بندر ریگ ، بندر و شهری در جنوب ایران . در حدود ۱۵۵ كیلومتری شمال بندربوشهر، حدود پانزده كیلومتری جنوب شرقی بندرگَناوه و حدود سی كیلومتری جزیرة خارك ، در كنار یكی از خورهای خلیج فارس (جمعیت طبق سرشماری ۱۳۷۵ ش ، ۸۹۸ ، ۴ تن ) واقع است . این بندر مركز بخش ریگ ، از بخشهای شهرستان گناوه در استان بوشهر است . ارتفاع آن از سطح دریا یك تا دو متر است .
در ۱۳۶۵ ش ، براساس تصویب نامة هیئت وزیران (ابلاغ به وزارت كشور طی نامة ش ۶۴۰۰۸ مورخ ۵/۹/۱۳۶۵)، دهستان رود حُلّه (تنها دهستان بخش ریگ ) مشتمل بر نوزده روستا، به مركزیت روستای «چهار روستایی » تشكیل شد. از آن پس ، تنها مكان مستقل امامزاده میرحاج ، در محدودة دهستان رود حله ، بر آبادیها افزوده شده است (ایران . وزارت كشور، فرم مختصات جغرافیایی آبادیهای كشور در مقیاس ۵ر۱ ، فرم ۲، براساس برگ ش ۳ر۶۱۴۸ نقشه حشم احمدی و برگ ش ۲ر۶۱۴۹ نقشة چهار روستایی ). ناحیة ریگ جزو نواحی عمدة ساحلی خلیج فارس است («بنادر، لنگرگاهها و جزایر ایران …»، ص ۷ـ ۸) اما امكانات ساحلی و بندری لازم را برای حضور گسترده و فراگیر در بازرگانی دریایی ندارد، زیرا در موقع بالا آمدن آب ، كشتیها نمی توانند به ساحل نزدیك شوند (رزم آرا، ج ۷، ص ۳۳). این مشكل همواره در ریگ وجود داشته است . به نوشتة مؤلفی ناشناخته در ۱۲۵۶، بندر ریگ میان دو «غور» (خور) واقع بود: یكی «غور اوله »، دیگری «غورجزیره »؛ و چون هنگام جزر آب این غورها كشیده می شد، كشتیهایی كه در آنجا بود در گل می ماند؛ اگر آبش كشیده نمی شد، بهتر از بندر بوشهر بود، زیرا از باد و طوفان در امان بود ( سفرنامة بنادر و جزایر خلیج فارس ، ص ۶۰؛ نیز رجوع كنید به لوریمر، ج ۹، ص ۱۵۸۹).
آب و هوای این بندر در تابستانها بسیار گرم و مرطوب و در زمستانها معتدل است . میزان بارندگی ماهانه و سالانة این شهر دارای نوسان شدید است . بیشترین میزان بارندگی از آذر تا فروردین ، و كمترین میزان آن از میانة فروردین تا میانة مهر، و در این شش ماه ، هوا گرم و خشك است (سازمان هواشناسی كشور، ۱۳۷۲ ش ، ص ۲۹۳؛ همو، ۱۳۷۵ ش ، ص ۵۸۱). رطوبت هوای این بندر به سبب مجاورت با خلیج فارس و دمای بسیار زیاد، بویژه در تابستانها، بالاست اما در مقایسه با بندرهای دیگر، هوای مناسبتری دارد.
پوشش گیاهی آن متناسب با آب و هوا و تبخیر شدید است ، و به درخت كُنار و مراتع تُنُك برای چرای دام ، و گیاهانی از قبیل طوله ، جیله ، بارهنگ ، گاوزبان ، مَرمَرمِشك ، فِرتْز و شوره محدود می شود. آب آشامیدنی بندر از چاههای آبادی ده كهنه تأمین می شود. تنها رود شور، كه فصلی است ، در پانزده كیلومتری مشرق بندر ریگ ، از شمال به جنوب جریان دارد. در آنجا گندم و جو به صورت دیمی ، و تره بار با بهره برداری از آب چاه كشت می شود (ایران . وزارت دفاع . ادارة جغرافیائی ارتش ، ج ۱۱۰، ص ۶؛ رزم آرا، همانجا).
جمعیت بندر ریگ در چهار دهة اخیر كمی بیش از دو برابر شده است . این افزایش ، در مقایسه با روند عمومی جمعیت كشور، عادی است و اهمیت كم اقتصادی ، بویژه صنعتی و بازرگانی شهر و حوزة نفوذ آن را نشان می دهد. شغل مردم شهر ماهیگیری ، كشاورزی ، مشاغل دولتی (ایران . وزارت دفاع . ادارة جغرافیائی ارتش ؛ رزم آرا، همانجاها) و خرید و فروش اجناسی است كه از كشورهای ساحلی خلیج فارس می آورند. مذهب مردم شیعه و زبان آنها فارسی به گویش لری است (ایران . وزارت دفاع . ادارة جغرافیائی ارتش ، همانجا). هزینه های جاری و عمرانی واحدهای دولتی از بودجة دولت تأمین می شود كه جزو درآمدهای برون شهری به شمار می آید و در بنیة اقتصادی و وضعیت عمومی بندر ریگ تأثیر بسزایی دارد. این بندر دارای پنج مسجد و یك حسینیه است .
كارگاههای صنعتگری ، خدمات عمده فروشی ، خرده فروشی ، و دیگر خدمات عمومی شهر، بیشتر به صورت تك نفره اداره می شوند. بندر ریگ اصولاً فاقد بخش صنعت است . بخش خدمات خرده فروشی مهمترین فعالیت شهر از نظر تأمین نیازهای شهر و بخش ریگ است (مركز آمار ایران ، ۱۳۷۴ ش ). وضعیت صنعتی و كارگاههای صنعتگری و خرده فروشی روستاهای دهستان رود حلّه نیز ضعیف است . بیشتر روستاهای رود حلّه به علت كمی جمعیت و ناتوانی ساختار اقتصادی دهستان ، فاقد واحدهای اولیه اند (همان ).
كمی جمعیت و رشد كند اقتصادی بندر ریگ از سویی مولود شرایط نامساعد طبیعی و از سوی دیگر به سبب ضعف مدیریت و كمبود تمهیدات و اقدامات سرمایه گذاری در فعالیتهای اقتصادیِ شهر است .
پیشینه . نام بندر ریگ در متون جغرافیایی و تاریخی پیش از صفویه نیامده است . موقعیت این بندر بر سر راه بازرگانی خشكی و دریا، در امتداد كرانة خلیج فارس و مجاورت با جزیرة
خارك ، كه از چهار هزار سال پیش در دوران فنیقیها سكونت و تجارت داشت («بنادر، لنگرگاهها و جزایر ایران …»، ص ۲۶)، ایجاب می كند كه در جای كنونی شهر ریگ بندری بوده باشد. مقدسی (ص ۴۵۳) فاصلة گنابه (جنابه )/ گناوه را تا دشت داودی یك مرحله ذكر كرده است . بر همین اساس ، بندر ریگ را مركز ناحیة طوایف حیات داودی * ، و آبادی كوچكی در كنار یك خور دانسته اند (سلطانی بهبهانی ، ص ۲۴۲). برخی از نویسندگان دورة قاجاریه ، ناحیة حیات داود و بندر ریگ را یكی شمرده اند، از جمله به گفتة سدیدالسلطنه ، حیات داود به بندر ریگ هم معروف است و دو بندرگاه دارد: یكی ریگ كه ضابط نشین است ، دیگری بندر گناوه (۱۳۶۲ ش ، ص ۴۹۹ـ ۵۰۰). حیات داود در شمال دهستانهای شبانكاره و اَنگالی واقع شده و كرسی قدیمی آن بندر ریگ بوده است (خیراندیش ، ص ۱۹۸ـ ۱۹۹).
سراج الدین علی آرزو (رجوع كنید به خان آرزو * )، مؤلف سدة دوازدهم ، از بندر ریگ نام برده و از شاعر معاصرش ، محسن تأثیر تبریزی ، بیتی نقل كرده كه در آن نام این بندر آمده است (ص ۵۶؛ حمیدی ، ۱۳۷۴ـ۱۳۷۵ ش ، ص ۱۲۴). بندر ریگ ، به سبب وجود تپه های ریگ در بندر و پیرامون آن ، بدین نام خوانده شده است . به گزارش یكی از مهندسان دورة سلطنت محمدشاه قاجار (۱۲۵۰ـ۱۲۶۴) در ۱۲۵۶، در یك فرسنگی رودشور تا نزدیكی بندر ریگ ، تپه های ریگ است كه پایة آنها از یك سو در دریاست . بندر ریگ یكی از قصبه های بلوك حیات داود است ( سفرنامة بنادر و جزایر خلیج فارس ، ص ۵۹ـ۶۱) و پیش از بوشهر از مهمترین بنادر خلیج فارس بود و تمام تجارت ایران و هند از آنجا انجام می شد، ولی كشتیها بارهای خود را در جزیرة خارك ، كه در سی كیلومتری آنجاست ، خالی می كردند (كیهان ، ج ۲، ص ۴۷۹؛ دایرة المعارف فارسی ، ذیل مادّه ). در دورة صفویه ، قدرتهای استعماری اروپا (پرتغالیها، هلندیها، انگلیسیها) به خلیج فارس رخنه كردند و بندرهای این منطقه مورد توجه آنان قرار گرفت . در اوایل دوران صفویه ستمكاری و غارتگری پرتغالیها در جزایر و سواحل خلیج فارس ، از جمله بندر ریگ ، موجب كینة شدید مردم جنوب نسبت به آنان شد، چنانكه به كشتیهای بازرگانی آنان آزوقه نمی دادند و اهالی بندرهای نَخیلو و ریگ ، كه بیش از دیگران از آنها ستم دیده بودند، با ایشان دشمنی خاص و آشكار داشتند. شاه عباس اول صفوی (حك : ۹۹۶ـ ۱۰۳۸) نیز پرتغالیها را دشمن ایرانیان می دانست (فلسفی ، ج ۴، ص ۲۰۳).
از دورة صفویه به بعد، سیاحان و نمایندگان اروپایی ، مثل ژان باپتیست تاورنیه * و ژان تونو از راه بصره به بندر ریگ و شیراز و اصفهان رفت و آمد می كردند (گابریل ، ص ۱۴۷، ۱۵۱). ازینرو در دوران صفویه و قاجاریه ، بندر ریگ را دروازة ورود جهانگردان و پژوهشگران به ایران می نامیدند (حمیدی ، ۱۳۷۴ـ ۱۳۷۵ش ، ص ۱۲۳). بندر ریگ در ۱۰۷۶، از بندرهای تجاری بود و از دورة صفویه به بعد جزیرة خارك از توابع آن به شمار می آمد (قائم مقامی ، همانجا). به گفتة تونوی فرانسوی كه در ۱۰۷۶/۱۶۶۵ جزیرة خارك را دیده ، تجارت بصره با بندر ریگ و اصفهان از راه این جزیره صورت می گرفته تا شامل حقوق گمركی نشود (به نقل استیف ، ص ۱۵۸). به نوشتة جان فرایر ، كه در ۱۰۸۸ـ۱۰۸۹/ ۱۶۷۷ـ ۱۶۷۸ در ایران بوده ، در زمان شاه سلیمان اول صفوی (۱۰۷۷ یا ۱۰۷۸ـ۱۱۰۵) بندر ریگ جزو حوزة اداری لار بوده و نیمی از صید مروارید بندر در دست ایرانیان و نیم دیگر متعلق به عربها بوده است (به نقل طاهری ، ج ۱، ص ۱۶۲، ۱۶۵).
اهمیت بندر ریگ تا حدی بود كه پس از بروز اختلال در وضع تجاری كمپانی هندشرقی به سبب هجوم افاغنه ، این شركت سعی كرد كه در آنجا ایستگاهی تأسیس كند و نماینده هم به آنجا فرستاد، اما كار به علت تحریكات و ضدیت هلندیها بی نتیجه ماند (كرزن ، ج ۲، ص ۴۸۴) تا اینكه در ۱۱۶۷/۱۷۶۳ كمپانی هند شرقی انگلیس در این بندر دایر، و بعداً به بوشهر منتقل شد (حمیدی ، ۱۳۷۳ ش ، ص ۲۱).
دوران آبادانی بندر ریگ ، كه در دورة صفویه آغاز شده بود تا اواسط دورة حكومت كریم خان زند (۱۱۶۳ـ۱۱۹۳) ادامه یافت . با رقابت قدرتهای بازرگانی دریایی هلند و انگلیس در خلیج فارس ، و وجود ویژگیهای فئودالی طوایف حاكم بر سواحل شرقی خلیج فارس ، این بندر اهمیت پیشین خود رااز دست داد. كریم خان در ابتدای حكومتش نسبت به توسعة بازرگانی خارجی توجه نشان می داد. بسط حوزة فرمانروایی او تا كرانه های خلیج فارس ، پیش شرط گسترش حكومت و بازرگانی بود. در این ایام خوانین و سركردگان طوایف عرب ، حاكم نواحی مهم ساحلی بودند. تنها شیخ نصر، كه بر بوشهر و حوالی آن و بحرین مسلط بود و در آبهای خلیج فارس ناوگان داشت ، فعالانه از كریم خان حمایت می كرد، اما حكام جزء، تابع كریم خان نبودند، بویژه میرمهنا، حاكم بندر ریگ و مضافات آن و جزیرة خارك ، كه با افراد خود راه بازرگانی پایتخت (شیراز) و بندر مهم بوشهر را بسته بود (دلدم ، ص ۹۹ـ۱۰۰؛ آل احمد، ص ۱۸۰). كریم خان با هلندیها نیز درگیر بود، زیرا خارك را پس از نادرشاه بارون كنیپ هاوزن پروسی سرپرست تجارتخانة هلندی بصره ، تصرف كرده بود (گابریل ، ص ۱۷۲، پانویس ۲؛ آل احمد، ص ۱۷۷؛ اقبال آشتیانی ، ص ۱۰۸ـ۱۰۹). كنیپ هاوزن ، خارك را مركز صید و تجارت مروارید قرار داد و آنجا را آباد كرد. جزیرة خارك به سبب داشتن لنگرگاه خوب ، و قرار داشتن در تقاطع راههای دریایی از بصره به بندر ریگ و بوشهر، بویژه تسلط بر دهانة شط العرب و بصره ، دارای اهمیت فراوان بود (گابریل ؛ دلدم ؛ اقبال آشتیانی ، همانجاها). دربارة امكانات پهلوگیری كشتیها در بندر ریگ ، مقامات هلندی در ۱۱۶۲/۱۷۵۶ گزارش داده اند (رجوع كنید به فلور، ص ۴۱۴).
كریم خان زند، در آغاز فرمانروایی خود، با میرمهنا كه تازه به قدرت رسیده بود و در ریگ فرمانروایی بلامنازع بود، كاری نداشت ؛ حتی در ۱۱۷۶، كه میرمهنا قصد كشتن او را داشت ، از سر خونش درگذشت و مجدداً وی را ضابط بندر ریگ كرد (اقبال آشتیانی ، ص ۱۰۹؛ فرامرزی ، ص ۳۴). كریم خان كه با انگلیسیها منشوری امضا كرده بود، انتظار داشت كه در مبارزه با خوانین و سركردگان طوایف عرب خلیج فارس و خصوصاً میرمهنا، از یاری ناوگان انگلیسی برخوردار گردد، اما انگلیسیها در پشتیبانی نظامی از كریم خان عجله ای نداشتند، زیرا این امر موجب بهبود وضعیت رقیبان هلندی آنها می شد (دلدم ، ص ۱۰۱ـ۱۰۲، ۱۰۴).
در این هنگام ، جدال میرمهنا، حاكم بندر ریگ ، بر سر این موضوع در گرفت كه هلندیها در ازای اشغال جزیره چه مبلغی باید بپردازند. این خصومت چندین سال طول كشید و شدید شد (آل احمد، ص ۱۷۸). میرمهنا، كه با كمكهای پنهانی انگلیس كشتیهای بازرگانی خود را به ناوهای توپدار تبدیل كرده بود، در ۱۱۷۹ قلعة هلندیها را تصرف كرد و آنها را با وضع ناگواری از خارك ، و عملاً از خلیج فارس ، بیرون راند (قائم مقامی ، ص ۹۴؛ اقبال آشتیانی ، همانجا؛ دلدم ، ص ۱۰۴). سپس ، میرمهنا در دریا و سواحل آن به راهزنی و دستبرد به اموال و كشتیهای مردم پرداخت ، و كریم خان برای دفع او زكی خان زند را به بندر ریگ فرستاد (اقبال آشتیانی ، همانجا).
پس از فرار میرمهنا به بصره و اعدام او در آنجا و سلطة كامل كریم خان بر منطقه ، بندر ریگ هنوز دارای ناوگان كوچكی بود، زیرا در ۱۱۸۷ به علت طاعونی كه در عراق رخ داد انگلیسیها دارالتجارة بصره را خالی كردند و مخازن خود را بر دو كشتی بار كرده عازم بمبئی شدند. كریم خان از بندر ریگ چند كشتی فرستاد و یكی از دو جهاز شركت انگلیسی را گرفته به بندر ریگ آورد (اقبال آشتیانی ، ص ۱۱۰). علاوه بر این ، هنگام لشكركشی صادق خان زند به بصره در ۱۱۸۹/ ۱۷۷۵، او سی كشتی كوچك از بندر بوشهر و بندر ریگ فرستاد (كرزن ، ج ۲، ص ۴۷۳).
درگیریهای دوران كریم خان زند و جانشینان او و گستاخیهای میرمهنا نسبت به همسایگان و حكومت مركزی و سرانجام شكست و نابودی او، سبب افول موقعیت بازرگانی بندر ریگ و اهمیت یافتن بیشتر بندر بوشهر شد (خیراندیش ، ص ۱۹۹). از دو گزارش ممیزی سرحدّات جنوب از دو مأمور با تجربه در ۱۲۵۳ و ۱۲۵۶، وضعیت اجتماعی ، اقتصادی ، جمعیت و تركیب آن و وضعیت عمومی دوران فراز و فرود بندر ریگ روشن می شود. محمدابراهیم كازرونی ، كه به دستور فرمانروای فارس ، مأمور مطالعة بنادر و جزایر خلیج فارس شد و در ۱۲۵۳ بندر ریگ را نیز بررسی كرد و در دورة آبادانی حكومت امرای زهاب نیز آنجا را دیده بود، اهمیت گذشته ، و ویرانی شدید بندر ریگ را نسبت به گذشته وصف كرده است . تا این سال صد و پنجاه خانوارِ عرب و عجم در بندر ریگ زندگی می كردند، اما به علت جریمه و تعدیات بی سبب حاكم ایشان ، شیخ نصرخان ، آنجا را ترك كردند؛ ازینرو در ۱۲۵۳، تنها بیست خانوار از طایفة شبانكاره ، و سی ـ چهل خانوار عرب در بندر ریگ زندگی می كردند. تنها جای آباد بندر، نارنج قلعه در شمال قلعة بندر ریگ بود. تا زمان خرابی ، در بندر ریگ خرما و انجیر و انگور پرورش می یافت ، و جزیره گونه ای به محیط چهار فرسنگ ــ كه در جنوب بندر ریگ واقع بود و هنگام جزر به خشكی متصل می شد ــ نیز جایگاه بستانهای اهالی بندر بود. در آنجا ده هزار نخل وجود داشت و انجیر و انگور فراوان آن ، نیاز مردم بندر را تأمین می كرد. در ۱۲۵۳، از كشاورزی بندر، جز تعدادی درخت نخل و انجیر، بقیه نابود شده بود (ص ۴۴ـ۴۶).
از گزارش مؤلفی ناشناخته در ۱۲۵۶، شكل ، ابعاد، استحكامات ، جمعیت و خرابی شهر بندر ریگ نمایان است . به گزارش او، اصل تركیب این بندر نزدیك به مربع است و طول هر طرف آن مربع چهارصد ذرع و محیطش ۶۰۰ ، ۱ ذرع است ، و در محاذی شهر جزیره ای به نام حلّه قرار دارد. سمت دریای این بندر را در زمان گذشته «بسیار محكم و به طور باستیان ] = قلعة [ فرنگان »، و دور سه سمت دیگر را برجهای بسیار بزرگ بر سر خاكریزی به ارتفاع پنج شش ذرع ساخته بودند. این قلعه ، هنگام نزاع كریم خان زند با میرمهنا خراب شد. به روایتی ، میرمهنا باعث احداث قلعة این بندر بوده است ، اما طرح آن به طراحی و كارهای فرنگیان شباهت داشته و احتمالاً هلندیها، هنگام اقامت در جزیرة خارك ، در طراحی و ساخت آن به او كمك كرده بوده اند ( سفرنامة بنادر و جزایر خلیج فارس ، ص ۶۰ـ۶۱). از بیشتر روستاهای كل بلوك حیات داود در دورة محمدشاه قاجار، فقط اسمی باقی بود و بندر ریگ كه قصبة (مركز) این بلوك بود، بیشتر از پنجاه خانوار نداشت و از هنگام ویرانی قلعه اش ، مردمانش نیز متفرق شدند (همانجا). بنابه گزارشی دربارة تجارت بوشهر در ۱۲۸۷، بندانك (بندر ریگ ) در دورة نفوذ هلندیها جای مهمی بوده ، و هلندیها در آنجا و در جزیرة خارك تأسیساتی داشته اند (عیسوی ، ص ۱۲۹).
پس از رویدادهای دورة زندیه ، بندر ریگ ، جز در اوایل قرن چهاردهم ، چندان آباد نبوده است . استیف (ص ۱۵۸) كه در ۱۲۵۴، و اوژن فلاندن * (ص ۳۶۸) كه میان سالهای ۱۲۵۶ تا ۱۲۵۸، بندر ریگ را دیده اند، آن را بندری كوچك ذكر كرده اند. در دورة قاجاریه ، بندر ریگ توسعه نیافت و اصولاً به سواحل خلیج فارس بی توجهی می شد، زیرا آنان تهران را پایتخت كردند و به شمال كشور بیشتر توجه داشتند. بتدریج از اواسط دورة قاجاریه ، در بندر ریگ مبادلات دریایی ادامه یافت . به نوشتة دو دانشمند فرانسوی ، بابن و فردریك هوسه در ۱۳۰۲ـ۱۳۰۳/ ۱۸۸۵، علی خان ، حاكم بندر ریق (= ریگ )، با تجار بوشهر و فرنگیان مناسبات بازرگانی داشت (ص ۱۴۶). به گفتة كرزن ، گمرك بندر به مبلغ پنج هزار تومان اجاره داده می شد (ج ۲، ص ۴۸۴). در ۱۳۰۸ تا ۱۳۰۹، رود حلّه با چهارده پارچه آبادی از مضافات بوشهر و تابع حكومت بندر ریگ ، و جزیرة خارك (از صیدگاههای مروارید خلیج فارس ) در تصرّف خوانین این بندر بود. ضابط بندر ریگ در آن ایام علی خان ، پسر حسینعلی خان ، بوده است . در این بندر، در آن زمان یك مدرسة چهار كلاسه وجود داشت (سدیدالسلطنه ، ۱۳۶۲ ش ، ص ۴۹۹، ۵۱۱، ۵۴۵). توصیف لوریمر از شهر بندر ریگ ، وضعیت اقتصادی ـ اجتماعی آنجا را در دهة دوم قرن چهاردهم نشان می دهد. به نوشتة او شمال و جنوب شهر را زمینهای كشاورزی فراگرفته بود، و در مشرق شهر، به فاصلة حدود دو مایلی ، رشته تپه هایی كم ارتفاع قرار داشت . تنها ساختمان دفاعی شهر بنای قلعه مانندی بود كه مقرّ خانِ بندر بود. خانه های كوچكتر شهر خشت و گلی بود و در ساختمان خانه های اعیانی سنگ وارده از شبه جزیرة بوشهر و ملاط آهكی جزیرة خارك به كار رفته بود. خان از بیم طمع حكومت ایران ، آگاهانه مانع آبادانی شهر می شد. در بندر ریگ دو زیارتگاه وجود داشت . بندر ریگ در آن زمان حدود ۵۰۰ ، ۲ تن جمعیت داشت كه نژادشان مخلوط ، اما غلبه با اصل عرب و لر، و زبانشان فارسی با گویش لُری بود. مردم به خوی آرام شهرت داشتند. با این حال ، در هر پنج خانه حدود سه اسلحة مارتینی وجود داشت . مذهب مردم شیعه بود، اما در آنجا همچنان آداب و رسوم روزگارانی كه قسمتی از آنها زردشتی بودند، به یادگار مانده بود. بندر ریگ عمدتاً با بوشهر و كویت مبادله داشت و به بلوك مهم حیات داود و قسمتی از بلوك شبانكاره خدمات عرضه می كرد. داد و ستد در آن سالها افزایش یافته بود؛ گفته می شد كه میانگین واردات ماهانة بندر ریگ از بوشهر صد لنگه یا كیسه شكر، پنج صندوق چای ، پنجاه كیسه برنج هندی ، صد حلب نفت و پنجاه عدل پارچة گلدار منچستری بوده است . شتر نیز به تعداد بسیار از كویت وارد می شد. صادرات بندر ریگ به بوشهر عبارت بود از: جو، صمغ ، پشم و دام ، و مقداری گندم . قسمت اعظم گندم به كویت ، بحرین و مسقط صادر می شد. پول رایج بندر ریگ ، قران ایران بود، اما روپیه و دلار نیز رواج داشت . آب از چاه تأمین می شد (ج ۹، ص ۱۵۸۹ـ۱۵۹۰). به گفتة لوریمر «پستخانة ایران چهار سال پیش ، و دفتر تلگراف در یك سال و نیم قبل (۱۳۲۳) گشایش یافت . از خط تلگرافِ برازجان و دیلم ، كه در مسیر خط تلگراف برازجان ـ اهواز است ، كمتر استفاده می شود. میان بندر ریگ و بوشهر، با استفاده از قایقهای بادبانی ، ارتباطی همیشگی برقرار است . ریگ به طور كلی اقامتگاه خانوادة خان و حاكم بلوك حیات داود است . گمرك شاهنشاهی ایران در آنجا در ۱۳۲۱ تأسیس شد» (ج ۹، ص ۱۵۹۰).
در ۱۳۲۳، بندر ریگ ، رود حلّه و جزیرة خارك همچنان تحت حكومت بوشهر و از توابع این بندر بودند. مالیات بندر ریگ در ۱۳۲۵، ۵۰۰ ، ۵ تومان و مالیات رود حلّه ۰۰۰ ، ۴ تومان بود (سدیدالسلطنه ، ۱۳۷۱ ش ، ص ۷۹، ۸۵).
در دورة پهلوی تا دهة ۱۳۴۰ش ، هنوز جمعیت و اقتصاد بندر ریگ ، رشدی نداشت ، اما از اواخر این دهه تا حدودی رشد كرد.
از رجال بندر ریگ علی خان بندر ریگی است كه لطفعلی خان زند را هنگام فرار به بوشهر و بندر ریگ ، پناه داد و برای كمك به وی قشونی تدارك دید. حیدرخان بندر ریگی ، فرزند خانعلی خان ضابط و حكمران بندر ریگ ، در سالهای مقارن با جنگ جهانی اول و تجاوز انگلیسیها به بوشهر، در این بندر زندگی می كرد. مشهور است كه او در جنگ بین انگلیسیها و مبارزان جنوب ، جانب انگلیسیها را نگه داشته و از همكاری با مبارزان در جنگ خودداری كرده بود. خانه و مسجد حیدرخان هنوز در بندر ریگ برجاست . حاج غلامحسین بندر ریگی تاجر شاعر نیز از افراد مشهور این بندر بوده است (حمیدی ، ۱۳۷۳ ش ، ص ۲۱ـ۲۲).
