عمارت خورشید در سال ۱۱۵۱ هـ.ق، به دستور نادرشاه جهت اقامت و خزانه برای جواهرات و غنایم دركلات ساخته شده است. زیبایی بیشتر عمارت خورشید به دلیل قرارگیری میان جوی های متععد آب و سرسبزی فضای پیرامون است كه آن را به یكی از جذاب ترین جاذبه های گردشگری خراسان رضوی تبدیل كرده است.عمارت خورشید در وسط باغ بزرگی با جوی ها و حوض های متعدد قرار دارد كه شامل یك بنا در سه طبقه است. ارتفاع آن در گذشته، حدود ۲۵ متر بوده‌است اما در حال حاضر به علت خرابی طبقه سوم، ارتفاع آن بیش از ۲۰ متر نیست. طبقه اول آن ۸ ضلعی است كه آن را روی چهار ردیف پلكان به شكل هرم بر پا كرده‌اند. ورودی‌های كاخ، در اضلاع هشتگانه قرار دارد كه به سالن اصلی كاخ منتهی می شود.
عمارت خورشید مربوط به سال‌های آغازین به قدرت رسیدن نادرشاه افشار می‌باشد. عملیات ساخت كاخ در تمام طول پادشاهی ادامه داشته و حتی تا آخرین سال‌های حیات نادرشاه یعنی سال ۱۱۶۰ هجری قمری در دست ساخت بوده‌است. زیرا كتیبه ثلث بسیار زیبای «سوره نباء» كه در قسمت دور تا دور فضای گنبد نوشته شده به همین تاریخ اشاره دارد.
یكی از بزرگترین میراث نادر برای ما عمارت یا كاخ خورشید است كه به دستور او و به دست معماران هندی (كه به اسارت گرفته شده بودند) ساخته شده و با رسیدن خبر مرگ نادر نیمه تمام گذاشته شده است البته امروزه به همت اداره میراث فرهنگی منطقه ترمیم شده و به یكی از قطب های گردشكری منطقه تبدیل شده است.
كاخ خورشید خراسان رضوی مجموعاً دارای ۱۲ اتاق است كه داخل هر اتاق نیز تزئیناتی از نقاشی و گچ بری دیده می شود. تا چند دهه پیش در میان این تزئینات، تصاویری از شاهزادگان نادری نیز وجود داشت. نمای ساختمان با سنگ قهوه ای خوشرنگی تزیین شده كه روی سنگ ها، حجاری هایی از نقش گل و میوه های گرمسیری ایجاد شده است، این سنگ ها ظاهراً به دستور نادر از آذربایجان و مراغه بدین محل حمل شده است. در وسط این بنای هشت ضلعی، برج استوانه ای مانند، در دو طبقه قرار دارد كه محل اقامت شاه و خانواده اش بوده‌است. زیبایی این كاخ بیشتر در آرایش نمای خارجی كنگره دار ساختمان است كه در آن معماری مغولی – هندی به چشم می خورد. داخل اتاق‌ها با نقاشی و گچبری تزئین شده‌اند. در وسط این بنا از سطح پشت بام برجی مدور با ترك‌های شبیه نیم ستون معروف به خیاری احداث شده‌است. زیرزمین تاریك قصر به محل خزانه های نادر و احتمالاً زندان هایی موقتی یا محل دفن اختصاص داشته است.
از نظام كاشت باغ به جز یك ردیف چنار كهنسال در باغچه غربی باغ و در كوچه غربی باغ كه جزو عرصه باغ بوده، چیز دیگری بر جا نمانده است و همین ردیف درختان چنار كهن بعدها مبنای درختكاریهای بقیه قسمتهای باغ قرار گرفت و ۲۲۰ عدد درخت چنار كاشته شد كه اكنون باغ با این درختان شكل گرفته است.
ارتفاع عمارت خورشید خراسان رضوی در گذشته، حدود ۲۵ متر بوده است اما در حال حاضر به علت خرابی طبقه سوم ، ارتفاع آن بیش از ۲۰ متر نیست. طبقه اول آن ۸ ضلعی است كه آن را روی چهار ردیف پلكان به شكل هرم بر پا كرده اند.
تلفن تماس : ۰۹۱۵۸۲۰۲۸۳۷
آدرس : ۱۵۰ كیلومتری شهر مشهد – جاده كلات نادری – عمارت خورشید
