باغ اكبریه

باغ اكبریه بیرجند در انتهای خیابان معلم، روستای اكبریه، واقع در استان خراسان جنوبی قرار گرفته است.

این باغ با وسعتی در حدود ۴۵۰۶۹ متر مربع با شماره ۲۳۲۶ در ۲۰خردادماه سال ۱۳۷۸ هـ.ش در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

این باغ در بستری كوهستانی واقع شده و متشكل از ۲ بنا است كه قدیمی‎ترین آن ساختمانی متعلق به حشمت‎لدوله پدر ابراهیم شوكت‎الملك كه تاریخ احداث آن به اواخر دورة زندیه و اوایل دوره قاجاریه (۱۳۶۴ـ۱۳۰۰‏‎ هـ . ق) بر می‎گردد. بنای دیگری كه در این مجموعه واقع است ساختمان تشریفات می‎باشد كه توسط شوكت الملك بنیان شده است.

این باغ به عنوان محل سكونت، پذیرایی و انجام امور دیوانی مورد استفاده قرار می‌گرفت به طوری كه در لهجه محلی به (كلاته سركار امیر) شهرت یافت.

بعد از درگذشت ابراهیم خان شوكت الملك، پسر وی اسدالله علم وزیر دربار شاه از این باغ بعنوان محل سكونت در برخی از ایام سال استفاده می‎كرد. بنای مزبور بوسیله عَلَم وقف آستان قدس رضوی شد و در سال ۱۳۷۱ در اختیار سازمان میراث فرهنگی قرار گرفت.

ساخت این مجموعه از اوایل دورة قاجار تا اواخر آن دوره و در چند مرحله انجام شده است. این مجموعه شامل چند عمارت است كه قدیمی‎ترین آن مربوط به عمارت حشمت الملك در منتهی الیه شرقی، كه شامل دو طبقه است می‎باشد. طبقه همكف كه دارای دو دالان و راهرو نسبتا طویل است و ارتباط میان سه بخش مهم مجموعه، یعنی باغ اصلی، باغ جنوبی و اصطبل را برقرار می‎كند.
عمارت مركزی در جبهة غربی و با عملكرد تشریفات و پذیرایی از مهمانان كه تقریبا به عنوان هستة مركزی باغ به حساب می‎آید از تزیینات و چشم‎انداز بسیار عالی برخوردار است. این كوشك در دو طبقه ساخته شده است كه دارای تزیینات منبت، مشبك و نیز ارسی با شیشه‎های رنگی، تزیینات گچی با طرحهای اسلیمی و هندسی می‎باشد.
وجود درختان بلند قامت كاج در دو طرف خیابان و نیز خیابانهای منتهی به خیابان اصلی عمارت مركزی بر‌ زیبایی و طراوات باغ و نمای آن افزوده است. باغ جنوبی واقع در جبهة جنوبی و كوچكتر از باغ شمالی است. این باغ بوسیلة فضاهایی چون فضاهای خدماتی، عمارت مركزی و دیواره غربی اصطبل احاطه شده است. یكی از عناصر مهم، استخر نسبتا بزرگ با طرح مربع است كه بخش عمده فضای باغ را به خود اختصاص داده است. استخر در وسط دارای سكویی مربع شكل است.

درختان موجود در این باغ شامل كاج، انار و توت می‎باشد و گوشه‎هایی از باغ گلهای تاج خروس به چشم می‎خورد. از جبهة جنوبی این باغ ورودی به روستای اكبریه تعبیه شده است. هم اكنون بخش‌های مختلف این باغ و عمارت مورد استفادة ادارة كل میراث فرهنگی و گردشگری خراسان جنوبی است. بخش احداث شده در اوایل دوره قاجار، به عنوان كتابخانه و دانشكدة هنر دانشگاه بیرجند فعال است.

از بخش مركزی كه در دوره قاجار احداث شده به عنوان موزة باستان‌شناسی و مردم‌شناسی استفاده می‌شود. بخش ساخته شده در دوره پهلوی كاربری اداری دارد و بالاخره دیگر بخش‌ها به سفره‌خانه و چایخانه سنتی اختصاص یافته است.