كت های دزفول

كت در گویش دزفولی حفره های غار مانندی هستند كه توسط انسان یا به طور طبیعی در دیواره های سنگی حاشیه رودخانه دز حفر شده و در طول مسیر رود به تعداد زیاد دیده می شوند . از بالای رودخانه ی دز در مناطقی مانند گلال ، كوپیته ف تالخانی ، دووه و… این كت ها وجود دارند .كت‌های دزفول پناهگاه یا خنك‌كننده های ساخت بشر در روزگار دور هستند. صخره‌هایی كه مردم شهرستان دزفول از گرمای داغ تابستان‌ به آن پناه می‌برده‌اند. با این‌حال آنطور كه كارشناسان می‌گویند هنوز تاریخ دقیق پیدایش و ساخت كت ها مشخص نشده است.كت‌های دزفول در دل صخره‌های كنار رودخانه كه از جنس سنگ كانگرومرا تشكیل شده‌اند، حفر شده اند و در گذشته اغلب برای فرار از گرمای طاقت‌فرسای تابستان مورد استفاده مردم بوده‌اند.دیواره‌ كت‌ها ارتفاعی بین دو تا چهار متر داشته و سقف آن‌ها به وسیله سنگ‌های ریز و درشت كه به شكل‌ طبیعی زمین هستند، تزئین شده‌اند. مساحت كت‌ها بسته به امكان توسعه و كاربرد آنها از ۵ مترمربع شروع شده و تا بیش از۱۰۰ مترمربع نیز حفر می‌شوند.

با وجودی كه استان خوزستان یكی از گرم ترین استان های كشور است اما در شمال این استان یعنی شهرستان دزفول، عبور رودخانه دز از وسط این شهر، تفریحگاه های متنوعی برای فصول گرم سال فراهم كرده كه آن را از سایر شهرهای این استان متمایز می كند و در فصول گرم سال نیز می تواند علاوه براستفاده مردم این شهر و شهرهای اطراف، مقصد گردشگری سایر هموطنان علاقمند به طبیعت و تفریحات تابستانه باشد، تجربه ای كه در نوع خود منحصر به فرداست. یكی از این تفریحات حفره های غار مانندی هستند كه در كنار ساحل رود دز حفر شده اند و در بین مردم دزفول به كت (kat) مشهور هستند.

مكانی برای فرار از گرما

در شرق‌شناسی روسی، كلمه كت را به معنای كندن ترجمه كرده اند. فرهنگ دهخدا واژه كت را كاریز، و كاریزكن را/ كت كن/ معنی می‌كند و در مورد كاریز می نویسد: كاریز، جوی آبی را گویند كه درزیرزمین بكنند، تا آب از آن روان شود. (در دزفول كاریز به قمش یا قنات شهرت دارد). در فرهنگ عربی نیز “كهف” معنایی معادل كت دارد.

این موضوع كه كت‌ها در چه زمانی و توسط چه كسانی حفر شده‌اند به طور كامل مشخص نشده اما آن چه مسلم است این است كه در گذشته كه وسایل خنك كننده مانند امروز وجود نداشت مردم دزفول برای فرار از گرمای هوا در تابستان و هم چنین استفاده از آب رودخانه دز، شنا كردن در آن و لذت بردن از محیط، این فضاها را در صخره‌های مجاور رودخانه دز ایجاد كرده‌اند و به آن‌ها پناه می‌بردند.

این درحالی است كه در زمان‌های گذشته افرادی با عنوان میراب یا آب‌سالار وظیفه كنترل ورودی به تونل‌های آبرسانی و شبكه‌های آبیاری زیرزمینی آن زمان شهر دزفول را بر عهده داشتند كه این افراد از كت‌ها برای اقامت در كنار دهانه ورودی آب به شبكه آبرسانی كه در زبان محلی به قمش (قنات) معروف‌اند، استفاده می‌كردند.

محبوب با كاركرد گردشگری
امروزه كت ها همچنان محبوبیت خود را حفظ كرده‌ و به محلی تفریحی با كاركرد گردشگری تبدیل شده‌اند. مردم بسیاری از شهرهای مختلف، به خصوص شهرهایی با آب و هوای گرم در تابستان به شهر دزفول آمده و ساعاتی از شبانه‌روز را درون این كت‌ها و در كنار ساحل زیبای رود دز می‌گذرانند. شبیه بودن فضای درون كت ها به غار و نزدیكی به رود موجب می شود، اقامت در این كت ها در طول گرمای روز برای مردم بدون استفاده از هیچ گونه وسایل برقی و خنك كننده و برای فرار از زندگی ماشینی، دلپذیر و لذت بخش باشد.
علاوه بر آن در محل‌هایی كه عمق رود مناسب است با رعایت نكات ایمنی (استفاده از جلیقه و یا آشنایی مناسب با فنون شنا و قسمت های با شدت جریان مناسب آب) شنا در رودخانه تفریحی بسیار لذت بخش است. همچنین مجاورت با رود دز فرصت استفاده از قایق سواری و انواع ورزش های آبی دیگر نظیر جت اسكی، ماهی گیری و… را فراهم می آورد.

در دزفول با نزدیك شدن به ماه های گرم سال، خانواده‌هایی كه كت‌هایی در اختیار دارند همانند خانه تكانی ایام نوروز آن‌ها را برای استفاده مهیا می‌كنند. همچنین برخی نیز كت هایی برای استفاده گردشگران و مسافرانی كه به این قصد به دزفول سفر می كنند آماده می كنند. علاوه بر فصل تابستان در ایام نوروز نیز این كت‌ها جاذبه‌ خاصی برای مهمانان نوروزی دارند چرا كه در كمتر شهری چنین مجموعه ای كنار رودی زلال همچون دز شكل گرفته است، به همین سبب استقبال خاصی از آنها می شود.

معروف‌ترین كت دزفول كه در مثل‌های دزفولی نیز آورده می‌شود “كت حاج فرج” نام دارد، دهانه كت حاج فرج از دیگر كت‌ها بزرگ‌تر و متمایزتر است و گفته می‌شود كه بانی و سازنده این كت شخص خیری به نام حاج ‌فرج‌الله بوده كه در ابتدا آن را برای طلاب ساخته تا در فصل تابستان برای درس خواندن در مضیفه نباشند. این كت‌ بعدها به یك استراحتگاه عمومی تبدیل شد زیرا در آن زمان‌ برای ورود به كت‌ نیازی به گرفتن اجازه از دیگران نبوده است.

پراكندگی كت ها

در طول مسیر رودخانه دز كت های زیادی وجود به صورت دست كنده در طول زمان به وجود آمده است. در ساحل این رود همیشه جاری در شهرستان دزفول، از پایین دست سد دز، كت هایی به صورت پراكنده وجود دارند كه در منطقه گلال و كوپیته در شمال شهر دزفول تا طال خانی، تراكم این كت ها از سایر نقاط بیشتر است. همچنین برخی كت ها در منطقه دووه در وسط شهر، همچنان مورد استفاده قرار می گیرند.

تلاش برای درآمد زایی

با توجه به شرایط آب و هوایی شهرستان دزفول، كت ها از خردادماه كه اوج گرمای هوا است تا مهرماه پذیرای گردشگران و علاقمندان هستند. اكنون نیز با توجه به شدت گرما در سال جاری روزانه شاهد حضور خانواده های بسیار زیادی در اطراف رودخانه دز به ویژه در كت ها هستیم. كت های دزفول با وجود تمام امتیازات و ویژگی های منحصربه فردی كه دارند اما از آنجایی كه عمدتا مربوط به افراد خاص و یا ادارات هستند باعث شده تا عده ای از مردم از بهره مندی از این جاذبه های گردشگری محروم باشند. بنابراین پیشنهاد می شود كه تعدادی از این كت ها با سرمایه گذاری شهرداری و بابرنامه ریزی اصولی به كت های عمومی تبدیل شوند تا با ایجاد برخی امكانات در كنار آنها، بتوان خدمات خوبی به مردم و گردشگران برای درآمد زایی ارائه كرد.