قلعه تنكا در شهرستان تنكابن یكی از جاذبه های بكر و دست نخورده گردشگری تاریخی در غرب مازندران است. قلعه تنكا كه به عنوان نمادی از شهر تنكابن قلمداد می شود، بر بلندای جنوب روستای قلعه گردن واقع شده و موقعیت آن به گونه ای است كه بر تنگه دو هزار و نیز دشت تنكابن اشراف دارد. قلعه تنكا حدود ۳۵۰ متر مربع گستره دارد و از سمت جنوب با شیب تند و از بقیه جهات با شیب ملایم به دامنه تپه منتهی می شود؛ ارتفاع تپه ای كه قلعه بر روی آن احداث شده در حدود ۵۰ متر است. قلعه تنكا در تاریخ ۲۶ اسفند ۱۳۸۶ با شماره ثبت ۲۱۹۶۲ به عنوان یكی از آثار ملی ایران ثبت شد.
یكی از مهمترین ساختارهای نظامی در دوره های مختلف تاریخی مردم ایران، قلعه ها بودند كه به صورت شبكه به یكدیگر وصل می شدند. آنها در طول تاریخ استحكامات را در دور افتاده ترین و بلندترین جاها بنا می كردند تا به سبب وجود شیب های تند، دستیابی به آن دشوار باشد و مدافعان نیز در بالا قرار گیرند و از لحاظ دید مسلط باشد امروزه آثار نزدیك به ۳۰ قلعه در تنكابن دیده می‌شود كه از میان آنها می‌توان به قلعه تنكا، قلعه نوشاه، قلعه هاله كله، قلعه بهكله، قلعه رودپشت، قلعه سیاه‌لان، قلعه سفیدكوه، قلعه خشن‌چال، قلعه دختر، قلعه ذوات و قلعه ماركو اشاره كرد.
قلعه تنكا از سمت غرب با قلعه ماركوه رامسر دید هوایی دارد و به علت موقعیت ممتاز نظامی، بارها دست به دست گشته و چندین بار تخریب و آباد شده است. كتاب تاریخ رویان، پیشینه این قلعه را حداقل به اواسط قرن ششم هجری قمری تخمین می زند و این قلعه در دوره مشروطه، مدتی پناهگاه میرزا كوچك خان جنگلی و یارانش بود، ولی پس از مشروطه موقعیت راهبردی خود را از دست داد و رو به ویرانی نهاد. آنچه كه امروزه از این قلعه بر جای مانده قسمتی از باروهای سنگچین آن است كه با ملات ساروج مستحكم شده است.
قلعه تنكا جزو قلعه های كوهستانی است. قلعه های كوهستانی در بالای كوه ها و بلندی ها ساخته می شدند و در ساخت این نوع از قلعه بیشتر از سنگ های بدون تراش همچون سنگ های كوه یا رودخانه همراه با گچ غربال شده و یا ملات ساروج بهره می بردند. اطراف این نوع قلعه ها پرتگاه های عمیقی وجود داشت كه همین سخت گذر بودن این بلندی ها، حمل ادوات محاصره ای به پای دیوارها را دشوار و تسلط محافظان قلعه و سربازان بر مهاجمان را بیشتر می كرد. در غرب مازندران قلعه ها با فاصله چند كیلومتری از هم ساخته می شد و به احتمال از طریق دود با هم در ارتباط بودند كه برای نمونه می توان به قلعه ماركو در رامسر اشاره كرد.
كاربرد قلعه ها در ایران اغلب نظامی بود و یكی از مهم ترین دلایلی كه قلعه ها را در مرتفع ترین نقاط می ساختند این بود كه علاوه بر تسلط كامل مدافعان بر مهاجمان، شیب های تند تپه ها یا كوه ها، امكان دسترسی دشمن به قلعه را دشوار می كرد. در ایران قلعه ها با توجه به موقعیت جغرافیایی و وضعیت آب و هوایی به دو صورت جلگه ای و كوهستانی ساخته می شد و به همین دلیل مصالح ساختمانی به كار رفته در آن ها نیز متفاوت بود. قلعه های واقع در مناطق جلگه ای معمولا به صورت مربع یا مربع مستطیل با برج هایی به صورت مدور در چهار گوشه آن ساخته می شد و مصالح به كار رفته در این نوع قلعه ها بیشتر از گل و خشت بود.
منابع:خبرگزاری جمهوری اسلامی-باشگاه خبرنگاران جوان
كابن
