از جاهای دیدنی و جاذبه های گردشگری بیرجند , عمارت كلاه فرنگی بیرجند می باشد كه عمارت كلاه‌فرنگی بیرجند یا ارگ حسام الدوله، منسوب به امیر حسن خان شیبانی، در مركز شهر بیرجند در استان خراسان جنوبی قرار دارد.
این بنا كه امروزه با نام ارگ كلاه فرنگی شناخته می‌شود به نام‌های دیگری هم مشهور بوده است از جمله ارگ حسام الدوله، قصر بی‌بی عروس و ارگ سركار.
شكل اولیه كلاه‌فرنگی بیرجند شامل دو بادگیر در دوسو بوده است كه در بازسازی‌های بعدی حذف شده است.
این ارگ متعلق به امیر علم خزیمه بوده كه ایشان آن را به فرمانداری بیرجند اهدا نمود و سازمان میراث فرهنگی این بنا را به عنوان یك ساختمان قدیمی و ارزشمند به ثبت رسانده است.
این ارگ به شكل شش ضلعی و در رأس به شكل مخروط و به رنگ سفید می باشد. این اثر تاریخی كه زمانی مقر حكومتی بود از یادگارهای اواخر دوره زندیه و اوایل دوره قاجار می‌باشد.
عمارت ارگ صرف نظر از فرم ویژه زیگوارتی و شش اشكوبه از چند بخش مهم تشكیل شده است. بخش همكف بنا با داشتن كاملترین نقشه و فضاسازی، جایگاه ویژه‌ای در این بنا دارد. فضای ورودی ارگ جلوتر از طبقه هم كف ساخته شده و با چند قوس زیبا و چشمگیر طاقهایی را در آن بوجود آورده است.
مجموع فضاهای بوجود آمده در طبقه هم كف، علاوه بر دارا بودن تزیینات و فنون تزیینی گوناگون به گونه‌ای طراحی شده كه فضاهای مختلف مانند هشتی، گنبدی‌ها و اتاق‌ها به وسیله دالان‌های ارتباطی با هم مرتبط می‌باشند.
حوضخانه بنا نیز مركزیتی را در طبقه همكف بوجود آورده بطوریكه ورودیهای مختلفی از فضای پیرامون حوضخانه به این محل گشوده می‌شوند.
محوطه حوضخانه یك متر از كف اصلی بنا پایین تر است و به صورت هشت ضلعی طراحی و ساخته شده است.
فضای پیرامون این مكان دارای طاق نماهای تزیینی با مقرنس‌های زیبا می‌باشد به تعداد طاق نماها، سكوهای كوتاهی در بخش تحتانی آن تعبیه شده است.
روشنایی فضای حوضخانه از طریق گنبدی گلاه فرنگی و توسط پنجره‌های نورگیر تامین می‌شود. آب نمای زیبایی نیز با فرم مخصوص علاوه بر تهویه حوضخانه، هوای مطبوعی را در این مكان به وجود می‌آورد.
از جمله تزیینات به كار رفته در فضای حوضخانه ، مقرنس ، رسمی‌بندی، كاربندیهای لانه زنبوری و تزیینات گلدانی است.
طبقه اول بنا كه به صورت هشت ضلعی بر روی طبقه هم كف ساخته شده، دارای فضای كمتری است و چند اطاقك در آن ساخته شده است.
همچنین سه طبقه دیگر بنا به صورت نمادی ساخته شده و صرفا به دلیل فرم پذیری بنا می‌باشد.
