یخچال میرفتاح: گنجینه‌ای از تاریخ و معماری در قلب ملایر
یخچال میرفتاح، بنایی تاریخی از دوره قاجار، در شهر ملایر استان همدان واقع شده است. این یخچال كه در بلوار پانزده خرداد قرار دارد، یادگاری ارزشمند از دوران گذشته و نمادی از هوش و ذوق معماران ایرانی است.
یخچال میرفتاح از آثار دوره قاجاریه در شهر ملایر است كه توسط شخصی به نام میرفتاح ساخته شده است. این بنا به شكل گنبد بوده و از آجر ساخته شده است و در مسیر بلوار ملایر به بروجرد قرار دارد.
ارتفاع بنا از كف تا گنبد ۱۲ متر و از سطح تا منبع ذخیره یخ ۴ متر است. این یخچال دارای دو ورودی می‌باشد. یكی به شكل دهلیز بوده كه مخصوص ریزش و تخلیه یخ و دیگری كه محل رفت و آمد بوده است، با پلكانی به قسمت انتهایی یخدان و محل برداشت یخ منتهی می‌شود. ضخامت دیوارهای گنبد در قسمت تحتانی ۹۲ سانتی‌متر و در بالا به سه ردیف آجر ۲۰ سانتی‌متری می‌رسد. تنها عامل تزئینی بنا دو ردیف آجركاری است كه به شكل كمربندی و به ضخامت ۲۲۰ سانتی‌متر، داخل بنا را پوشانده است. در قسمت بیرونی و داخلی یخدان دو ردیف خشت به كار رفته است كه نقش عایق را داشته و در فصل تابستان مانع از نفوذ گرما و ذوب شدن یخ‌ها می‌شده است. در حال حاضر برخی از قسمت‌های این بنا تخریب شده است.
معماری یخچال میرفتاح
یخچال میرفتاح به شكل گنبدی ساخته شده و از آجر و مصالح بومی مانند سنگ و خاك رس تشكیل شده است. این بنا دارای دو ورودی است كه یكی برای ریختن یخ به داخل یخچال و دیگری برای ورود و خروج افراد بوده است.
ضخامت دیوارهای گنبد در قسمت تحتانی 92 سانتی متر و در بالا به سه ردیف آجر 20 سانتی متری می رسد. این ضخامت و مصالح به كار رفته در ساخت، عایق بسیار مناسبی برای حفظ یخ در طول فصول گرم سال بوده است.
در داخل یخچال، حوضی بزرگ برای ذخیره یخ وجود دارد. این حوض به گونه ای طراحی شده بود كه آب حاصل از ذوب شدن یخ به بیرون هدایت می شد و از فاسد شدن یخ جلوگیری می كرد.
كاربری یخچال میرفتاح
در گذشته، از یخچال‌ها برای نگهداری یخ در طول فصول گرم سال استفاده می‌شد. یخ از آب رودخانه‌ها و قنات‌ها در زمستان جمع‌آوری می‌شد و در یخچال‌ها ذخیره می‌شد تا در تابستان برای مصارف مختلف مانند خنك كردن غذا و نوشیدنی، نگهداری مواد فاسد شدنی و … استفاده شود.
یخچال میرفتاح نیز از این قاعده مستثنی نبوده و در گذشته برای ذخیره یخ در شهر ملایر مورد استفاده قرار می‌گرفته است. این یخچال تا حدود 50 سال پیش نیز كاربری خود را حفظ كرده بود، اما به تدریج با گسترش استفاده از یخچال‌های برقی، از رونق افتاد و بلااستفاده شد.
یخچال میرفتاح در دوران معاصر
یخچال میرفتاح در سال 1387 به عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسید. پس از آن، مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت و در حال حاضر به عنوان جاذبه گردشگری مورد استفاده قرار می‌گیرد.
بازدیدكنندگان می‌توانند از این بنای تاریخی دیدن كنند و با نحوه عملكرد یخچال‌های سنتی در ایران آشنا شوند. همچنین، در محوطه یخچال میرفتاح، نمایشگاه‌هایی از عكس‌ها و اسناد مربوط به تاریخچه یخچال‌سازی در ایران برگزار می‌شود.
اهمیت یخچال میرفتاح
یخچال میرفتاح از جهات مختلف حائز اهمیت است. این بنا:
- یادگاری از تاریخ و معماری ایران: یخچال میرفتاح نمونه‌ای از معماری سنتی ایران در دوره قاجار است و نشان‌دهنده ذوق و خلاقیت معماران ایرانی در آن دوران است.
- نمادی از تمدن ایرانی: استفاده از یخچال‌ها در ایران قدمت هزاران ساله دارد و یخچال میرفتاح یادگاری از این تمدن دیرینه است.
- جاذبه گردشگری: یخچال میرفتاح به دلیل زیبایی و قدمت تاریخی، یكی از جاذبه‌های گردشگری شهر ملایر است و سالانه گردشگران زیادی را به خود جذب می‌كند.
وضعیت فعلی یخچال میرفتاح
در حال حاضر، یخچال میرفتاح در وضعیت نسبتاً مطلوبی قرار دارد. این بنا مرمت و بازسازی شده و به عنوان جاذبه گردشگری مورد استفاده قرار می‌گیرد.
با این حال، برای حفظ و نگهداری بهتر از این بنای تاریخی، لازم است اقدامات بیشتری انجام شود. از جمله این اقدامات می‌توان به موارد زیر اشاره كرد:
- مرمت و بازسازی دوره‌ای: یخچال میرفتاح به دلیل قدمت و شرایط آب و هوایی، نیاز به مرمت و بازسازی دوره‌ای دارد.
- برگزاری برنامه‌های فرهنگی: می‌توان با برگزاری برنامه‌های فرهنگی مانند نمایشگاه، كارگاه آموزشی و … در محوطه یخچال میرفتاح، به افزایش آگاهی عمومی نسبت به این بنای تاریخی كمك كرد.
- حمایت از صنعت گردشگری: با رونق صنعت گردشگری در شهر ملایر، می‌توان به جذب گردشگران بیشتر به یخچال میرفتاح و رونق اقتصادی این بنای تاریخی كمك كرد.
یخچال میرفتاح، گنجینه‌ای از تاریخ و معماری ایران است كه باید برای حفظ و نگهداری آن تلاش كرد. با حفاظت از این بنای تاریخی، می‌توانیم بخشی از هویت و فرهنگ خود را به نسل‌های آینده منتقل كنیم.