كمی كه به سمت جنوب شهر سبزوار بروید، آنجا در «ششتمد» یك حكیم و ادیب برجسته خفته است كه شاید خیلی‌ها نامش را شنیده باشند، ولی محل آرامگاهش را نشناسند.آرامگاه ابوالحسن زید بیهقی (آرامگاه بیهقی سبزوار) متعلق به ظهرالدین ابوالحسن علی بن ابوالقاسم زید ابن محمد بیهقی معروف به ابن فُندَق بیهقی یا فرید خراسانی، حكیم و ادیب و ریاضی دان معروف قرن ششم هجری است
سبزوار از گذشته‌های دور تا به حال زادگاه دانشمندان بزرگ و فرهیخته‌ای بوده است كه در عرصه علوم مختلف تلاش‌های زیادی را انجام داده‌اند. در ۳۵ كیلومتری جنوب سبزوار شهری كوچك به نام «ششتمد» وجود دارد. ششتمد در سال ۱۳۷۸ تبدیل به شهر شد و هم‌اكنون چیزی در حدود سه هزار نفر نیز در آن زندگی می‌كنند. ششتمد زادگاه یكی از ادیبان برجسته ایران زمین به نام «ابوالحسن زید بیهقی» است. آرامگاه ایشان نیز در همین منطقه ساخته شده است.
این مكان در تاریخ ۲۵ اسفندماه، سال ۱۳۷۸ با شماره ۲۶۰۱ یه عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.«ظهیرالدین ابوالحسن علی بن ابی القاسم زید بیهقی» كه به «ابن فندق» شهرت داشت، در ششتمد از اطراف سبزوار به دنیا آمد. بیهقی ادبیات عرب را در زادگاه خودش فراگرفت و پس از درگذشت پدرش مدتی به مرو رفت و به یادگیری فقه پرداخت. پس از ازدواج به نیشابور و سپس به بیهق برگشت.
ابوالحسن زید بیهقی معلومات زیادی در علوم مختلف داشت. او علاوه بر این كه در حكمت و فقه بسیار باسواد بود، از ریاضیدان‌های خوب عصر خودش نیز به حساب می‌آمد. وی همچنین به‌عنوان شاعر نیز شناخته می شد و شعرهای زیبایی نیز می‌سرود. بیهقی از آنجا كه با «خیام نیشابوری» هم دوران بود، با ایشان نیز رابطه داشت.
از بیهقی، آثار ارزشمند فراوانی بر جای مانده است. آنطور كه بر روی مقبره‌اش نوشته شده، تعداد این آثار به ۷۶ جلد كتاب می‌رسد كه عدد قابل توجهی است. از جمله آثار ایشان می‌توان به «لباب الانساب و الالقاب و الاعقاب»، «معارج نهج البلاغه»، «مشارب التجارب و غوارب الغرایب»، «تتمه صوان الحكمه»، «جوامع الاحكام النجوم» و تعداد زیادی اثر ارزشمند دیگر اشاره كرد، ولی شاید مشهورترین اثر بر جای مانده از ایشان «تاریخ بیهق» باشد.
آرامگاه ابوالحسن زید بیهقی در جنوب غربی ششتمد و بر روی یك تپه واقع شده و مربوط به دوره معاصر است. این بنای تاریخی دو در ورودی دارد كه یكی از آن‌ها در سمت جنوبی و در دیگر در سمت غرب قرار گرفته است. در اطراف این آرامگاه محوطه‌ای باز و وسیع گسترده شده است و در شمال و شرق آرامگاه خانه‌های مسكونی قدیمی دیده می‌شوند.
همچنین در سمت شمال شرقی این بنا، مسجد جامع شهر ششتمد با یك وضوخانه در كنارش دیده می‌شود. اگر از ورودی جنوبی به محدوده آرامگاه وارد شوید، دو باغچه در راست و چپ مشاهده می‌كنید كه با درختان كاج كهنسال و بلند خود، كاملا در نظر شما جلب توجه خواهند كرد. در نگاه كلی باید گفت كه اطراف آرامگاه محوطه‌ای به ابعاد ۸۶ در ۱۴ متر ساخته شده است.
در گوشه جنوب غربی این محوطه نیز یك اتاق كوچك ساخته شده است كه به‌عنوان انباری مورد استفاده قرار می‌گیرد.مقبره ابوالحسن زید بیهقی دقیقا در وسط این محوطه بزرگ قرار دارد. این مقبره به‌صورت یك شش ضلعی و با ارتفاع یك متر ساخته شده است. سه ضلع از این شش ضلع دارای شش پله هستند و امكان رفتن بر سر مقبره را برای شما فراهم می‌كنند. سه ضلع دیگر نیز هر كدام شش ستون بتنی دارند و پشت هر كدام از این ستون‌ها باغچه‌های كوچكی كه با گل‌كاری تزیین شده‌اند، به چشم می‌خورند. گفته می‌شود كه این ستون‌ها در این منطقه ساخته نشده‌اند و از شهرهای دیگر به منظور قرار گرفتن در بنای آرامگاه به اینجا آورده شده‌اند. این ستون‌ها در یك نقطه بالایی به هم دیگر رسیده‌اند و نمای بسیار جالب و طراحی خلاقانه‌ای دارند.
نكته‌ای كه در مورد مقبره وجود دارد، این است كه متن موجود بر روی آن، روی سنگ حك نشده، بلكه متن بر روی برنج حكاكی شده و سپس روی مقبره بیهقی قرار گرفته است.
متنی كه بر روی مقبره حك شده به صورت زیر است:
فریدالدین ابوالحسن علی بن امام بیهقی مشهور به ابن فندق از اجله بزرگان علمای قرن ششم هجری است. تمام دوره زندگی را با تالیف و تدریس گذرانده، تعداد كتبی كه آن عالم شهیر در زبان فارسی و عربی در علوم اسلامی، ریاضی و غیره تالیف كرده بالغ بر ۷۶ جلد است. تولد ۴۹۰ هجری قمری برابر با ۱۶۵۶ شاهنشاهی – درگذشت ۵۶۵ هجری برابر با ۱۷۲۸ شاهنشاهی.
در مورد ۷۶ جلد كتابی كه در این متن عنوان شده است باید اشاره كنیم كه متاسفانه برخی از آثار بیهقی هم‌اكنون در دسترس نیستند و اثری از آن‌ها نیست. همچنین این نكته كه در این متن تاریخ‌ها به معادل شاهنشاهی نیز نوشته شده‌اند نیز جالب است كه علت آن به حكومت وقت ایران در زمان ساخته شدن این آرامگاه برمی‌گردد.
این مورخ و ادیب سال ۴۳۷ پس از آزادی از زندان، به نگارش «تاریخ بیهقی» مشغول شد.
