شهر باستانی دارابگرد

شهر باستانی دارابگرد: گنجینه ای از تاریخ و تمدن در دل فارس

دارابگرد، كه در گذشته با نام های دارابجرد و داراگِرد نیز شناخته می شده است، شهری باستانی در استان فارس ایران است كه قدمت آن به دوران هخامنشیان می رسد. این شهر در 6 كیلومتری جنوب شهرستان داراب واقع شده است و به عنوان یكی از مهمترین شهرهای باستانی ایران شناخته می شود.

دارابگرد نام یكی از پنج شهرستان ایالت پارس در ایران قدیم بوده است. به آن داراگرد و دارابجرد نیز گفته می‌شده ‌است.

درفاصله ۶كیلومتری شهرفعلی داراب آثارشهرتاریخی دارابگرد، نخستین پایتخت سلسله ساسانیان ویكی ازقدیمی‌ترین شهرهای ایران باستان قراردارد. این شهركه قدمت آن به عصر هخامنشیان می رسد، درمیان دشت وسیع و حاصلخیز هشیوار به دلیل شرایط امنیتی آن زمان واهمیت شهر به صورت مدور بنا گردیده است وازاین جهت در ردیف اولین شهرهای مدور داخل فلات ایران محسوب می گردد.

شعاع دایره این شهر برابر با ۱۰۲۰ متر و دارای مساحت اندكی بیش از ۳۲ كیلومتر مربع بوده است.

پیرامون شهردیوار مخروطی عظیمی از گل رس و سنگ و ملاط آهك ساخته شده كه ارتفاع آن به بیش از۱۰متر می رسد این دیوار درطول زمان دچار فرسایش شده وارتفاع آن اكنون در حدود ۷ متر است. وجود ماده چسبنده ای درمیان ملاط و گل به كار رفته در دیوار سبب شده با گذشت بیش از ۲۶۰۰ سال این دیوار با تخریب كم پابرجا واستوار باقی بماند.

پشت دیوار خندقی بزرگ برای حفاظت بیشتر از شهر ایجاد نموده بودند كه دسترسی به شهر را در مواقع خطر بسیار مشكل می‌كرده‌است. عمق این خندق بیش از ۱۰ متر و عرض آنحدود۵۰ متر بوده‌ كه این قسمت نیز دچار فرسایش شده‌است. این خندق پیوسته مملو ازآب بوده و به گفته مورخین متقدم درآن گیاهانی بوده كه به دورپای افرادی كه واردخندق می شده‌اند می پیچیده ومانع از شنا كردن آنها می شده است. آب موردنیاز خندق از رودخانه‌های اطراف از جمله رود بال تامین می‌شد.

در عهدنامه صلح میان حسن بن علی و معاویه تنها خراج این شهر به امام حسن واگذار شده است. این مساله نشان از اهمیت این شهر در آن روزگار دارد.

تاریخچه دارابگرد :

مطابق روایات افسانه ای آنچنان كه در منابع متعدد از جمله تاریخ طبری و شاهنامه فردوسی آمده بنای شهر، توسط داراب از نوادگان اسفندیار پهلوان نامدار شاهنامه انجام گردیده است. با مطابقت تاریخ افسانه ای با تاریخ واقعی، احداث دارابگرد توسط داریوش اول (۵۲۲ تا ۴۸۶ قبل از میلاد) یا داریوش دوم پسر اردشیر اول (۴۲۴ تا ۴۰۴ قبل از میلاد) صورت گرفته است.

در قرون اخیر مطابق كاوش ها و تحقیقات باستان شناسی توسط ایران شناسانی نظیر «گیرشمن» احداث دارابگرد را به زمان اشكانیان مربوط دانسته اند كه با تلفیق آن چه در متون قدیمی در مورد احداث این شهر آمده و در نظر گرفتن نظریات گیرشمن می توان پنداشت نطفه اولیه شهر به صورت پادگان نظامی و شهری كوچك به عنوان محل نگهداری اسرای روم، در زمان هخامنشیان به وجود آمده، ولی در دوران اشكانیان گسترش یافته و با احداث تاسیسات جدید به صورت شهری بزرگ و پررونق درآمده باشد.

اما اوج اهمیت و رونق دارابگرد به دوران ساسانیان مربوط می گردد. در اواخر عهد اشكانی به هنگام پادشاهی اردوان پنجم، حكمران دارابگرد اردشیر بابكان بود كه كار خود را از این شهر آغاز نمود و سر به شورش برداشت و سرانجام با شكست اردوان عنوان پادشاهی یافت و امپراطوری ساسانی را بنیان نهاد. در زمان ساسانیان امپراطوری پهناور ایران به چهار ایالت مهم تقسیم شده بود كه در راس هر ایالت یك سپهبد قرار داشت.

دارابگرد در عصر ساسانیان اهمیت فراوانی داشته‌است و اكثرآثار تاریخی این شهرستان متعلق به این دوره می‌باشد. ضرابخانه بزرگی نیز در دارابگرد دایر بوده كه در دوران اسلامی فعال بوده‌است. این شهر در سال ۲۳ هجری توسط اعراب فتح می‌شود و حكومت آن در اختیار سرداران عرب قرار می‌گیرد.

این شهر تا قرن پنجم هجری آباد بوده، اما در این دوره به دلیل تهاجم گسترده سلجوقیان دچارآسیب و ویرانی می‌شود و اهالی به ناحیه جدیدی در شرق شهر فعلی به نام تنگ رمبه كوچ می‌نمایند و پس از حمله سلاجقه به ناحیه جدید به ناچار به محل فعلی داراب عزیمت می‌كنند.

شهر فعلی نیز در دوران ایلخانان مغول و تیموریان مورد حمله قرار می‌گیرد و خسارات زیادی می‌بیند. اما در عصر صفویه با توجه به حكام وقت این شهر روبه آبادانی می‌گذارد و تا دوران زندیه ازولایات مهم فارس بوده‌است. درعصر قاجار شهر داراب به دلیل دارا بودن اراضی وسیع و حاصلخیز مورد توجه حكام ایالتی قرارمی گیرد.

با استقرار ایلات ترك و عرب در اطراف این شهر به صحنه منازعات و درگیری‌های حكومت و ایلات تبدیل می‌شود و از این رهگذر دچار صدمات جدی می‌گردد و از توسعه و پیشرفت باز می‌ماند.

در این محل ۲ آتشكده ساسانی در مجاورت یكدیگر قرار دارد كه در نوع خود قابل توجه است. ساختار این آتشكده‌ها همانند سایر آتشكده‌های عصر ساسانی به شكل چهارتاقی با گنبد مدور می‌باشد و مصالح به كار رفته درآن شامل گل وگچ ساروج وسنگ لاشه می باشد.نامگذاری دارابگرد:

دارابگرد از دو كلمه داراب و گِرد تشكیل شده و چنان كه ذكر شد منسوب به داراب از پادشاهان كیانی (هخامنشی) است. در مورد واژه «گرد» معانی مختلفی از جمله شهر و مدینه، مدور و دایره شكل و ساخته شده توسطِ (نام فرد) ذكر شده كه تمام این معانی در رابطه با نامگذاری دارابگرد مصداق دارد. بدین معنا كه دارابگرد از بدو تاسیس شهر بوده، طرح آن مدور است و توسط داراب نیز ساخته شده است.

دروازه های شهر دارابگرد

شهر دارابگرد دارای ۲ دروازه اصلی و ۲ دروازه فرعی بوده است كه این ۴ دروازه دقیقا در ۴ جهت اصلی قرار داشته‌اند. ۲ دروازه اصلی كه مهم تر بوده در جهات غربی و شرقی و ۲ دروازه دیگر در شمال و جنوب شرق قرار داشته‌اند.

دروازه شرقی به نام دروازه خورشید در سمت راهی كه به آتشكده مشهور به آذرخش می‌رفته قرار داشته و دروازه غربی از نظر تماس و ارتباط با خارج مهم‌تر بوده است و در جهت راهی كه به مناطق مركزی فارس می رفته قرار داشته است. ظاهرا از دروازه شمالی و جنوبی بیشتر برای ورود آب مشروب و خروج آب زاِئد استفاده می‌شده است.

در مقابل دروازه‌های شهر دارابگرد پل‌های متحركی قرار داشته‌اند كه به هنگام حمله دشمن و همچنین در شب ها برچیده می‌شده‌اند.

آثار پایه‌های پل در مقابل دروازه‌ها خصوصا دروازه غربی دیده می‌شود. در درون شهر دو قله كم ارتفاع قرار دارد كه همانند گنبدهای بزرگی در میان شهر خودنمایی می‌كنند. در بالای قله بزرگتر كه مشهور به قله شاه نشین است، آثار قلعه بزرگی وجود دارد، به نظر می‌رسد در این مكان ارگ یا قصری وجود داشته است.

علت 

آثار ۴ دیواره و حصار به فاصله های مختلف در اطراف این قله دیده می‌شود، در حصار اول دوازده مقر نگهبانی و در حصار دوم ۸ مقر یا سنگر نگهبانی و در حصار سوم ۵ سنگر نگهبانی وجود داشته است و دیوار آخر كه اطراف قصر یا ارگ بالای قله را محصور می‌كرده است.

این حصارها توسط سنگ و ساروج ساخته شده اند. در بالای قله شاه نشین آثار یك چاه آب نیز دیده می‌شود، احتمالا آب مورد نیاز ساكنین قلعه به وسیله همین چاه به بالای قله می‌رسانده‌اند.

در دامنه قله شاه نشین، در دامنه ۲۰۰ متری آثار غاری مصنوعی وجود دارد كه به نظر می‌رسد محل نگهداری زندانیان و یا محل ذخیره آب و یا كالاهای ضروری بوده است. از دهانه غار تا كف آن بیش از یك و نیم متر ارتفاع وجود دارد و هیچ پلكانی در آن بكار نرفته است. پس از ورود به درون غار و عبور از یك راهرو باریك به فضای نسبتا بزرگی می رسیم كه سقف و دیوارهای آن از سنگ تراشیده شده ایجاد گردیده‌اند.

آدرس: ۶كیلومتری جنوب غرب داراب، دارابگرد