مردان نمكی زنجان نامی است كه به شش مومیایی كشف‌شده در زمستان سال ۱۳۷۲ (۱۹۹۳ میلادی) در معدن نمك چهرآباد استان زنجان داده شده‌است. در میان آن‌ها جسد یك زن و یك پسر نوجوان نیز وجود دارد. تعدادی از مردان نمكی زنجان بر اثر ادامهٔ كار معدن با بولدوزر، به‌شدت آسیب دیده‌اند. مردان نمكی زنجان چندین مومیایی كشف شده از معدن نمك چهرآباد استان زنجان می‌باشند. معدن نمك چهرآباد با ارتفاع ۱۳۵۰ متر از سطح دریا در ۷۵ كیلومتری غرب شهر زنجان و یك كیلومتری جنوب روستای حمزه‌لو قرار دارد.
مردان نمكی زنجان
تا سال ۱۳۷۲ بهره‌برداری نمك در معدن چهرآباد به صورت سنتی و با استفاده از ابزارهای دستی انجام می‌شد. در همین سال شركت زنجان نصر، برنده مزایده بهره‌برداری از معدن نمك گردید و از این تاریخ به بعد بهره‌برداری از معدن با استفاده از ماشین‌آلات مكانیكی آغاز شد. در اولین سال بهره‌برداری در زمستان ۱۳۷۲ معدنكاران هنگام باطله‌برداری و استخراج نمك با بولدوزر، نیم تنه انسانی را یافتند كه ریش و موی بلند داشته و حلقه گوشواره‌ای از جنس طلا در گوش چپ وی بوده است.
با وجود كشف استثنایی مرد نمكی یك در سال ۱۳۷۲، متأسفانه تلاش چندانی برای تعطیل كردن استخراج مكانیكی و لغو بهره‌برداری از معدن صورت نگرفت. در پاییز ۱۳۸۳ معدنكاران در حین كار با بولدوزر مجدد با بقایای اسكلت انسانی مواجه شدند كه به دلیل كار با بولدوزر تا حد زیادی متلاشی شده بود. با جستجوی معدنكاران در میان خاك‌های آشفته، علاوه بر جمع‌آوری قسمت‌هایی از بقایای انسانی تكه تكه شده، شماری اشیا به دست آمد كه توسط بهره‌بردار به اداره میراث فرهنگی و گردشگری استان منتقل شد.
بررسی‌های اولیه روی بقایای انسانی كه پس از انتقال به میراث فرهنگی، مرد نمكی ۲ نامگذاری شد، نشان داد كه این بقایا متعلق به مردی میانسال با میانگین قد حدود ۱۸۰ سانتی‌متر بوده كه در جریان ریزش دیواره‌ها و سقف تونل كشته شده است. از جمله اشیایی كه همراه این مرد نمكی یافت شد می‌توان به تكه سبد و میخ‌های چوبی، طناب‌های گیاهی، منسوجات و … اشاره كرد. كشف اتفاقی مرد نمكی ۲ و مجموعه‌ای از اشیا، موجب از سرگیری پژوهش‌های باستان‌شناختی در معدن نمك چهرآباد بعد از گذشت ۱۱ سال گردید. بنابراین كاوش در معدن به منظور نجات‌‌بخشی آثار و بقایای باقی مانده ابتدا به سرپرستی امیر الهی و سپس ابوالفضل عالی در دی و بهمن سال ۱۳۸۳ انجام شد و فصل دوم كاوش نیز در پاییز ۱۳۸۴ ادامه یافت.
بقایای مرد نمكی ۳ همچون مرد نمكی ۲ به صورت اتفاقی و طی كار باطله‌برداری بولدوزر توسط معدنكاران در سال ۱۳۸۳ كشف شد. به دلیل كشف مومیایی توسط بولدوزر، این جسد نیز به صورت متلاشی شده و تكه‌تكه یافت شد. بقایای مومیایی شماره ۳ شامل استخوان، لباس و قسمت‌هایی از بافت نرم فردی بود كه همچون معدنچیان دیگر بر اثر ریزش تونل و سقوط یك سنگ چند تنی روی او كشته شده بود.
مرد نمكی ۴ سالم‌ترین و كامل‌ترین مومیایی مكشوفه از معدن چهرآباد است. علی‌رغم آسیب‌دیدگی به هنگام مرگ، تقریباً بیشتر قسمت‌های بدن سالم باقی مانده است كه شامل مجموعه استخوان‌ها و بافت نرم وی است كه بر اثر از دست دادن آب بدن كاملاً خشك شده است. به هنگام كشف، جسد در وضعیف رو به زمین بوده است به این صورت كه صورت و قسمت جلوی بدن روی خاك قرار گرفته بود و دست‌ها از ناحیه آرنج خم شده و دست چپ روی زمین و دست راست در حالت تقریباً مشت شده بود. پای راست به صورت نیمه باز و پای دیگر جمع شده در زیر شكم قرار داشت. با وجود شكستگی جمجمه در چند قسمت دلیل مرگ بر اساس تحقیقات انجام یافته توسط دكتر شكوهی با عكسبرداری سی‌تی اسكن، فشار بر قفسه سینه و پارگی قلب در نتیجه ریزش تونل‌ها و ریزش خاك و آوار روی وی بوده است. بر اساس تحقیقات انجام گرفته مشخص شد این مومیایی طبیعی، پسر جوانی بوده كه به هنگام مرگ حدود ۱۶ سال داشته است. قد این مومیایی ۱۷۰ تا ۱۷۵ سانتی‌متر است. در گوش‌هایش حلقه‌هایی از جنس نقره دیده می‌شود. موهای سر وی كوتاه و به رنگ خرمایی است. به همراه این جوان مومیایی شده اشیای جالب توجهی نیز كشف گردید. یكی از این اشیا چاقوی فلزی با دسته استخوانی است كه در غلافی چرمی به كمربند پارچه‌ای او بسته شده است. از اشیای دیگر می‌توان به دو كوزه كوچك سفالی سالم اشاره كرد. همچنین طناب‌های گیاهی، یك مهره كوچك با لعاب آبی، یك پی‌سوز سالم دود زده و ۱۱ تكه سفال نیز همراه این جسد یافت شده است. از ویژگی‌های بسیار مهم این مومیایی طبیعی، لباس كامل است كه بر تن او دیده می‌شود. این لباس از بالاپوشی بلند، یك شلوار و كفش چرمی تشكیل شده است. با انجام آزمایش‌های سال‌یابی به روش كربن ۱۴ كه بر روی نمونه استخوان‌ها و پارچه‌های مجموعه صورت گرفت، قدمتی حدود ۱۷۰۰ سال (اواخر اشكانی- اوایل ساسانی) برای مرد نمكی تعیین گردید.
مرد نمكی شماره ۵ در كاوش فصل دوم در حالی یافت شد كه به جز سر، بقیه قسمت‌های بدن زیر صخره و سنگ‌های آواری بزرگ قرار گرفته بود. شكل جسد نشان می‌داد كه این شخص نیز همچون نمونه‌های قبلی بر اثر حادثه‌ای كه منجر به تخریب و ریزش تونل گردیده، كشته و مدفون شده است. برخلاف مومیایی نمكی شماره ۴، بیشتر بافت بدن مرد نمكی ۵ پوسیده شده و از بین رفته بود. بافت نرم فقط در قسمت‌های كوچكی از دو دست، پاها و بخش‌هایی از صورت، سینه و لگن باقی مانده بود. كم بودن میزان نمك در این محیط، نفوذ آب از بالای كوه به این بخش از معدن، از دلایل اصلی پوسیده شدن زیاد مرد نمكی شماره ۵ است. با انجام آزمایش‌های سال‌یابی به روش كربن ۱۴ كه بر روی نمونه استخوان‌ها و پارچه‌های مجموعه صورت گرفت، قدمتی حدود ۱۷۰۰ سال (اواخر اشكانی- اوایل ساسانی) برای مرد نمكی تعیین گردید. آزمایشات DNA نشان داد كه سن مرد نمكی هنگام مرگ حدود ۳۷ سال و قد وی حدود ۱۷۵ سانتی‌متر بوده است. با بررسی آزمایش‌های انجام شده بر روی سلول‌های موی سر، گروه خونی مرد نمكی B+ تعیین شد.
ششمین مرد نمكی نیز در خرداد ماه سال ۱۳۸۶ بر اثر بارندگی‌ها و شستشوی نمك، در نزدیكی محل كشف مرد نمكی شماره ۲ پیدا شد. این مومیایی در سومین فصل كاوش‌های باستان‌شناسی معدن نمك چهرآباد كه از ۲۰ خرداد سال ۱۳۸۶ آغاز شده بود، كشف شد.
در حال حاضر سر و پای چپ مرد نمكی شماره ۱ در موزه ایران باستان تهران واقع در نبش خیابان سی تیر نگهداری می‌شود و بقیه اجساد و اشیای بدست آمده از این معدن در موزه باستان‌شناسی زنجان (عمارت ذوالفقاری) در معرض دید عموم قرار دارد.
