كاخ هدیش تخت جمشید

كاخ هدیش یكی دیگر از كاخ های مجموعه تخت جمشید است كه گفته می شود كاخ شخصی خشایارشا بوده و به دلیل كینه ی آتنی ها از وی اولین مكانی بوده كه در حمله یونانی ها به ایران به آتش كشیده شده است. كاخ هدیش در مرتفع‌ترین قسمت صفهٔ تخت جمشید قرار دارد. كاخ هدیش از طریق دو مجموعه پلكان به كاخ ملكه ارتباط دارد. رنگ زرد سنگ‌ها نشان دهنده تمام شدن آب درون سنگ‌ها به خاطر حرارت است. اینجا مكان كوچكی بوده ۶*۶ ستون قرار داشته‌است. به خاطر ویرانی شدید اطلاعات زیادی در مورد این كاخ در دسترس نیست خیلی‌ها از اینجا به عنوان كاخ مرموز نام برده‌اند. هدیش به معنای جای بلند است و چون خشایارشا نام زن دوم او هدیش بوده‌است نام كاخ خود را هدیش می‌گذارد كاخ هدیش در جنوبی‌ترین قسمت صفه قرار دارد و قسمت‌های زیادی از كف از خود كوه‌است.
محور طولی كاخ، غربی–شرقی بوده و مساحت آن تقریباً ۲۵۵۰ متر مربع (۴۰ در ۵۵) متر است. یك پلكان دو طرفه در سمت غرب و یكی دیگر در سمت شمال شرقی، آن را به ترتیب به حیاط كاخ تچر و حیاط كاخ دروازه ملل می‌پیوندد. در سرتاسر جنوب كاخ، بالا خانه یا ایوانی با لبه كنگره‌دار موجود است كه كه از دو طرف شرق و غرب توسط پلكان‌های باریكی به درون قسمت غربی حرمسرا راه داشته‌است. پلكان غربی هنوز موجود است اما پلكان شرقی كه آجری بوده، از میان رفته است و علیرضا شاپور شهبازی باستان‌شناس ایرانی آن را در سال ۱۳۵۷ خ آن را به حالت اولیه‌اش بازسازی كرد. قسمت اعظم كاخ را یك تالار مركزی مربع شكل شامل شش ردیف ستون ۶ تایی تشكیل می‌داده‌است.
در شمال این تالار ایوانی ۱۲ ستونی (دو ردیف ۶ تایی) وجود داشته كه توسط دو درگاه بزرگ به تالار راه می‌یافته و یك در دیگر، تالار را به بالا خانه باریك جنوبی می‌پیوسته‌است. در دو جانب شرقی و غربی تالار، دو دستگاه ساختمان، مركب از اتاق نگهبانان، اتاق چهار ستونی، كفش كن و برج محافظ وجود داشته و پلكان شمال شرقی، را به كفش كن شرقی هدایت می‌كرده‌است. بر درگاه‌های بزرگ، نقش خشایارشا، با تاج صاف بی كنگره دیده می‌شود.
اسكندر مقدونی به تلافی از خشایار شاه كه معبدی در شهر آتن را به آتش كشیده بود آتش زدن تخت جمشید را از این كاخ شروع كرده است. بر پیشانی دو جرز دو طرف ایوان شمالی كاخ هدیش كتیبه خشایارشاه به سه زبان نوشته شده‌است. كه ترجمه آن چنین است: خدای بزرگی است اهورامزدا كه این زمین را آفرید. آن آسمان را آفرید كه مردم را آفرید كه شادی را برای مردم آفرید كه خشایارشا را شاه كرد یگانه شاهی از شاهان یگانه فرمانداری از فرمانداران بسیار. منم خشایارشا، شاه بزرگ، شاه كشورهایی كه دارای ملل گوناگون است، شاه این زمین بزرگ و پهناور، پسر داریوش شاه هخامنشی. به خواست اهورامزدا این بنا هدیش را من ساختم. اهورمزدا با خدایان، من را و پادشاهی‌ام را و آنچه ساخته‌ام نگاهدارد.
از شمال به جنوب راه آب بزرگی درون كاخ قرار دارد. این راه آب سر پوشیده است و در نقطه ای درون تالار اصلی روی آن گشوده شده است. از آنجا كه باد همیشه از جنوب به شمال می وزد و جنوب كاخ هدیش باز است و از كاخهای جنوبی تر بالاتر است بادی كه از حفره وسط تالار بیرون می آمده باد خنك بوده و این سیستم نقش یك كولر طبیعی را بازی می كرده است.