عمارت خسروآباد در بلوار شبلی ( خسرو آباد سابق) شهر سنندج قرار دارد. تاریخ بنای اولیه عمارت خسروآباد و باغ به طور دقیق مشخص نیست و لیكن پاره ای منابع تاریخی زمان ساخت اولیه آنرا به زمان خسرو خان اول اردلان (همزمان با حكومت كریم خان زند) می دانند. باغ خسروآباد كه بوسیله ۴ خیابان روبرو و اطراف عمارت خسرو آباد عملاً به ۴ باغ خسرو اباد تبدیل شده بود و اطراف آن بوسیله ۴ خندق در طرفین باغ و كاخ خسرو آباد با انواع درختان مختلف احاطه شده جلوه خاصی را به این مجموعه داده است.
نظریات گوناگونی در خصوص این بنای عظیم و مقر حكومت كردستان وجود دارد بطوریكه بعضی صاحبنظران قسمت شرقی بنا را كه قصر نامیده می شود مربوط به دوران زندیه می دانند و توسعه و تكمیل آن را توسط امان الله خان اردلان می دانند. عمارت خسروآباد كتیبه ای دارد كه اسم فتحعلی شاه قاجار و والی كردستان امان الله خان و تاریخ ۱۲۲۳ ه. ق بر روی آن حك شده است. عمارت خسروآباد شاخص ترین بنای استان كردستان است كه به عنوان مقر حكومت والیان اردلان مورد استفاده قرار می گرفت. مجموعه عمارت و باغ خسروآباد افزون بر دو بخش اصلی ، یعنی قصر سلطنتی با ورودی ستون دار،باغ خسرو آباد نیز از اهمیت خاصی برخوردار بوده است.
در حال حاضر تنها درختان ۴ باغ و بخش هایی از ۴ خیابان آن باقی مانده است. از سال ۱۳۷۳ عملیات مرمت این بنای تاریخی آغاز گردید اگر چه در سال ۱۳۷۹ بیشترین مرمت و باز سازی این بنا انجام گردید. عمارت خسرو اباد با شماره ۱۴۹۱ در فهرست آثار ملی ایران ثبت گردیده است
تاریخچه ساخت عمارت خسروآباد :
در سال ۱۲۲۳ ه.ق امان الله خان اردلان، حاكم وقت كردستان، دستور ساخت بنایی با شكوه را داد كه امروزه به عمارت خسرو آبادی معروف شده است. البته برخی از تاریخ شناسان معتقدند كه تكمیل بخشی از این بنا مربوط به دوره امان الله خان در زمان حكومت قاجار است و ساخت آن در دوره زندیه انجام گرفته است. این عمارت زیبا بیشتر برای برگزاری مراسم و تشریفات مورد استفاده قرار می گرفته و دژ حكومتی در مركز شهر بوده است.
مراسم عروسی حسن جهان خانم (دختر فتحعلی شاه قاجار) و خسرو خان (پسر امان الله خان اردلان) در سال ۱۲۳۲ ه.ق یكی از مراسمات برگزار شده در این عمارت مجلل است. در سال ۱۲۷۵ ه.ق نیز ناصرالدین شاه قاجار مدتی را در این عمارت گذراند. اما علی اكبر خان شرف الملك اردلان (نوه امان الله خان اردلان) در سال ۱۳۱۷ ه.ق، باغ و قصر به ارث برده از پدر بزرگ خود را به میرزا صادق خان اعزاز الملك فروخت. این عمارت از تاریخ ۱۳۱۷ به مدت ۵۰ سال، به دست خاندان صادق وزیری اداره شد.
خاندان وزیری، بناهایی را با سبك های مختلف در بخش های شمال شرقی و جنوب شرقی، شمال غربی و جنوب غربی دایر نموده و ساختند. این بنا امروزه نمادی از معماری دوره قاجار و پهلوی است كه طی گذشت سال های طولانی پا بر جا و استوار مانده است.
معماری عمارت خسرو آباد :
این عمارت با شكوه در زمینی به مساحت ۶۰۰۰ متر مربع ساخته شده و از قسمت های زیادی تشكیل شده است اما به طور كلی آن را به دو بخش اصلی عمارت و باغ تقسیم می كنند. بخش شرقی دارای ساختمانی مجلل است كه آن را قصر می نامند. ورودی ستون دار مشرف بر صحن عمارت یكی از بخش های مهم بنا بوده است كه در سال های اخیر تخریب گشته است.
عمارت خسرو آباد در گذشته به وسیله ۴ خیابان كه اطراف باغ را احاطه كرده بودند، به وضوح به چهار باغ تبدیل شده بود ك اطراف آن ها خندق ها و درختان زیادی وجود داشت. امروزه اثری از خندق های اطراف چهار باغ وجود ندارد و تنها درختان و بخش هایی از خیابان های اطراف باغ باقی مانده اند.
ساختمان شرقی عمارت، دارای بخش هایی نظیر ایوان ها ستون دار و غلام گردش ها است. اما قسمت بیرونی بنا دارای اتاق هایی مختص به دربان ها و نگهبانان و حمام است. شواهد موجود نشان می دهد كه مصالح به كار رفته در ساخت قصر، آشپزخانه، اسطبل، حمام و حتی دیوارهای محافظ ضلع غربی و شرقی بنا متعلق به یك زمان هستند. این امر نشان دهنده ساخت كل بنا به طور هم زمان و در یك دوره است.
البته لازم به ذكر است كه بخش های مختلفی پس از مرگ امان الله خان اردلان به این عمارت افزوده شد كه هر یك كاربرد مختص به خود را داشتند. تفاوت در سبك معماری برخی از بخش های عمارت نشان دهنده این امر است. برای مثال ارسی های موجود در قصر دارای تفاوت های شایانی با ارسی های موجود در بخش شرقی عمارت است. همچنین بخش غربی عمارت خسرو آباد به وسیله آجرها تزئین شده، اما در بخش شرقی عمارت بیشتر از گچ بری ها برای زیبایی بنا استفاده شده است.
حوض مرمری مربع شكلی در محوطه عمارت وجود دارد كه درب اصلی رو به آن گشوده می شود. آب موجود در حوض جاری بوده و از قنات های موجود در كوه آبیدر سرچشمه می گیرد، بنابراین قابل شرب است. همچنین یك حوض دیگر در طبقه سوم قصر وجود دارد كه فواره ای در مركز آن به آب جریان می دهد. حوض موجود در محوطه عمارت به وسیله چهار درخت گردو قدیمی احاطه شده است. این سبك از طراحی، همانند دروازه های قلعه های حكومتی در آن دوره است.
در این عمارت دیدنی و زیبا، كتیبه ای وجود دارد كه در آن نام فتحعلی شاه قاجار و امان الله خان اردلان حكاكی شده است. تاریخ ثبت شده بر روی كتیبه سال ۱۲۲۳ ه.ق را نشان می دهد. عمارت خسرو آباد سنندج، به دلیل استفاده توسط خاندان اردلان، كه والیان كردستان بودند، مهم ترین بنای تاریخی این استان به شمار می رود.
اما گذشت زمان و عدم توجه به این عمارت در برخی از دوران های تاریخی سبب تخریب و یا آسیب دیدن بخش هایی از آن شده است. در ۱۳۷۳ ه.ش مرمت و بازسازی بر روی بخش هایی از این عمارت تاریخی صورت گرفت. اما اوج عملیات مرمت و بازسازی این بنا در سال ۱۳۷۹ بوده است. عمارت خسرو آباد در سال های گذشته با شماره ۱۴۹۱ در لیست آثار ملی ایران ثبت گردید. از این رو سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، در حفظ و نگهداری آن تلاش بیشتری نموده است.
عمارت خسرو آباد كردستان، در بلوار خسرو آباد (شبلی) شهر سنندج قرار گرفته است. بازدید از این بنا برای عموم مردم آزاد بوده و هیچ هزینه ورودی برای آن از مردم گرفته نمی شود. برای رفتن به این عمارت تاریخی باید مسیر زیر را طی كنید :
پس از ورود به شهر سنندج و رسیدن به میدان ۱۲ فروردین، به سمت غرب حركت كرده و پس از طی مسافت ۶۰۰ متری به سمت راست بپیچید. با ورود به بلوار كردستان و پیمودن مسیری ۲ كیلو متری، به میدانی می رسید كه باید آن را به سمت چپ بپیچید. با ورود به خیابان مستوره اردلان، باید حدود ۷۰۰ متر دیگر پیش بروید. مستقیم مسیر را ادامه دهید و وارد خیابان كشاورز شوید. با عبور از خیابان كشاورز و ورود به خیابان خانقاه، فقط ۲۰۰ متر تا عمارت خسرو آباد فاصله دارید.
بازدید از این مكان تاریخی و دیدنی با وسیله نقلیه شخصی، امری متداول است كه زمان كمتری نیاز دارد. اما در تمام سطح شهر سنندج نیز خودروهای مسافربری و تاكسی های زرد رنگ برای جابجایی عموم مردم وجود دارند كه وظیفه حمل و نقل عمومی شهر را بر عهده دارند.
