رودخانه كاجو در قدیم به نام «گاجان» مشهور بوده و نام قدیمی قصرند نیز «گنج آبه» موسوم بوده و نام «گاجان» به مروز زمان به «كاجه» و «كاجو» تغییر یافته است. این رودخانه یكی از سرخانه های اصلی رودخانه باهوكلات در بلوچستان است.در حاشیه این رودخانه آثار پیش از تاریخ عظیمی نظیر دمبیگان و سیاه بن را می توان مشاهده كرد. شهرستان قصرقند علاوه بر آثار تاریخی و صنایع دستی شاخص دارای جاذبه ای طبیعی فراوانی نظیر آبشارها، باغات میوه گرمسیری و شالیزار است. بدون شك گذران یك روز در كنار این جاذبه ها می تواند خاطره و سفر خوش و خاطره انگیزی را برای گردشگران به ارمغان آورد. شهرستان قصرقند در زمان گذشته به «گنداوك» معروف بوده و به مرور زمان به «گنج آور» تغییر نام داده است.
مركز و دارالحكومه مكران شهر قصرقند بوده و مكران با همراهی كیچ جمعا” به كیچ و مكران موسوم بوده است اگر چه مكران اغلب به كل منطقه كیچ و مكران اطلاق می شده است . حوزه قصرقند در تاریخ و ادبیات قوم بلوچ جایگاه برجسته ای دارد و بر اساس روایاتی خواستگاه اصلی قوم بلوچ همین منطقه بوده است و بسیاری از اقوام و قبایل بلوچ كه تا نواحی دور دست شرق مهاجرت كرده اند نام خود را از این منطقه گرفته اند نظیر قبیله لاشاری كه در منظومه های بلوچ جایگاه و اهمیت برجسته ای دارد داستانهای جنگهای این قبیله با قبیله رند دستمایه داستانهای و اشعار كلاسیك بلوچی است لاشار نام منطقه ای در شمال و شرق قصرقند می باشد لاشار همزمان به این دو ناحیه اطلاق می گردد .
لاشار ناهی مابین قصرقند در جنوب و بمپور در شمال قرار گرفته است واز حیث تقسیمات كشوری در دوره پهلوی جزء بخش قصرقند بود و ناحیه ای دیگر در شرق قصرقند كه از شرق به سرباز و راسك و از جنوب به باهو كلات و دشتیاری و از شمال به آهوران و كوههای سیا ه تگان كه مامن اقوام كیشكوری می باشد محدود است . مرتع لاشار محل چرا اقوام كوچرو و عشایر بلوچ بوده ، همواره مورد توجه جوامع شبانی قرارداشته بخشی از این دشت وسیع به گوهرام كلات یعنی قلعه گوهرام مشهور است و بازاری نیز به همین نام در دشت لاشار تاكنون وجود دارد . بر اساس روایات محلی این محل جایگاه سكونت گوهرام لاشاری سردار قبیله لاشاری بوده است . سكنه این دشت محلهای بسیاری را حتی تاكنون نشا ن می دهند و معتقدند كه محل زد و خورد قبایل رند و لاشاری بوده است .
در شمال این ناحیه كوهستان كیشكور واقع شده كه مابین قصرقند و سرباز قرار گرفته است قبیله ای با نام گیشكوری با جمعیت انبوه در ایالات سند و پنجاب علی الخصوص در دره غازی خان و حتی تا گجرات سكونت دارند كه از زمان جنگهای رند و لاشار به شرق مهاجرت نموده اند و نام خود را از این كوهستان اخذ كرده اند قبیله بگتی كه در شرق بلوچستان و در كوهستانی به همین نام در جنوب سیبی سكونت دارند نیز نام قبیله ای خود را از روستایی بسیار قدیمی در قصرقند به نام بگ اخذ نموده اند و به سبب خواستگاه شان در بگ به بگتی مشهور گردیده اند این قبیله نیز از قبایل سلحشور و پرجمعیت بلوچ به محسوب می گردد و نواب اكبر خان بگتی قهرمان ملی قوم بلوچ نیز از همین قبیله بوده است . هم اكنون نیز قصر قند محل سكونت قبیله بلیده ای می باشد كه در تاریخ بلوچستان دارای جایگاه و اهمیت برجسته ای بوده اند . روستای بگ از قدیمی ترین رو ستاهای منطقه است و قلعه آن نیز در نوع خود از بزرگترین قلعه های بلوچستان محسوب می شود و از حیث معماری مشابه قلاع نیگشهر قصر قند و تمپ می باشد و بعد از قلعه تمپ در مكران پاكستان كه همیشه محل نشیمن شاه مكران بوده است قلعه بگ بزرگترین قلعه مكران است اكنون بگ به دلیل دوری از جاده دسترسی به شدت جمعیت خود را از دست داده است و سكنه ان به روستاهای اطراف كوچ نموده اند به طوریكه اكثر سكنه قدیمی بگ به روستاهای كناره جاده آسفالت نیكشهر به قصرقند سكونت اختیار كرده اند .
این بخش در گذشته مركز مكران محسوب میشده است امان الله جهانبانی آورده است «خود قصرقند پایتخت همه مكران است قلعه محكمی دارد و روی تپه بلندی واقع است و محل نشیمن ضابط است»
محدوده حوضه آبریز رود كاجو :
حوضه آبریز رودخانه كاجو در محدوده جغرافیایی۱۶ درجه و۱۹ تا ۱۶ و ۲۰ طول شرقی و ۲۵ و ۳۰ تا ۲۶ و۴۸ عرض شمالی قراردارد . این حوضه بخش غربی حوضه آبخیز بزرگ باهو كلات را تشكیل می دهد و از كوههای مكران سرچشمه می گیرد . رودخانه آن با طی مسیر خود در جهت جنوبی به دریایی عمان و خلیج گواتر می ریزد.
شاخه بندی و مشخصات مورفولوژی رودخانه كاجو
رودخانه كاجو یكی از سرشاخه های اصلی رودخانه باهو كلات در بلوچستان جنوبی است . این رودخانه پس از الحاق رودخانه چانف و كناری با نام كاجه در جهت جنوب شرقی جریان می یابد و پس از الحاق شاخه آهوران ، ده داتی و كوشات از محل شهر قصرقند عبور می كند ، از این نقطه به بعد نام رود كاجو می باشد . پس از عبور از قصرقند رود پاسك ، گواتكش و سر شاخه های متعدد به آن ملحق شده و در محل چندوكان بصورت یكجا درآمده و با طی مسیری كوهستانی و پر پیچ وخم به سمت جنوب ادامه می دهد و پس از الحاق رودهای ری ، كوهكند ، كبجرك ، و ترادان در نزدیكی روستای پیر سهراب وارد دشت پیر سهراب می شود .
در محدوده جنوب حوزه آبریز رودخانه كاجو و شرق روستای پیر سهراب دشت مسطح و وسیعی به مساحت نزدیك به ۲۳۰ كیلومتر مربع به نام دشت پیر سهراب گسترش دارد . رودخانه كاجو در مسیر خود پس از عبور از تنگه جگر كوه كه سد مخزنی زیر دان در آن در دست احداث است وارد دشت پیر سهراب می گردد و در مسیر خود پس از عبور از روستاهای فتحعلی كلات ، پیر سهراب ، عوركی ، پلان ، صدیق زهی و یوسف زهی عبور كرده و در مسیر خود در محلهایی به عرض چند صد متر و در برخی از محلها با عرض چند متر در مجاورت روستای عوركی تغییر شكل می دهد و سپس در محل روستای سنگان وارد رودخانه باهو كلات می گردد و از این محل به بعد با نام باهو كلات شناخته شده و پس از طی مسیری چند كیلومتری در محل خور گواتر وارد دریایی عمان می گردد .
