داخل خانه دیده نمی‌شود. پس از هشتی وارد یك راهرو می‌شویم كه ما را به درون حیاط خانه رهنمود می‌كند. این خانه‌ها هیچ‌گونه پنجره‌ای به بیرون ندارد و تمام درها و پنجره‌ها به سمت حیاط خانه باز می‌شود. حیاط خانه محوطه‌ای به مساحت ۱۷۵ متر است كه به جز قسمت باغچه از خشت‌های خام پوشیده است. در قدیم حوضچه‌ای زیرزمینی در وسط حیاط قرار داشته كه برای ذخیره آب استفاده می‌شده‌است.
– این روستا دو قلعه تودرتو دارد و هر قلعه دارای برج و بارویی جداگانه است. در داخل قلعه دوم خانههای متعددی وجود داشته كه اشیاء قیمتی را در آنجا می گذاشتند و در صورت سقوط قلعه اول به آنجا پناه می بردند. قلعه اصلی روستا به شكل مربع است و در چهار طرف این مربع، چهار برج برای نگهبانی ساخته شده است. دو برج هم در داخل قلعه احداث شده كه وظیفه حفاظت داخلی قلعه را بر عهده داشته است. اطراف این قلعه خندقی كنده بودند كه در مواقع خطر هجوم دشمن آن را پر از آب می‌كردند تا راه دشمنان را سد كنند. دو برج دیگر نیز در روستای ریاب وجود دارد كه در قسمت غربی روستا است. حداقل ارتفاع این برج‌ها ۱۰ متر است و چهار طبقه دارد. دور تا دور این قلعه خندقی به عرض تقریبا ۶ متر و عمق ۴ متر كنده شده كه در مواقع خطر دشمن، آن را پر از آب می‌كردند. این خندق راه آنان را سد كرده و محافظی دیگر برای قلعه محسوب می‌شده. هم‌اكنون خندق به علت آلودگی پر شده است .
– روستای ریاب در فصل بهار و تابستان به دلیل داشتن طبیعت زیبا و سرسبز، مزارع طلایی و باغ‌‌های پربار میوه، پر است از چشم‌‌اندازهای دلپذیر كه سرشار از طراوت و زیبایی می‌شود.
– قنات ریاب نیز قنات پر آبی است كه در روستای ریاب قرار دارد .
– كوشك باغ گلشن ریاب كه مربوط به دوره قاجار است و در تاریخ ۲۲ مرداد ۱۳۸۴ با شمارهٔ ثبت ۱۳۱۷۰ به‌عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است .
– مقبره ابومنصور نیز در این روستا می باشد . ابومنصور از وزرای طغرل فرزند میكاییل فرزند سلجوق بنیان گذار سلسله سلجوقیان بوده‌است. برادرش ابوسعید نیز از وزرای صاحب جاه و قدرت بود.
– زیارتگاه معروف روستا قبر امامزاده ابراهیم از فرزندان موسی ابن جعفر است.
– منزل غلامیان ریاب كه مربوط به دوره قاجار است و این اثر در تاریخ ۱۹ مرداد ۱۳۸۴ با شمارهٔ ثبت ۱۲۹۰۹ به‌عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
– آب‌انبار، مسجد، حمام و بادگیرها از دیگر دیدنی های روستا می باشد.
۳ اقامتگاه بومگردی بسیار زیبا در این روستا وجود دارد . خالو عیسی، قوامیه و ریو. این اقامتگاه‌ها خانه‌هایی قدیمی، بازمانده از دوره قاجار هستند. فضای آن‌ها پر شده از آرامش و صدای دلنشین آب و آواز گنشجك‌ها. در حیاط این خانههای سنتی، حوض‌های كوچكی با تخت‌های زیبا و چوبی برای استراحت و دورهمی‌های مهمانان قرار داده شده و اتاق‌های آن هم به سبك سنتی تزئین شدهاند. همگی شامل امكانات سرویس بهداشتی ایرانی و فرنگی، سیستم‌های سرمایشی و گرمایشی و پاركینگ اختصاصی هستند. همچنین گردشگران از انواع غذاهای محلی ریاب و رسمی ایرانی مانند قرمه‌چدنی، گندم‌پلو، چوشپره، گوشت داغ و كشك بادمجان می توانند لذت ببرند .
مهمان نوازی مردم روستای ریاب سبب شده تا همه ساله افراد زیادی برای بازدید از ریاب راهی گناباد شوند. توصیه ما برای بهترین زمان بازدید این روستا فصل بهار است . با سفر به این روستا شاهد ابنیه تاریخی ، طبیعت بكر و هم چنین آداب و رسوم بسیار زیبا و ماندگار مردم ریاب خواهد بود .
