منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ

منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ در استان ایلام بین N3330 الی N3350 عرض شمالی و E4615 الی E4640 طول شرقی واقع شده است. مساحت آن ۲۹۱۴۶ هكتار می باشد.

منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ به علت برخورداری از پوشش جنگلی بلوط و چشم اندازهای زیبا و دره‌های شگرف و قرار گرفتن در بین حوزه استحفاظی سه شهرستان ایلام، شیروان چرداول و ایوان همواره مورد توجه بوده است. سوابق نشان می‌دهد كه در این منطقه كل، بز، قوچ، میش، خرس، پلنگ و … به وفور زیست می‌نموده‌اند. اما در حال حاضر بعلت تعارض‌های فراوان، این منطقه از وجود چنین گونه‌های با ارزشی محروم شده یا بصورت لكه‌ای و اندك در آن زیست می‌كنند.
بررسی‌ها نشان می‌دهد كه بیشترین آسیب و تخریب منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ طی سی سال گذشته صورت گرفته است، ولی كماكان بخاطر شرایط پستی و بلندی و غنای طبیعی از جایگاه زیستی با ارزشی برخوردار می‌باشد. بدین دلیل از طرف اداره كل حفاظت محیط زیست استان ایلام از سال ۱۳۶۳ تا ۱۳۷۵ به مدت ۱۳ سال بعنوان منطقه شكار و تیر اندازی ممنوع تحت حفاظت و كنترل بوده است. سپس به منظور احیاء حیات وحش و پوشش گیاهی ضمن تغییر حدود از سال ۱۳۷۵ و بر اساس مصوبة شماره ۱۵۴ شورای عالی حفاظت محیط زیست به منطقه حفاظت شده ارتقاء یافته و در فهرست مناطق چهارگانه سازمان حفاظت از محیط زیست در آمده است.

موقعیت جغرافیایی
منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ در شمال استان ایلام و در بین سه حوزه استحفاظی شهرستان‌های ایلام، شیروان چرداول و ایوان قرار دارد. وسعت منطقه ۳۳ هزار هكتار و بصورت كوهستانی با پوشش جنگلی است. این منطقه در طول شرقی ۴۶ درجه و ۱۸ دقیقه تا ۴۶ درجه و ۳۷ دقیقه و عرض شمالی ۳۳ درجه و ۳۶ دقیقه تا ۳۳ درجه و ۴۵ دقیقه واقع شده است.

حد و حدود قانونی
حد و حدود منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ به شرح ذیل تعیین شده است:
شمالاً: از دره شاه قلندر شیروان به طرف غرب در منتهی‌الیه زمین‌های كشاورزی و دامنه كوه قلارنگ به ابتدای جاده قلندر – ایلام و امتداد آن در ضلع جنوبی زمین‌های متعلق به كارخانه سیمان و در همان مسیر تا روستای سراب كارزان و متصل به جاده جیب‌رو بانكول تا محل تلاقی دره دراز ایوان.
غرباً: از محل دره دراز (سیكندر) به طرف ایوان متصل به زمین‌های كشاورزی روستای سراب و چشمه سفید تا متصل شود به بریدگی كوه شره‌زول (میش‌راه) و امتداد آن به زمین‌های زراعتی روستای گله‌جار و دامنه جنوبی كوه ‌واور منجل.
جنوباً: از دامنه كوه واور و منجل در امتداد زمین‌های منطقه شمالی (زمین‌های دانشگاه ایلام) و امتداد آن تا كمر صاف و پا دامنه كوه‌ها تا متصل شود به ابتدای جاده قلندر و قوچعلی و امتداد آن در خط‌الراس كوه شلم تا مله گون و جاده جیب‌رو ایلام – میش‌خاص.
شرقاً: در امتداد جاده جیب‌رو ایلام – میش‌خاص متصل به جاده جدید‌الاحداث حسن گاوداری تا متصل به بریدگی خط‌الراس جاده حسن گاوداری و كوه قلارنگ و امتداد حد واسط دره آبرفتی كوه قلارنگ، كوه سم‌خر تا متصل شود به دره شاه قلندر شیروان.

راه‌های ارتباطی
دو ورودی اصلی در جنوب و غرب منطقه حفاظت‌شده مانشت و قلارنگ كه هر دو راه‌های اصلی دسترسی به منطقه را تشكیل می‌دهند عبارتند از جاده اصلی ایلام- سرابله كه از قسمت مركز منطقه و جاده ایلام – ایوان كه از قسمت غربی منطقه عبور می‌كند. در واقع این راه‌ها، اصلی‌ترین ورودی‌های منطقه را تشكیل می‌دهند. راه‌های فرعی دیگری نیز در منطقه حفاظت شده وجود دارند كه مهمترین آنها عبارتند از جاده تنگ ارغوان- زردآلو آباد، جاده قدیم ایلام – سرابله. سایر راه‌های فرعی منتهی به پارك، خاكی بوده و در اكثر قسمت‌های منطقه وجود دارند. روستای كارزان در شمال منطقه، روستای میش‌خاص در شرق منطقه و روستای سراب ایوان در غرب از طریق راه فرعی می‌توانند به منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ دسترسی داشته باشند.

آبادی‌ها و شهرهای داخل و پیرامون منطقه حفاظت شده
در داخل منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ هیچ گونه آبادی وجود ندارد، اما با توجه به اینكه منطقه مذكور در بین سه شهرستان ایلام، شیروان چرداول و ایوان محصور شده است، در محیط پیرامونی آن روستاهای زیادی استقرار یافته‌اند كه فعالیت‌های معیشتی این روستاها عموماً كشاورزی و دامداری است.
شهر ایلام در جنوب و شهر چوار در جنوب غرب منطقه از جمله نقاط شهری هستند كه در حاشیه منطقه قرار دارند. روستاهای سراب ایوان، گلزار، كله‌جوب در غرب، سراب كارزان، چشمه پهن، قنات آباد، چشمه رشید، چشمه خزانه، جوب دراز میرزابیگی در شمال منطقه، روستای حسن گاوداری در شمال شرق، روستای حیدرآباد، زردآلوآباد، داروند و طولاب در شرق منطقه واقع شده‌اند. این روستاها از جمله مهمترین آبادی‌های پیرامون منطقه هستند كه اقتصاد آنها بر پایه كشاورزی و دامداری سنتی استوار است. در داخل منطقه حفاظت شده بخصوص در نواحی مانند چپه سورگه، دو قوله، میان تنگ، عشایر متحرك وجود دارند كه هرساله به منظور چرای دام، به این مناطق ییلاق می‌كنند و به فعالیت‌های كشاورزی، باغداری، زنبورداری و دامداری مشغولند. آنها بیشتر در قسمت‌های دشتی و بعضاً در نقاط كوهستانی و جنگلی برای چرای دام مستقر هستند.

لازم به ذكر است كه شهر ایلام در حاشیه جنوبی منطقه واقع شده و اثرات زیادی بر محدوده حفاظت شده می‌گذارد. اهالی این شهر عموماً از دره ارغوان، تنگ دالاب، میان تنگ و ارتفاعات منطقه برای استفاده تفرجگاهی و كوهنوردی بهره‌برداری می‌كنند. علاوه بر آن منطقه تحت تاثیر دخالت‌ها و بهره‌برداری‌های حداقل ۴۰ روستای واقع در حاشیه آن است كه تعدادی از آنها كه خیلی با منطقه فاصله ندارند بدلیل دسترسی آسان و سریع موجبات تخریب و انهدام پوشش گیاهی منطقه را فراهم می‌كنند. سایر روستاها كه فاصله بیشتری با منطقه دارند صرفاً برای چرای دام از منطقه استفاده می‌كنند و كمتر در تخریب منطقه نقش دارند.

وضعیت طبیعی
پستی و بلندی
منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ منطقه‌ای كوهستانی از سلسه جبال زاگرس است كه سیمای آن از ارتفاعات خیلی مرتفع و تپه‌‌ماهورهای ناهمگن و دره‌های عمیق تشكیل شده است. حدود ۷۰ درصد منطقه را تیپ اراضی كوهستانی، ۱۹درصد را تیپ تپه‌ای و ۱۱ درصد را تیپ اراضی جلگه‌ای مرتفع تشكیل می‌دهد.
بطور كلی منطقه به هفت واحد هیدرولوژیكی تفكیك شده است. دامنه تغییرات ارتفاعی بین ۱۱۰۵ تا ۲۶۵۰ متر از سطح دریا متغیر است (شكل ۹). در ارتفاعات مختلف سیمای طبیعی منطقه نیز متفاوت خواهد بود. حداقل ارتفاع منطقه حفاظت شده در اراضی كشاورزی سراب ایوان و حداكثر آن در كوه مانشت قرار دارد. پستی و بلندی منطقه حفاظت شده در تمام سطح منطقه یكسان نبوده و بیش از ۷۰ درصد آن كوهستانی است. كوه‌ها، دره‌ها و صخره‌های متعددی كه در سطح منطقه وجود دارند، مناظر بسیار زیبا و بدیعی را بوجود آورده‌اند كه از ارزش گردشگری و زیبا شناحتی برخوردار است. تضادهایی كه در شكل و سیمای كوه‌ها و دره‌های منطقه حفاظت شده وجود دارد كه هر كدام از آنها دارای ویژگی‌های منحصر به فرد است و با بوجود آوردن شرایط زیستی مختلف و تنوع میكروكلیما، تنوع گیاهی منطقه را افزایش داده‌اند. همچنین به لحاظ داشتن منابع آبی (چشمه)، آثار تاریخی، فرهنگی و آثار فیزیكی – طبیعی فراوان جلوه‌های زیبایی بوجود آورده كه دارای ارزش‌های اكوتوریستی است.

مهمترین كوه‌ها و دره‌های منطقه حفاظت شده
■ كوه‌ها
كوه‌های شمال و شمال غرب: كوه‌های مانشت با ارتفاع ۲۶۵۰ متر از سطح دریا (شمال منطقه)، كوه بانكول با ارتفاع ۲۳۱۵ متر از سطح دریا (شمال غرب منطقه). این كوه‌ها سیمای استپی دارند و در قسمت‌های پائین دست پوشش جنگلی دارند و پوشش آنها اغلب از مراتع یا درخت‌زار تشكیل شده است.
كوه‌های مركزی: كوه گچان با ارتفاع ۲۳۳۰ متر و كوه قلارنگ با ارتفاع ۲۴۴۵ متر از سطح دریا. این كوه‌ها دارای سیمای جنگلی بوده و از جنگل‌های انبوه تا پراكنده تغییر می‌كند.
كوه‌های غرب: كوه گاوراه با ارتفاع ۲۳۳۵ متر و كوه كرمرو با ارتفاع ۱۹۷۰ متر از سطح دریا كه دارای پوشش جنگلی انبوه تا پراكنده هستند.
كوه‌های جنوب: كوه سرگب با ارتفاع ۲۱۰۷ متر و كوه شلم با ارتفاع ۲۴۴۵ متر از سطح دریا كه دارای پوشش جنگلی نیمه انبوه بلوط می‌باشند.
■ دره‌ها
دره شاقلندر:‌ معروفترین دره منطقه حفاظت شده بوده كه در شمال منطقه واقع شده است. این دره دارای سیمای جنگلی بوده و چشم‌انداز زیبایی را به وجود آورده است.
دره یا تنگه ارغوان: این دره در قسمت جنوب منطقه حفاظت شده واقع شده و به لحاظ داشتن گونه درخت ارغوان از اهمیت اكولوژیك برخوردار است. این تنگه از ابتدای جاده سایت اطلاعاتی شروع می‌شود.
دره یا تنگه دالاب:‌ این دره در ضلع جنوب غربی منطقه حفاظت شده واقع شده و بعد از روستای گله‌جار شروع می‌شود.

آب و هوا و اقلیم
منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ بخشی از حوزه آبریز خلیج فارس و دریای عمان است كه در بخش باختری كشور و در گستره چین‌خوردگی زاگرس میانی قرار دارد. این منطقه از نظر شرایط آب و هوایی تحت تاثیر سه سیستم كم فشار مدیترانه‌ای، سیستم‌هایی كه منشاء اصلی آن اقیانوس اطلس شمالی است و سیستم‌های كم فشار سودانی می‌باشد كه در این میان سهم سیستم‌های اول و دوم بیشتر است. به علاوه، وجود سلسله جبال زاگرس كه در برابر جریانات غربی یك دیوار اقلیمی را تشكیل می‌دهند كه در افزایش ریزش‌های جوی بخصوص در ارتفاعات منطقه اثر زیادی دارند. كوهستانی بودن منطقه، شكل و نحوه قرار گرفتن دره‌ها و كوهستان‌ها در بخش‌های مختلف منطقه نسبت به جریان‌های باران زا، موجب تغییرات شدید بارندگی در جای جای محدوده شده‌اند. میانگین بارندگی سالیانه محدوده منطقه حفاظت شده بر اساس نقشه خطوط همباران سالیانه معادل ۶۳۲ میلی‌متر محاسبه شده است.

بیشترین بخش از بارندگی سالیانه در طی سه ماهه دی، بهمن و اسفند بوده و در ماه‌های تابستان بارندگی بندرت اتفاق می‌افتد. بنابراین، بر اساس بررسی‌های انجام شده فصل زمستان با ۴۵ تا ۵۰ درصد، پرباران‌ترین فصل سال و پائیز با ۸۰/۳۰ درصد دومین فصل پرباران منطقه می‌باشد. همچنین مطالعه توزیع بارندگی ایستگاه‌های مختلف حاكی از آنست كه رژیم بارندگی منطقه مدیترانه‌‍‌ای است. میانگین دمای روزانه منطقه ۸/۹ درجه سانتی‌گراد، میانگین حداكثر دمای منطقه ۴/۱۸ درجه سانتی‌گراد، میانگین حداقل دمای منطقه ۶ درجه سانتی‌گراد و متوسط ایام یخبندان ۴۲ روز در سال است. حداقل مطلق دما ۱۵- درجه سانتی‌گراد در بهمن ماه و ماكزیمم مطلق سالیانه ۴۷ درجه سانتی‌گراد است.

تجزیه و تحلیل‌های انجام شده نشان می‌دهد كه به ازاء هر كیلومتر افزایش ارتفاع میانگین دمای سالانه ۳/۸ درجه سانتی‌گراد كاهش می‌یابد. بررسی‌ها نشان می‌دهد كه در منطقه میزان رطوبت نسبی از مهر ماه رو به افزایش است و تا دی ادامه دارد. میانگین حداكثر رطوبت نسبی در ایستگاه ایلام در دی ماه و حداقل آن در تیرماه است. از نظر طبقه‌بندی اقلیمی آمبرژه، منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ دارای ۴ نوع اقلیم متمایز است كه عبارتند از مناطق مرطوب، آب و هوای مدیترانه‌ای، خشك و بیابانی.

زمین‌شناسی
منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ در قلمرو زون ساختار زاگرس چین‌خورده است كه وجود تاقدیس‌ها و ناودیس‌های منظم، حضور رخساره كربناته كرتاسه بالایی، رخساره افیولیتی و نیز فقدان گسل‌های كارستی از مهمترین ویژگی‌های آنست. سازند گورپی: بر اساس مطالعات انجام شده قدیمی‌ترین چینه‌های منطقه حفاظت شده، مارن و شیل كرتاسه فوقانی هستند كه می‌توان آنها را معادل سازند گورپی ارزیابی نمود. كرتاسه فوقانی در منطقه در برگیرنده مارن‌های گورپی و عنصر آهكی امام حسن می‌باشد. این سازند از نظر سنگ‌شناسی به دو بخش تفكیك می‌شود. بخش گورپی شامل مارن‌، آهك رسی و شیل بوده ولی لیتولوژی غالب را مارن تشكیل می‌دهد. به همین دلیل غالباً از مورفولوژی پستی برخوردار است. رنگ این قسمت، خاكستری و كرم روشن بوده و وضعیت تپه‌ماهوری دارد.

در بخش میانی، بخش آهك امام حسن جای دارد كه از نظر سنگ‌شناسی شامل تناوب آهك و آهك مارنی و دارای لایه‌بندی عالی است. با توجه به اینكه قسمت مذكور نسبت به بخش‌های بالایی و پائینی كه هر دو از نوع مارنی هستند مقاومتر است، بنابراین بصورت برجسته‌تر از اطراف دیده می‌شود. این سازند بعضاً و بصورت پراكنده در ناودیس‌ها قابل مشاهده است. سازند پابده:‌ در محدودة مورد مطالعه سازند پابده از نظر سنگ‌شناسی شامل شیل‌های قرمز، سبز متورق و هوازده در تناوب آهك مارنی و آهك رسی است. از نظر فسیل‌شناسی سن این واحد چینه‌ای از پالئوسن تا ائوسن برآورد می‌شود. این سازند عمدتاً یال‌های پرشیب تاقدیس‌ها را كه دارای روند شمال غربی-جنوب شرقی هستند، شكل داده است. سازند شهبازان: در این منطقه سازند شهبازان از نظر سنگ‌شناسی شامل دولومیت و آهك دولومیتی بصورت نازك لایه و با لایه‌بندی منظم است، بصورت تفكیك نشده با سازند آسماری دیده می‌شود.

سازند آسماری:‌ آهك‌های سازند آسماری در منطقه اغلب به دلیل عدم تفكیك‌پذیری از دولومیت‌های سازند شهبازان بصورت واحد آهكی و دولومیت آسماری- شهبازان نمایان هستند. سن این لایه چینه‌ای اولیگوسن در نظر گرفته می‌شود كه پدیده كارستی‌شدن از مهمترین ویژگی‌های آن است. با توجه به مقاومت بالای این سازند در مقابل فرسایش در ناحیه زاگرس عموماً ارتفاعات را تشكیل می‌دهد. این سازند مهمترین واحد سنگ چینه‌ای در منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ است كه از خصوصیات بارز آن استعداد بالقوه بالای آن برای زمین لغزه و ظهور چشمه‌های مختلف است. سازند گچساران: در منطقه این سازند از نظر سنگ‌شناسی شامل مارن، آهك، گچ‌دار نازك لایه و تناوب با شیل، ژیپس و مارن بوده و در برخی قسمت‌ها، نمك و انیدریت نیز به آن اضافه می‌شود. این سازند از سازندهای حساس در برابر فرسایش محسوب می‌شود و اغلب در اثر فرسایش، تشكیل خاك دانه‌ریز به رنگ روشن را می‌دهد. سازند آغاجاری: این سازند در منطقه از نظر سنگ‌شناسی عمدتاً شامل ماسه‌سنگ، شیل و مارن است كه به رنگ قرمز تا قرمز مایل به قهوه‌ای دیده می‌شود.

خاكشناسی
منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ دارای ۵ تیپ اصلی پستی و بلندی است (شكل ۱۵) كه عبارتند از تیب كوه‌ها، تپه‌ها، فلات‌ها و تراس‌های فوقانی، دشت‌های دامنه‌ای و واریزه‌های بادبزنی شكل سنگریزه‌دار كه از نظر ساختار و مشخصات اصلی با هم اختلاف دارند. مشخصات خاك‌ها در هر یك از واحدها بطور خلاصه به شرح ذیل است: در واحد اراضی كوه‌های مرتفع با قلل مدور و دره‌های متعدد، خاك‌های كم عمق تا نیمه عمیق با بافت سنگین بر روی مواد آهكی متراكم قرار دارند. درصد مواد آهكی در خاك‌های تحتانی بطور عمده از ۴۰ درصد بیشتر است. كربن آلی در خاك‌های سطحی حدود ۱-۵/۱ درصد است.

در واحد اراضی كوه‌های نسبتاً مرتفع تا مرتفع با قلل سنگی و كشیده و عمدتاً از سنگ‌های آهكی دولومیتی و یا آسماری، خاك‌ها كم عمق و سنگلاخی با بافت سنگین و عمدتاً فاقد شوری هستند. اسیدیته خاك‌ها حدود ۸-۵/۷ و مقدار كربن آلی در خاك‌های سطحی نزدیك به یك درصد است. در واحد اراضی تپه‌های كم ارتفاع تا نسبتاً مرتفع سنگی و تپه‌های مرتفع با قلل سنگی و كشیده، مشخصات خاك‌ها كم و بیش شبیه كوه‌های نسبتاً مرتفع تا مرتفع با قلل سنگی و كشیده است.
در واحد اراضی تپه‌های كم ارتفاع تا نسبتاً مرتفع با قلل مدور و دره‌های متعدد، اغلب خاك‌های نیمه عمیق تا عمیق و بدون سنگریزه یا سنگریزه اندك تا نسبتاً تكامل یافته با بافت سنگین تا خیلی سنگین كه عموماً بر روی تراكم مواد یا لكه‌های آهكی قرار گرفته‌اند، دیده می‌شود. درصد مواد آهكی در خاك‌های تحتانی عمدتاً از ۳۵ درصد بیشتر است.

در واحدهای اراضی با شیب ملایم خاك‌های نیمه عمیق تا عمیق سنگریزه‌دار با بافت سنگین دیده می‌شود و اغلب بر روی سنگریزه‌های زاویه‌دار آهكی متراكم می‌باشند، خاك‌ها فاقد شوری بوده و موادآلی در افق‌های تحتانی حدود ۱۰-۳۰ درصد است. در واحد اراضی فلات‌ها و تراس‌های با پستی و بلندی كم تا متوسط و دشت‌های دامنه‌ا‌ی تقریباً مسطح، خاك‌های بسیار عمیق تكامل یافته با بافت سنگین تا خیلی سنگین دیده می‌شود كه درصد كربن آلی آنها حدود ۸/۰ و مقدار مواد آهكی آنها ۲۰-۳۰ درصد است. در واحد اراضی واریزه‌های بادبزنی شكل سنگریزه‌دار با شیب ملایم و بدون پستی و بلندی، خاك‌های كم عمق تا نسبتاً عمیق سنگریزه‌دار با بافت سنگین بر روی سنگریزه‌دار آهكی متراكم دیده می‌شوند كه فاقد تكامل پروفیلی و تنها داری افق سطحی اكریك (Ochric) هستند.

منابع آب
منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ كه در شمال شهر ایلام واقع شده‌ است فاقد رودخانه‌های دائمی بوده ولی رودخانه‌های فصلی متعددی در سطح آن وجود دارند كه مهمترین آنها رودخانه فصلی میان تنگ است كه صرفاً در فصل‌های پرباران دارای آب بوده و در سایر فصول تقریباً خشك است. همچنین در سطح منطقه چشمه‌های زیادی وجود دارند كه تعدادی از آنها به منظور تامین آب مورد نیاز باغداری و كشاورزی مورد استفاده قرار می‌گیرند . وجود برخی چشمه‌ها در ارتفاعات و تشكیل آبشارهای فصلی بر جاذبه‌های طبیعی منطقه افزوده‌ و چشم‌اندازهای زیبایی را ایجاد نموده‌اند. چشمه‌های داخل غار چهل ستون واقع در دامنه كوه قلارنگ بدلیل نداشتن راه دسترسی آسان به منطقه مورد استفاده حیات وحش قرار می‌گیرند و یكی از مهمترین جلوه‌های طبیعی منطقه است. چشمه‌های ارتفاعات گچان، انبار آب، سیوان، چشمه ژاپنی، پا دامنه مانشت، چشمه‌های منطقه دالاب، چشمه‌های شلم، تازی راه، هیوانان و چشمه سفید از جمله مهمترین منابع آبی منطقه هستند.

برخی از چشمه‌ها كه در اثر خشكسالیها و استفاده‌های بی‌رویه دچار تخریب شده بودند در سال‌های اخیر توسط اداره كل حفاظت محیط زیست استان ایلام مرمت و بازسازی شده‌اند. همچنین در محدودة منطقه حفاظت شده نسبت به نصب و راه‌اندازی دو دستگاه تلمبه ‌بادی در زیستگاه‌های دوقوله و بانكول برای استفاده حیات وحش و عشایر بومی منطقه توسط اداره كل حفاظت محیط زیست اقدام شده است. شایان ذكر است كه در داخل منطقه حفاظت شده در سال‌های گذشته برخی افراد بومی اقدام به احداث باغ نموده‌اند و برای آبیاری، از بسیاری منابع آبی بخصوص چشمه‌ها استفاده می‌كنند و در برخی موارد باعث بر هم زدن سیمای طبیعی منطقه شده‌اند.

چاه‌ها: در سطح منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ تعدادی از صاحبان زمین‌های زراعتی (مستثنیات) و صاحبان نسق برای مصارف كشاورزی خود اقدام به احداث و حفر چاه نموده‌اند كه مهمترین آنها عبارتند از چاه‌های آب دامنه مانشت، دو قوله و پا دامنه شلم. با توجه به مطالعات انجام شده سطح منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ از ۷ حوزه آبریز تشكیل شده است كه بسیاری از آنها وارد رودخانه‌های حوزه آبریز سیمره واقع در شمال منطقه و تعدادی از آنها وارد رودخانه‌های واقع در جنوب و غرب منطقه می‌شوند. تعدادی نیز از قسمت غربی منطقه وارد حوزه رودخانه كنگیر می‌گردند.

تنوع زیستگاهی
پوشش گیاهی
بررسی‌هایی كه در ارتباط با پوشش گیاهی منطقه صورت گرفته حاكی از آن است كه در گذشته نه چندان دور منطقه دارای پوشش گیاهی بسیار مناسبی بوده است. درختان بلوط كه جنگل‌های تقریباً انبوهی را تشكیل می‌دادند و امروزه بصورت جنگل‌های نیمه انبوه یافت می‌شوند، گونه غالب منطقه است.
پوشش گیاهی منطقه به دو اشكوب فوقانی و تحتانی تقسیم می‌شود:
اشكوب فوقانی
همانگونه كه قبلاً اشاره شد گونه غالب اشكوب فوقانی درخت بلوط با دو واریته Quercus belangeri و persica Quercus می‌باشد كه در ارتفاع ۲۰۰۰ – ۱۸۰۰ متر دیده می‌شوند. البته در این اشكوب پسته وحشی (بنه Pistacia atlantica) همراه با انواع ولیك (Crataegus spp.) نیز بصورت پراكنده مشاهده می‌شود.
از ارتفاع ۲۰۰۰ متر به بالاتر تركیب درختان جنگلی بترتیب فراوانی شامل بلوط ایرانی و انواع پسته وحشی (بنه) می‌باشد كه درخت محلب (Prunus mahaleb) نیز بصورت پراكنده در تركیب درختان دیده می‌شود.

نكته قابل ذكر این است كه درخت بلوط به تنهایی ۹۰ درصد از پوشش جنگلی منطقه حفاظت شده را تشكیل داده است. ۶ درصد پوشش مربوط به درخت بنه بوده و ۴ درصد باقیمانده را سایر گونه‌ها تشكیل می‌دهند.
اشكوب تحتانی
از مركز شهر ایلام به طرف شمال غربی منطقه، مراتع مشجر كه باقیمانده جنگل‌های خشك می‌باشد، نظر هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌كنند. متاسفانه بدلیل تبدیل این مناطق به زمین‌های زراعی و بهره‌برداری مفرط و بی‌روبه از نباتات مرتعی اشكوب تحتانی، گونه‌های خوشخوراك و قابل تعلیف نابود شده و به جای آن نباتات خاردار و سمی جایگزین شده‌اند.
از نباتات مذكور كه در مراتع مخروبه منطقه مشاهده می‌گردد می‌توان انواع فرفیون (Euphorbia spp)، شكر تیغال (.Echinops spp) و نوعی گل گندمی یكساله (.Centhaurea sp) را نام برد. همچنین در اراضی كه به اراضی زراعی تبدیل شده‌اند و بعداً بدلیل كم بازدهی رها شده‌اند یا در دوره آیش می‌باشند، نوعی گلرنگ وحشی یكساله بنامCarthamus oxracanthea بصورت گونه غالب مشاهده می‌شود.
در ارتفاعات بالاتر می‌توان گونه Festuca ovina را ذكر كرد كه بصورت غالب در عرصه مراتع بانكول و مشابه مشاهده می‌شود.
از گیاهان دیگر منطقه كه بصورت پراكنده دیده می‌شوند، می‌توان به انواع فرفیونEuphorbia spp و چلیوی ایرانیPhlomis persica اشاره كرد.
از گراس‌های یكساله كه در ارتفاعات پایین‌تر بدلیل فشار چرای دام جایگزین گراس‌های چند ساله شده و بصورت پوشش غالب درآمده است، می‌توان به Bromus tetctorum، Aegilops sp. و Hetranthelium اشاره كرد.
در ارتفاعات شلم، مانشت، قلارنگ و مله‌گون فشار چرای دام موجب از بین رفتن گونه‌های خوشخوراك شده و اغلب پوشش را گیاهان خاردار و سمی تشكیل داده‌اند.
در حاشیه چشمه‌ها و مسیر حركت آب‌های فصلی گونه یونجه پنجه كلاغی و بعضی نباتات رطوبت‌پسند مشاهده می‌شوند.

تراكم پوشش گیاهی
از مركز شهر ایلام به طرف شرق در امتداد جاده ایلام – شیروان در تنگه قوچعلی وضعیت پوشش گیاهی مناسب و تقریباً بصورت لكه‌ای نیمه متراكم گونه بلوط تیپ غالب را تشكیل می‌دهد. در ابتدای تنگ ویلنگ حد جنوبی منطقه در میان و در كناره بستر رودخانه فصلی گونه غالب كه وابسته به رطوبت این رودخانه فصلی است، بصورت نوار باریكی از درختان ارغوان به حالت خودرو نظرها را جلب می‌كند. در ارتفاعات گچان گونه ارژن بصورت لكه‌ای تیپ غالب را تشكیل می‌دهد و در منطقه چپه سورگه به دلیل فشار چرای دام و نوع جنس خاك پوشش گیاهی بصورت لكه‌ای و در بعضی جاها بصورت بوته‌ای می‌باشد. در روی ارتفاعات قلارنگ به دلیل صخره‌ای بودن منطقه و عدم تشكیل خاك، قسمت‌های زیادی از منطقه عاری از هر گونه پوشش بوده و در بین صخره‌ها هر جا كه كمی خاك وجود دارد، گیاهان مرتعی یا تك درختی روییده است. در جاهائیكه امكان تشكیل و پایداری خاك وجود داشته است، با توجه به ارتفاع، گونه ارژن بصورت لكه‌ای تیپ غالب را تشكیل می‌دهد.
در جبهه شمالی قلارنگ به طرف حد شمالی منطقه با كاسته شدن از ارتفاع و امكان تشكیل خاك گونه بلوط ایرانی در درجه اول سپس درخت بنه تیپ غالب را تشكیل می‌دهند.

در دره قلندر و دره میان تنگ هیوانان پوشش نیمه متراكم و آثار تخریب انسانی و فشار بیش از حد دام مشاهده می‌شود. در حد شرقی منطقه و تنگ دالاب یك پارك جنگلی توسط اداره كل منابع طبیعی استان بوجود آمده است كه در آن از درختان كاج برای جنگلكاری استفاده شده است. پوشش جنگلی منطقه به كلاس ۲ تعلق دارد كه در جبهه غربی مانشت و ارتفاعات شره زول دیده می‌شوند. در شمال غربی منطقه بعد از روستای سراب كارزان پوشش بصورت نیمه متراكم در حد جنگل‌های كلاس ۲ می‌باشد. در دامنه كوه مانشت و تنگ دالاب و همچنین ارتفاعات شلم و گچان نیز نمونه‌ای چشم‌نواز از لاله واژگون دیده می‌شود .

گونه‌های گیاهی نادر و در معرض انقراض
در منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ گونه‌هایی یافت می‌شوند كه از نظر زیبایی‌شناسی و همچنین خواص دارویی و صنعتی بسیار قابل توجه هستند. ازجمله این گونه‌ها می‌توان به لاله واژگون، آویشن، قدومه، پونه، درمنه، چمن گندمی و چاودار كوهی اشاره نمود.

تنوع جانوری
بخش عمده جانوران ایران در اقلیم حیاتی پالئاركتیك قرارگرفته است.منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ بزرگترین اقلیم حیاتی جهان بشمار می‌رود و تمام اروپا، صحارا و شمال آفریقا، آسیای صغیر، خاور میانه، ایران، افغانستان، شوروی، مغولستان، چین شمالی، كره و ژاپن را در برمی‌گیرد. فعالیت‌های انسانی از قبیل شكار و صید بی رویه و تخریب و تبدیل زیستگاه‌ها موجب محدود گردیدن تعداد زیادی از گونه‌های جانوری این منطقه گردیده است. بخش عمده فون سرزمین ایران مربوط به این اقلیم حیاتی می‌باشد. البته كشور ایران بدلیل وسعت زیاد و موقعیت جغرافیایی خود از گونه‌های سایر حوضه‌های زیست جغرافیایی نظیر اورینتال و اتیوپیا نیز بهره‌مند می‌باشد. در شكل‌گیری زیستگاه‌های متنوع طبیعی كشور عوامل متعددی از قبیل وضعیت زمین شناسی، توپوگرافی، خاك و اقلیم موثر بوده و تضاد شدید میان عوامل اقلیمی و توپوگرافی در همراهی با تغییرات بارندگی و شرایط خاك تنوع حیرت‌آوری را در حیات گیاهی این كشور و به تبع آن زیستگاه‌های متنوع و حیرت‌انگیزی را برای زیست انواع جانوران فراهم آورده است. فون ایران را از نظر خاستگاه و منشا وابستگی می‌توان بقرار زیر توصیف نمود.
-گونه‌های پالئاركتیك ۱/۵۵%
-گونه‌های اندمیك ۱/۱۸%
-گونه‌های اورینتال ۶/۱۴%
-گونه‌های اتیوپیایی ۶/۸%
-گونه‌های دو یا چند خاستگاهی ۴/۳%

منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ واقع در استان ایلام نمونه‌ای از طبیعت متنوع سرزمین ایران بشمار می‌رود كه در گستره اراضی كوهستانی مناطق خشك و نیمه خشك كشور قرارگرفته است. این منطقه اگرچه بنا به ماهیت سرشتی خود منطقه‌ای آسیب‌پذیر و شكننده است، اما بعلت برخورداری از منابع آب غنی و پوشش گیاهی خوب و داشتن شرایط خاص پستی و بلندی و دارا بودن بیشه‌زارها، صخره‌ها، تپه‌ماهورها، دشت‌های نه چندان وسیع و دره‌های عمیق و با شكوه، طیف متنوعی از زیستگاه‌ها و رویشگاه‌ها را كه هر یك از آنها توسط یك یا چند گونه گیاهی و جانوری اشغال شده است، بوجود آورده است. متاسفانه عواملی چند از قبیل استفاده نابجا و نادیده گرفتن ظرفیت منطقه از طریق تبدیل اراضی و چرای بیرویه دام و نابودی پوشش گیاهی مراتع منطقه در همراهی با شكار غیرمجاز و بیرویه موجودیت این منطقه را در معرض تهدید قرار داده است. آن چه مسلم است گونه‌های حیات وحش موجود منطقه بیانگر توان واقعی این منطقه نبوده و با توجه به شرایط و اشكال متنوع زیستگاه‌های منطقه پتانسیل و توان بالقوه آن در جذب و حفظ گونه‌های حیات وحش بیش از آن چیزی است كه در حال موجود است. بطور حتم با كاستن عوامل تهدیدكننده منطقه و دادن فرصت كافی به حیات وحش آن، احیاء و غنی‌سازی گونه‌های جانوری منطقه دور از انتظار نخواهد بود.

منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ در گذشته‌ای نه چندان دور از پتانسیل خوبی برای زیست حیات وحش برخوردار بوده است. بخش‌های صخره‌ای و كوهستانی این منطقه نظیر كوه‌های قلارنگ، گچان، قوچعلی، سیه‌چل، سیوان، انبار آب، مانشت و شره زول در گذشته مامن مناسبی برای گله‌های بزرگ كل و بز بشمار می‌رفتند. در حالیكه امروزه این مناطق بدلایل مختلفی از جمله شكار بیرویه عاری و یا با كاهش شدید جمعیت این حیوان مواجه گشته‌اند. درحال حاضر این یكه تاز صخره‌های ستیغ و كوه‌های سترگ را فقط در ارتفاعات مانشت و شره زول منطقه موصوف می‌توان مشاهده نمود. همچنین دره‌ها و تپه‌ ماهورهای مرتفع و نیمه مرتفع این منطقه از قبیل منجل، دامنه كوه شره زول مانشت و بانكول درگذشته ماوا و مامن قوچ و میش ارمنی (Ovis orientalis gmelini) بوده است كه بدلایل مختلف، خصوصا شكار غیرمجاز و بیرویه منقرض گردیده و زیستگاه‌های آن امروزه جولانگاه زادگان اهلی شده حیوانات مذكور گردیده است.

پهنه‌های زیستی ارزشمند منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ اگرچه در حال حاضر بدلیل دخالت‌های انسان و بهره‌برداری‌های گوناگون از آن محدود و كمربند پیوسته زیستگاه‌های آن گسسته شده است اما هنوز محدوده‌هایی از این منطقه وجود دارند كه می‌توان نمونه‌هایی از انواع جانوران را در رده‌های مختلف در آنها یافت. در ادامه ضمن بررسی رده‌های مختلف حیات وحش منطقه بر ضرورت انجام پژوهش‌های علمی برای شناسایی هرچه بیشتر و بهتر فون این منطقه تاكید می‌نماید.

الف: پستانداران
تاكنون ۲۰ گونه پستاندار وابسته به ۶ راسته و ۱۳ خانواده از این منطقه گزارش شده است. از راسته حشره‌خواران دو گونه خارپشت كه در حواشی و بخش‌های جنگلی این منطقه زیست می‌كنند، شناسایی شده است. حشره‌خواران پستانداران بسیار مفیدی در كنترل آفات، بخصوص حشرات و لارو آنها بشمار می‌روند. از راسته خفاش‌ها نیز دو گونه وابسته به یك خانواده و از راسته خرگوش‌ها هم یك گونه در منطقه وجود دارد. گونه اخیر بدلیل فراوانی و پراكندگی در اغلب نقاط منطقه، طعمه بسیار مناسبی برای گوشتخواران و پرندگان شكاری است.

از راسته جوندگان چهار گونه در سه خانواده شناسایی شده‌اند. از گونه‌های مهم این راسته می‌توان به سنجاب ایرانی نمود كه با جمع‌آوری بذور گیاهان منطقه و زیر خاك نمودن آنها نقش مؤثری را در تجدید حیات گیاهان خصوصاً جنگل‌های بلوط منطقه ایفاء می‌كند. یكی دیگر از گونه‌های این راسته تشی است كه با توجه به برهم خوردن تعادل اكولوژیك منطقه و كاسته‌شدن جمعیت شكارچی‌های طبیعی آن، جمعیت زیادی پیدا كرده و موجب تخریب جنگل‌های بلوط منطقه گردیده است.
از راسته گوشتخواران ۹ گونه در ۵ خانواده شناسایی شده‌اند. از جمله گونه‌های مهم و در خطر تهدید این راسته می‌توان به پلنگ و خرس قهوه‌ای اشاره كرد. پلنگ كه از گونه‌های شاخص منطقه است، ارتفاعات و مناطق جنگلی را برای زیست انتخاب می‌كند. دامنه گسترش این حیوان در گذشته بخش‌های وسیعی از منطقه از جمله كوه اسمعیل‌خان، میان تنگ و مانشت، هانیوان، سیه‌چل و كوه انبار بوده است. امروزه فقط در دامنه‌های جنوبی و ارتفاعات مانشت می‌توان این حیوان را مشاهده كرد.

خرس قهوه‌ای كه یكی دیگر از گونه‌های شاخص منطقه بشمار می‌رود، در نقاط مرتفع منطقه موصوف بویژه ارتفاعات قلارنگ، مانشت و گچان دیده می‌شود. سایر گونه‌های گوشتخوار منطقه شامل گرگ، روباه معمولی، شغال، كفتار، گربه وحشی، سمور و راسو می‌باشند كه در كل زیستگاه‌های منطقه پراكنش دارند.
از راسته زوج سمان دو گونه كل و بز در منطقه وجود دارند كه بدلایل مختلف از جمله تخریب زیستگاه و شكار غیرمجاز، جمعیت آنها رو به كاهش نهاده است. گونه دیگر گراز می‌باشد كه این حیوان بدلیل قدرت سازگاری بالا، استفاده از مواد غذایی متنوع، زاد و ولد زیاد و نیز عدم شكار از جمعیت فراوانی در منطقه برخوردار است.

ب-پرندگان
پرندگان در طبقه‌بندی جانوران جایگاه خاصی دارند و از نظر رده‌بندی بین پستانداران و خزندگان قرار می‌گیرند. ایران سرزمینی است كه از فون پرندگان غنی و متنوعی برخوردار می‌باشد. طیف گسترده زیستگاه‌ها و موقعیت جغرافیایی این كشور كه در تلاقی سه اقلیم حیاتی عمده جانوری قرار گرفته است در شكل‌گیری تنوع و كثرت پرندگان این سرزمین نقش مؤثر و بسزایی را ایفاء نموده است. بخش عمده فون پرندگان ایران مربوط به اقلیم ‌حیاتی پالئاركتیك می‌باشد. براساس گزارش منتشره توسط سازمان حفاظت محیط زیست، تعداد پرندگان ایران به بیش از ۵۰۲ گونه می‌رسد. سهم پرندگان منطقه مورد مطالعه كه تاكنون شناسایی گردیده است، ۳۳ گونه متعلق به ۱۸ خانواده می‌باشد. با توجه به اینكه غنای پرندگان هر منطقه وابسته به تنوع زیستگاه‌های آن است، بنابراین منطقه مذكور با دارا بودن صخره‌ها، كوه‌های مرتفع، تپه‌ماهور، جنگل‌ها، مراتع، درخت‌زارها، كشتزارها و انواع اكوسیستم‌های انسان‌ساخت از این نظر غنی بوده و شماری از طیف متنوع زیستگاه‌ها را تشكیل می‌دهد كه هر یك محل زیست انواع خاصی از پرندگان می‌باشد. این زیستگاه‌ها بسته به وسعت، میزان منابع زیستی و امنیت بطور موقت یا دائم جمعیت محدود و یا قابل توجهی از آنها را در خود جای داده است. از جمله با ارزش‌ترین پرندگان این منطقه می‌توان به حضور تعداد قابل توجهی از گونه‌های پرندگان شكاری از خانواده عقاب‌ها، لاشخورها و شاهین‌سانان اشاره نمود كه وجود آنها ارزش‌های این منطقه را دو چندان نموده است. این پرندگان از خزندگان و پستانداران كوچك منطقه تغذیه می‌كنند. در دره‌های باشكوه و زیبای منطقه كه میعادگاه بسیاری از گردشگران نیز می‌باشد، پرندگانی چون كبك و تیهو كه متاسفانه جمعیت آنها بدلیل شكار غیرمجاز كاهش چشمگیری یافته است، روزگار می‌گذرانند. فهرست گونه‌های پرنده این منطقه كه هر یك از آنها در طی فعالیت‌های روزانه و شبانه خود از آشیان‌های اكولوژیك زیستگاه‌های منطقه بنحو مطلوبی استفاده می‌كنند .

ج- خزندگان
خزندگان جانوران مفیدی هستند كه در تعادل اجزای طبیعت نقش مهمی دارند و اغلب آنها با شكار حشرات و جانوران موذی نقش مؤثری را در حفظ تعادل اكوسیستم‌ها ایفاء می‌كنند. خزندگان كه نخستین مهره‌داران اشغال‌كننده كره زمین محسوب می‌گردند برای ادامه حیات خود فقط به غذایی برابر با ده درصد پستانداران هم‌وزن خود نیاز دارند. این موجودات قادرند در محیط‌های نامساعد و در همه اقلیم‌ها (به غیر از مناطق قطبی) زیست كنند.
خزندگان ایران در ۵ راسته، ۲۱ خانواده و ۱۹۶ گونه زیست می‌نمایند. این جانوران نیز مانند سایر جانوران ایران به مناطق مختلفی از نظر منشا وابسته‌اند.
در منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ گونه‌های متعددی از خزندگان زندگی می‌كنند كه متاسفانه تاكنون بررسی‌های جامع و كاملی در مورد آنها صورت نپذیرفته است. جا دارد به منظور مطالعه و شناسایی هرچه بیشتر و بهتر این موجودات ارزنده و مؤثر، جایگاه ویژه‌ای برای آنها اختصاص داده شود.

اهمیت منطقه
منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ به علت برخوردار بودن از پوشش جنگلی بلوط و چشم اندازهای زیبا در فصول مختلف و دره‌های شگرف و قرار گرفتن در بین حوزه استحفاظی سه شهرستان ایلام، شیروان چرداول و ایوان همواره مورد توجه بوده است. این منطقه بدلیل آب و هوای منحصر به فرد و تاثیری كه بر آب و هوای شهر ایلام دارد، از اهمیت زیست محیطی بسزائی در استان ایلام برخوردار است.
این منطقه بدلیل شرایط طبیعی خود و برخورداری از تنوع زیستگاهی، تنوع گیاهی و جانوری دارای ارزش‌های پژوهشی، آموزشی و تحقیقاتی زیادی در زمینه‌های مختلف است كه متاسفانه تاكنون مورد استفاده قرار نگرفته است. منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ از نظر تفریح و تفرج نیز دارای قابلیت‌های فراوانی است و در فصول بهار و تابستان در روزهای تعطیل مورد استفاده علاقمندان طبیعت قرار می گیرد. منطقه مذكور غیر از تفرجگاه‌های طبیعی دارای مكان‌های باستانی فراوانی است كه پاره‌ای از مسیرهای اكوتوریسمی آن بشرح ذیل هستند:

تنگ هیوانان (میان تنگ)
این تنگه با وسعتی حدود ۵۰ هكتار در داخل منطقه حفاظت شده واقع شده است كه بدلیل بالا بودن سطح آب‌های زیر زمینی همیشه سر سبز است. این ناحیه به لحاظ داشتن منابع آبی، چشم اندازهای زیبا، پوشش گیاهی مناسب، امكان دسترسی آسان و امنیت كافی و ….. از مهمترین تفرجگاه‌های منطقه است كه همواره مورد توجه علاقمندان به طبیعت است.

تنگ دالاب
این تنگه در مسیر جادة ایلام- اسلام آباد در فاصلة ۲۵ كیلومتری شهر ایلام قرار گرفته و دارای جنگل‌های انبوه بنه، زالزالك و بلوط و چشمه طبیعی آب است.
تفریحگاه دالاب از وسعت قابل توجهی برخوردار است و با توجه به مجاورت با ارتفاعات طبیعی و تفریحی و شكارگاه‌های منطقه و ییلاقی بودن آن، در بهار و تابستان مورد استفاده دوستداران و مشتاقان زیبایی‌های طبیعت قرار می‌گیرد.

تنگ ارغوان
این تنگه تقریباً در فاصله سه كیلومتری شهر ایلام در كنار تونل جدید آزادی واقع شده است. وجود جنگل‌های انبوه بلوط در دو سمت جاده و تیغه‌های سنگی و زیبای كوهستان و گردشگاه‌های مناسب و درختان ارغوان در طول تنگه و تركیب رنگ‌ها در نظام طبیعی و مراتع پرپشت و گونه‌های نادر گیاهی مانند گون، طویلك، قارچ و استفاده از گیاهان معطر در محدودة این تنگه و ارتفاعات ییلاقی آن در مسیر گردكانه و سورگه صنعت زنبورداری را در تهیه عسل ناب ایلامی رونق بخشیده است.

غار چهل ستون
این غار در شرق منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ در دامنه كوه قلارنگ واقع شده است كه بدلیل داشتن منابع آبی داخل غار، وجود حیات وحش، قندیل، طول زیاد و … از ارزش گردشگری زیادی برخوردار است.

غار آبدالان
این غار در ارتفاعات كوه مانشت واقع شده كه با توجه به گذشت زمان، نوع سنگ و خاك منطقه و فرسایش دسترسی به داخل غار بدون وسیله و امكانات تقریبا غیر ممكن است.

صخره‌ها
از جمله صخره‌های مهم و با اهمیت منطقه كه دارای ارزش اكوتوریستی هستند، می‌توان به صخره‌های شش كلان واقع در غرب منطقه حفاظت شده و ۲۵ كیلومتری جاده ایلام – كرمانشاه اشاره كرد.

كلنی لاله سرنگون
لاله سرنگون در منطقه حفاظت شده از اوایل اردیبهشت ماه تا اواخر خرداد ماه در دو زیستگاه تنگ دالاب و پادامنه كوه مانشت و ارتفاعات كوه شلم رشد می‌كند كه مناظری بدیع در منطقه ایجاد می‌نماید.
همچنین آثار تاریخی- فرهنگی داخل منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ همانند تپه چالاب ویلنگ، پناهگاه سنگ قوچعلی، مجموعه نانوایی قدیم ویلنگ، محوطه جنگلبانی ویلنگ و قلعه اسماعیل خان را می‌توان نام برد.
این منطقه به لحاظ برخورداری از تنوع اقلیمی، پوشش گیاهی مناسب و ریزش‌های جوی نسبتاً خوب و… دارای زیستگاه‌های متفاوتی است، بطوری كه هم اكنون این منطقه مامن تعداد زیادی از گونه‌های مختلف جانوری است كه اهمیت منطقه را از نظر حفاظتی نشان می‌دهد.

آثار تاریخی- فرهنگی
تپه چالاب ویلنگ
این اثر در انتهای دامنه جنوبی گچان واقع شده است و در تمامی سطح تپه و دامنه های اطراف آن انواعی از سفالینه های مختلف وجود دارد. وجود جوش كوره و سفالهایی كه بر اثر تابش نور و حرارت زیاد از شكل افتاده اند نشان دهنده تولید سفال در طیف وسیع در این محل می باشد.
مساحت محدوده باستانی ۱۰ هكتار و قدمت اثر مربوط به پیش از تاریخ (عصر حجر و فلزات).
– راه دسترسی: این اثر در ۵ كیلومتری جاده قدیم ایلام- شیروان واقع است.

پناهگاه سنگ قوچعلی
این اثر در شمال شهر ایلام و شمال غرب مجموعه فرهنگی تنگه ارغوان و ابتدای جاده ایلام به -سرابله و صخره های كوه انارو در پائین نمای شرقی صخره پناهگاه سنگی قرار دارد و عمق آن در حدود ۴ متر و طول آن بیش از ۱۰ متر است. در حاشیه دامنه و سطح این اثر انواعی از تیغه های سنگی قطعات استخوان- زغال و خاكستر و تعداد محدودی سفال مشاهده می شود.
مساحت محدوده باستانی حدود ۲۰۰۰ متر مربع و قدمت آن مربوط به دوره های پیش از تاریخ (عصر حجر و فلزات) است.
راه دسترسی : جاده ایلام – سرابله (قبل از تونل آزادی).

قلعه اسماعیل خان
این بنا كه ناشناخته مانده مربوط به اسماعیل خان پدر اسد خان (فتحعلی شاه) پدر حیدر قلی خان پدر حسین قلی خان ابوقداره است. این اثر در شمال شهر ایلام بر روی كوهی به همین نام مشهور است كه دارای قلعه ای بر روی قله بوده كه تمام منطقه بویژه دشت ایلام و چوار از این محل به خوبی قابل مشاهده است. حصار آن بسیار عظیم و در نزدیكی چشمه انبار آب واقع گردیده است. این اثر مربوط به دوره و حكومت فرقه اسماعیلیه در منطقه می باشد و محدوده اثر حدود ۱۰۰ هكتار است.

راه دسترسی: دانشگاه ایلام – راه خاكی سایت مخابراتی.

مشكلات، فعالیت‌های مؤثر و عوامل تهدید كننده
۱- جاده‌سازی: یكی از عوامل تهدید كننده منطقه فعالیت‌های جاده سازی می‌باشد كه زیستگاه‌های با ارزش را از هم جدا و بصورت جزیره‌ای در آورده است كه می‌توان به موارد زیر اشاره كرد:
– جاده اصلی ایلام به كرمانشاه كه در مسیر خود در غرب منطقه از شهرها و روستاهای چوار، گله جار، سراب ایوان و ایوان می‌گذرد.
– جاده جدید الاحداث ایلام به كرمانشاه كه از وسط منطقه و مناطق مسكونی سراب كارزان، سرابله، شباب و …. می‌گذرد.
– جاده قدیم ایلام به شیروان چرداول كه از گردنه قلندر می‌گذرد.
– جاده شوسه ایلام به میش‌خاص موسوم به گردكانه
– جاده سایت گچان
– جاده سایت مخابراتی معروف به قلعه اسماعیل‌خان
– جاده سراب كارزان به چهار مله كه از ارتفاعات بانكول می‌گذرد.
– جاده قدیم ایلام به شیروان
۲- وجود خطوط انتقال نیرو انرژی مانند خط انتقال آب به پالایشگاه گاز ایلام.
۳- شكار و صید غیر مجاز: متاسفانه بدلیل وجود اسلحه فراوان در دست مردم، علی‌رغم كنترل و پایش حفاظت محیط زیست استان، شكار و صید بی‌رویه همچنان به عنوان عامل اصلی كاهش جمعیت حیات وحش منطقه شناخته می‌شود.
۴- عدم تعادل دام و مرتع: مراتع واقع در منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ بوسیله دام های طوایف اركوازی، خزل و دهبالائی مورد تعلیف قرار می‌گیرد. نكته مهم در اینجا است كه تعداد این دام‌ها حدود سه الی چهار برابر ظرفیت قابل تحمل مراتع است و در نتیجه در بسیاری از مناطق فشار چرای دام بسیاری از عرصه های با ارزش را تخریب نموده است.
۵- حضور عشایر با دام بیش از ظرفیت بویژه در فصل بهای مصادف با زادآوری كل و بز.
۶- تبدیل اراضی به كشت دیم و اجرای طرحهای طوبی: با توجه به محصور شدن منطقه توسط مراكز تجمع انسانی سه شهرستان ایلام، شیروان چرداول و ایوان و نیازهای روز افزون این جوامع به مسكن، غذا، تفرج و … تبدیل اراضی ملی به زمین‌های كشاورزی، باغات و غیره در مناطقی به چشم می‌خورد كه با پیگری‌های ادارات ذیربط از قبیل محیط زیست درصد این تصرفات تا حدودی كم شده است، اما به نظر می‌رسد در آینده با رشد جمعیت و افزایش نیازهای روزمره آن كنترل و احاطه دولت بر این مناطق با مشكل روبرو شود كه نیاز به برنامه‌ریزی و تمهیدات بیشتر دارد.
۷- از دیگر عوامل تهدید كننده منطقه می‌توان خشكسالی‌های چند سال اخیر به علاوه قطع درختان و استفاده از چوب آنها برای سوخت عشایر، بوته‌كنی و خطوط انتقال نیرو را نام برد.
۸- قرار گرفتن در میان مثلث سه شهر ایوان، سرابله و ایلام و تردد واستفاده تفرجی بدون برنامه از منطقه توسط ساكنان شهرهای مذكور و روستاهای اطراف.
۹- بیماری لورانتوس: گیاهی نیمه انگلی با نام محلی مخور است كه در بیان عامیانه واژه سرطان درخت نام گرفته است. بصورت وسیعی در مناطق جنگلی استان بخصوص منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ از جمله زیستگاههای بانكول، میان تنگ هیوانان، دامنه شمالی مانشت و قلارنگ و در سطح كمتری در سایر زیستگاههای منطقه رشد نموده و گونه های جنگلی آن از جمله بلوط را در معرض تهدیدی جدی قرار داده است بطوریكه بر روی بعضی از درختان بلوط تا ۱۷ پایه لورانتوس مشاهده گردیده است.
پیشنهادات
۱- ساماندهی و اجرای طرح تعادل دام و مرتع با هماهنگی و مساعدت اداره منابع طبیعی.
۲- اجرای طرح جامع مدیریت منطقه.
۳- فعال نمودن دایمی یك پاسگاه محیط بانی در حوزه شهرستان ایوان در ضلع غربی منطقه و یك پاسگاه در شمال منطقه در حوزه شهرستان سرابله.
۴- ایجاد زون حفاظتی در ارتفاعات مانشت برای حفاظت كل و بز.
۵- ایجاد زون حفاظتی در ارتفاعات داربید برای حفاظت پلنگ.
۶- ایجاد زون حفاظتی در ارتفاعات قلارنگ برای حفاظت خرس.
۷- ساماندهی مراكز تفرجی در منطقه و جلوگیری از ورود بازدیدكندگان در زون حساس و حفاظتی.
۸- تبدیل ساختار مدیریتی و حفاظتی منطقه به یك واحد سرمحیط بانی و دو واحد محیط بانی با ۱۲ نیروی اجرایی رسمی و ۵ سرباز وظیفه همراه با اختصاص خودرو و موتورسیكلت، تامین سیستم ارتباطی بی سیمی.
امكانات و تجهیزات نظارتی
منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ در چارت تشكیلات اداری حفاظت محیط زیست استان ایلام دارای سرپرستی منطقه با یك نفر رئیس، یك نفر تكنسین، سه نفر محیط‌بان و یك نفر محیط‌بان راننده می‌باشد كه از خدمات پنج نفر نیروی شركتی و یك نفر سرباز در دو پاسگاه سرپرستی منطقه حفاظت شده و پاسگاه محیط‌بانی رنو بهره می‌برد. اما با توجه به واقع شدن در بین سه شهرستان ایلام، شیروان چرداول و ایوان دركنترل بخش‌های شمالی و غربی منطقه ادارات حفاظت محیط‌زیست شهرستان‌های ایوان و شیروان چرداول مشاركت می‌كنند.

مدیریت منطقه
منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ بدلیل نزدیكی به شهر و مناطق مسكونی و سهولت دسترسی به راه‌ها و كثرت رفت و آمدها از آسیب پذیری بالایی برخوردار بوده و با توجه به اینكه از سال ۱۳۷۵ به عنوان منطقه حفاظت شده تحت كنترل و مدیریت اداره كل حفاظت محیط زیست قرار گرفته است، اما بدلیل عواملی كه قبلاً به آنها اشاره گردید در معرض تهدید قرار دارد. احداث و تجهیز واحد سرپرستی منطقه و همچنین واحد محیط‌بانی رنو و كنترل و حفاظت از طرف اداره كل و ادارات حفاظت محیط زیست شهرستان‌های ایوان و شیروان چرداول از جمله اقدام‌های مؤثر در مدیریت و حفاظت از منطقه می‌باشد.
اجرای مدیریت كاربردی و موفق در این منطقه مستلزم مطالعه جامع منطقه می‌باشد تا بر اساس آن ضمن شناخت ویژگی‌های اكولوژیكی و زیست محیطی آن استعدادهای بالقوه منطقه را شناسایی تا امكان حفاظت مطلوب بر اساس الگوی توسعه پایدار از منطقه فراهم شود. خوشبختانه طرح جامع مدیریت منطقه توسط مهندسین مشاور تهیه شده كه انتظار می‌رود مدیریت منطقه بر اساس آن قرار گیرد تا احیای منطقه صورت گیرد و منطقه جایگاه واقعی خود را در میان مناطق چهارگانه سازمان حفاظت محیط زیست بدست آورد.