خانه الداغی های سبزوار از خانه های تاریخی این شهر است كه در دوره قاجار ساخته شده است .این خانه در تاریخ ۸ مرداد ۱۳۸۱ با شماره ثبت ۵۹۶۳ به عنوان یكی از آثار ملی تاریخ ایران به ثبت رسیده است ولی در سال ۱۳۹۰ از ثبت آثار ملی درآمد و از پاییز ۱۳۹۵، با هزینه مالك و با نظارت دانشگاه سبزوار در حال مرمت است.
معماری خانه الداغی های سبزوار
این خانه در دوره قاجار خارج از حصار و باروی شهر و در فاصلهٔ كمی از دروازهٔ غربی شهر به نام دروازه‌عراق ساخته شد و خیابان عطاءالملك فعلی دقیقاً بر روی خندق شهر احداث شده‌است.فضاهای كلی خانه شامل سردر، راهرو ورودی، حیاط، عمارت غربی در دو طبقه است و خانه دارای عمارت شمالی و باربند نیز بوده كه پس از تفكیك و تخریب، ساختمان‌های مسكونی و تجاری در آن ساخته شده‌است.
فضاهای طبقه همكف شامل مطبخ خانوادگی، زیرزمین شكم دریده (تالار تابستان نشین)، اتاق زیرزمینی، هشتی، هیزم‌خانه و ورودی از كوچهٔ جنوبی است. فضاهای طبقه بالا شامل ایوان ستون‌دار و چندین اتاق تودرتو است. در طرح احیاء، فضای هیزم‌خانه به سرویس بهداشتی و پستوی طبقهٔ بالا به آشپزخانه و پستوی طبقه زیرزمین به آبدارخانه تغییر كاربری داده شده‌است.
ورودی‌های خانه یكی از گوشهٔ شمال شرقی حیاط كه مستقیماً از خیابان وارد راهرو و سپس وارد حیاط شده و دیگری از كوچه جنوبی است كه اول وارد هشتی و سپس وارد حیاط می‌شود.
قبل از احداث خیابان عطاملك ورودی خانه از جنوب بوده و مراجعین پس از ورود به هشتی می‌توانسته‌اند به حیاط بیرونی یا زیر زمین ویا باربند وارد شوند ورودی شمال شرقی پس از احداث خیابان به وجود آمده و مغازه‌های فعلی ضلع شرقی بنا نیز قبلاً به داخل حیاط راه داشته و كاربری مطبخ، هیزم خانه، انبار و توالت داشته‌اند۰
تزیینات ساختمان شامل آجركاری به روش‌های مختلف در جداره اصلی ساختمان، هشتی و راهرو ورودی است و همچنین گچبری در سرستون‌ها و پایه ستون‌های ایوان و رف اتاق‌ها است.
یكی از ویژگی‌های این خانه داشتن شبكه دفع فاضلاب سنتی است. طبق طرح تفضیلی ویژهٔ كوی امیریه سبزوار، این بنا با كاربری فرهنگی، تاریخی حفظ شده و اطراف بنا آزادسازی و به عنوان مسیر پیاده در نظر گرفته شده‌است.
خانه الداغی در سبزوار ارباب آلاجاقی در رمان كلیدر
كسانی كه رمان به یاد ماندنی كلیدر( نویسنده محمود دولت آبادی ) را خوانده اند با نام ارباب آلاجاقی آشنا هستند.این سوال همیشه در ذهن خواننده وجود دارد كه آیا الداغی(الاجاقی) در خیانت به گل محمد ها و مرگ آنهادخیل بوده است؟ و آیا آلاجاقی نیز در آن خونریزی دست داشته، اما بعد از انتقام گیری تنها بازمانده خانواده گل محمد ها (خان محمد) تنها شاهد مرگ علی اكبر دهنه ای و پسر او هستیم و الداغی از این مجازات جان بدر می برد.شاید دلایل بسیاری برای این موضوع وجود داشته از جمله:
قدرت و نفوذ الداغی، ساكن سبزوار بودن او و در دسترس نبودن خانواده گل محمد برای انتقام گیری بخاطر ترس از گرفتار شدن و مسئله مهم تر این كه گل محمدها الداغی را با چشم خودشان بین نیروهای حمله كننده ندیدند، اما علی اكبر دهنه ای و پسرش رو در روی آنان ایستادند و تفنگ به روی این خانواده كشیدند.
خانه ای كه در عكس ها می بینید یك سوم از كل خانه الداغی است كه در دوره قاجار خارج از حصار و باروی شهر و در فاصلهٔ كمی از دروازهٔ غربی شهر به نام دروازه‌عراق در خیابان عطاملك فعلی دقیقاً بر روی خندق شهر ساخته شده، خانه الداغی از طرف سازمان میراث فرهنگی به محلی برای بازدید و گردشگری میهمانان نوروزی تبدیل شده است.
آدرس :سبزوار – میدان دروازه عراق -خیابان عطاء الملك جنوبی
