موقعی كه اولین نشانه ها ی دندان درآوردن كودكی ۴ تا ۶ ماهه( یا حتی بعضی از كودكان دیر تر دندان در می آورند) ظاهر شد همان وقتی كه كودك درد ، تب یا گاهی سرفه می كند زمان درست كردن آش دندونی ست .این آش در همه جای ایران پخته می شود و با اسم های مختلفی شناخته می شود. مردم تبریز به این آش “دیشلیق” میگویند و بعضی جاهای دیگربه آن “دندان تركون” میگویند. اما به طور عام این آش به آش دندونی معروف است.آش دندونی همان‌طور كه از اسمش پیداست یك غذای سمبلیك به مناسبت دندان درآوردن نوزاد یا به عبارتی دزآمدن یا همان نیش زدن نخستین دندان كودك است. در اغلب خانواده‌های ایرانی به محض این‌كه نخستین دندان نوزاد جوانه می‌زند طی یك مراسم خانوادگی آش دندونی می‌پزند و معتقدند كه با این كار بقیه دندان‌های كودك سریع‌تر درمی‌آیند. در گذشته این آش را بین همسایه‌ها و فامیل پخش می‌كردند اما در سال‌های اخیر عموما به صورت یك جشن كوچك درآمده است. برخی هم مراسم را با آب و تاب بیشتری برگزار می‌كنند و یك كیك به شكل دندان و یكسری گیفت باز هم با طرح دندان برای مهمانان تدارك می‌بینند. طرز تهیه آش دندونی برای ۲۰ نفر مواد لازم نخود گرد: ۱ لیوان فرانسوی لوبیا قرمز: ۱ لیوان فرانسوی لوبیا سفید: ۱ لیوان فرانسوی لوبیا چیتی: ۱ لیوان فرانسوی عدس سبز: ۱ لیوان فرانسوی گندم: ۲ لیوان فرانسوی برنج: ۱ لیوان فرانسوی بلغور جو: ۱ لیوان فرانسوی قلم گوساله: ۱ عدد گوشت قلوه‌گاه گوسفند: ۲ تكه نمك، فلفل، زردچوبه و دارچین: به مقدار لازم پیاز: ۲ عدد بزرگ و ۲ عدد متوسط روغن: به مقدار لازم طرز تهیه ابتدا گندم‌ها را بشورید و به مدت سه روز بخیسانید. در این سه روز مرتب آب گندم‌ها را عوض كنید تا رنگ آب آن‌ها سرانجام شفاف شود. حبوبات را ۲۴ ساعت قبل از پخت بخیسانید و چند بار آب آن‌ها را عوض كنید تا نفخ حبوبات از بین برود. قلم گوساله و گوشت قلوه‌گاه گوسفند را با دو عدد پیازه متوسط، ۱ قاشق چایخوری زرچوبه و ۱ قاشق مرباخوری دارچین خوب بپزید. بعد از پخت كامل این مواد محتویات داخل قابلمه را آبكش كنید و قلم را دور بیندازید. گوشت قلوه‌گاه را حسابی با گوشت‌كوب دستی یا برقی بكوبید. هر كدام از حبوبات را جداگانه بپزید. در قابلمه‌ای كه می‌خواهید آش دندونی را در آن بار بگذارید مخلوط عدس، گندم، برنج و بلغور جو را با هم بپزید چون زمان پخت آن‌ها كمتر و به هم نزدیك است. گندم باید حسابی لعاب بیندازد. در این فاصله ۲ عدد پیاز بزرگ را خلالی و نازك و یكدست خرد و سرخ كنید تا كاراملی شود. طرز تهیه پیازداغ مجلسی را می‌توانید در اینجا بخوانید. بعد از پخته شدن مخلوط عدس، گندم، بلغور جو و برنج، آب گوشت آبكش شده و گوشت كوبیده شده را به آن‌ها اضافه كنید. اجازه دهید این مخلوط یك ساعت روی شعله ملایم گاز حسابی پخته شود. بعد از ۱ ساعت حبوبات‌های جداگانه پخته شده و آبكش شده را به تركیبات داخل قابلمه اضافه كنید. ۱ قاشق مرباخوری فلفل سیاه به مواد اضافه كنید و به مقدار دلخواه و بنا بر ذائقه‌تان از ۱ قاشق مرباخوری تا یك قاشق غذاخوری نمك بریزید (به جای نمك می‌توانید از قرص عصاره گوسفند اضافه كنید). اگر آب روی حبوبات را نپوشانده و فكر می‌كنید آب بیشتری علاوه بر آب قلم نیاز است مقداری آب جوش به آن اضافه كنید. آش دندونی را مرتب هم بزنید تا به خاطر لعاب گندم ته نگیرد. وقتی كه آش حسابی جا افتاد و غلیظ شد آن را در ظرف‌های مورد نظر سرو كنید و با كشك سفید و كشك زعفرانی و ترجیحا با طرح دندان، پیازداغ و نعنا داغ تزیین كنید. نكات جالب درست كردن آش دندونی شهرهای مختلف آش دندونی كردستان *در كردستان برای درست كردن آش دندونی كه به آن «دانه كُلانه» از نخود سیاه استفاده می‌كنند و به جای آب معمولا در آن آب قلم می‌ریزند. سبزی اصلی آش دندونی كردستانی‌ها مرزه خشك است و در آن كشك و سبزی تازه نمی‌ریزند. آش دندونی تبریزی *در آش دندونی تبریزی كه به آن «آش دیشلیق» میگویند در گذشته سیرابی هم می‌ریختند. علاوه بر این برخی تبریزی‌ها معتقدند آش تبریزی حتما باید با آب قلم پخته شود ،۷ نوع حبوبات و البته گوشت هم داشته باشد. گردو و شیر از جمله مواد اصلی پخت آش دندونی تبریزی‌ها هستند و در خیلی موارد به جای آب قلم، شیر محلی استفاده می‌كنند. خلال پسته و بادام ، گردو و گاهی كشمش تفت داده شده هم از جمله مواد تشكیل دهنده آش دندونی تبریزی هستند. علاوه بر این در برخی شهرهای آذربایجان شرقی از میان حبوبات فقط نخود گرد استفاده می‌شود. در این صورت سایر مواد آش دندونی عبارتند از: گندم، شیر، مغز گردو، خلال بادام، خلال پسته، كشمش و پیازداغ و كره یا روغن حیوانی. آش دندونی كرمانشاهی *كرمانشاهی‌ها هم به آش دندونی «دانه كلانه» میگویند. وجه تسمیه دانه كلانه این است كه قبل از پختن آش مقداری حبوبات را برای پرندگان می‌ریزند تا دعای خیر پشت سر كودك باشد. كرمانشاهی‌ها هم برای قوت بیشتر آش دندونی آن را با آب قلم گاو یا گوسفند می‌پزند. آش دندونی مشهدی *آش دندونی مشهدی‌ها هم مشهور است. مشهدی‌ها به آش دندونی «آش دنیك» میگویند و آن را با گوشت گوسفند و آب قلم درست می‌كنند. سبزواری‌ها در آش دنیك تره تازه ساطوری خرد شده هم می‌ریزند. آش دندونی اصفهانی *اصفهانی‌های قدیمی هفت عدد گندم را نخ می‌كردند و داخل قابلمه آش می‌گذاشتند تا بپزد. سپس گندم نخ شده پخته شده را به پشت بام پرت می‌كردند تا خوراك گنجشك‌ها شود و معتقد بودند با این كار دندان كودك سریع‌تر در می‌آید.