منطقه حفاظت شده كبیر كوه

منطقه حفاظت شده كبیر كوه با وسعتی در حدود ۱۶۶۵ هكتار در استان ایلام واقع شده است. حیات وحش این منطقه عبارتند از كل و بز ، خرس و پلنگ و در زیستگاههای جنوبی و نواحی دشتی و تپه ماهورها حیواناتی نظیر قوچ، میش و آهو نیز زیست می‌كنند.
كبیركوه مهمترین و بزرگترین رشته كوه استان ایلام است كه در محل به نامهای «كَوِر» یا «كَوَرْ» معروف است . طول این رشته كوه ۱۶۰ كیلومتر است كه در جهت شمال غربی ـ جنوب شرقی به صورت دیواری منظم امتداد دارد . بلندترین قله كبیركوه «كان صیفی» نام دارد كه در ناحیه «ورزین یا ورزرین» واقع شده است . این قله ۳۰۵۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد .
شهرستانهای دهلران ، مهران ، آبدانان در غرب كبیركوه قرار دارند و درهشهر در شرق این رشته واقع است . شهرستانهای ایلام ، شیروان و چرداول و ایوان در كوهستانهای شمال و شمال شرقی استان واقع شدهاند .

نام و تاریخچه
منطقه حفاظت شده كبیركوه بر اساس مصوبه شماره ۲۱۶ مورخ ۲۵/ ۷/۱۳۸۰ و به استناد بند الف ماده ۳ قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست و با وسعتی معادل بیست هزار هكتار به عنوان منطقه حفاظت شده جنگلی تعیین شده است. از آن تاریخ به بعد منطقه شاهد تحولات مثبتی در روند افزایش گونه‌های گیاهی و جانوری بوده و امروزه این منطقه یكی از مناطق شاخص استان ایلام در راستای تنوع گیاهی و جانوری است.

موقعیت جغرافیایی
منطقه حفاظت شده جنگلی كبیركوه منطقه‌ای كوهستانی بوده كه در مختصات جغرافیایی E4655 تا E4720 طول شرقی و N3310 تا N3315 عرض شمالی در شهرستان دره شهر استان ایلام واقع شده است .

حد و حدود قانونی
حد و حدود منطقه حفاظت شده جنگلی كبیركوه به شرح ذیل تعیین شده است:
شمالاً: از پشته ارشت در امتداد زمین‌های كشاورزی و خط‌الرأس پشته‌های بدره، لارت، گردكانه، زرانگوش، سیكان و در همان امتداد به سراب سیكان و فرهادآباد تا منتهی شود به جاده مالرو به سراب دره‌شهر.
شرقاً: از سراب دره‌شهر و منتهی الیه طرح جنگلكاری و در مسیر جاده آسفالته دره‌شهر به آبدانان تا ارتفاعات كبیركوه.
جنوباً: از ارتفاعات كبیركوه به سمت غرب در امتداد خط‌الرأس كبیركوه تا منتهی شود به ارتفاعات مشرف به آبریز شهرك ولی‌عصر.
غرباً: از ارتفاعات مشرف به شهرك ولی عصر به پادامنه كبیركوه و پشته ارشت.

راه‌های ارتباطی
در اطراف منطقه حفاظت شده كبیركوه دو جاده ایلام – دره شهر در شمال و جاده دره شهر- آبدانان كه مرز شرقی منطقه را تشكیل می‌دهد، وجود دارد. از این راه‌ها، راه‌های فرعی دیگری وارد منطقه می‌شود. مهمترین این راه‌ها عبارتند از جاده فرعی (آسفالته) آبهر پائین – امامزاده پیرمحمد (پشته لارت). جاده‌ی خاكی شهرك ولیعصر- پشته ارشت (شمال غرب منطقه) و جاده‌های فرعی دیگری مانند پشته زید، فرهادآباد، زرانگوش، سیكان و… كه از مرز شمال وارد منطقه می‌شوند، وجود دارد. در قسمت جنوب منطقه حفاظت شده كبیركوه و در مسیر جاده ملكشاهی – میمه در منطقه مله خان كشته جاده خاكی وجود دارد كه به ارتفاعات جنوبی كبیركوه متصل می‌شود و قسمت‌هایی از آن در سال‌های گذشته تخریب شده است. در داخل منطقه حفاظت شده جاده‌های خاكی و مالرو زیادی وجود دارد كه از ذكر نام آنها خودداری می‌شود.

با توجه به كوهستانی بودن منطقه، تنها روستای فرهاد آباد در قسمت شمال شرقی منطقه واقع شده است كه فعالیت معیشتی این روستا كشاورزی و دامداری سنتی است. در پیرامون منطقه حفاظت شده و در مسیر جاده ایلام- دره شهر روستاها و آبادی‌های زیادی واقع شده‌اند كه با توجه به وجود رودخانه سیمره و زمین‌های كشاورزی مناسب حرفه‌ی كشاورزی از رونق خوبی برخوردار است، بطوری كه شغل اغلب ساكنین این روستاها بر این اساس مبتنی شده است. همچنین در برخی از روستاها، دامداری نیز از مهمترین فعالیت‌های معیشتی است و روستائیان برای چرای دام‌های خود از مراتع داخل منطقه حفاظت شده بهره‌برداری می‌كنند و در برخی مواقع نیز به محیط زیست منطقه خساراتی وارد می نمایند.

با توجه به وجود پدیده‌های فیزیكی و زیستی با ارزش و منحصر به فرد فراوان مانند چشمه‌ها، آبشارها، غارها، صخره‌ها، دره‌های عمیق، زندگی عشایری، حیات وحش، پوشش گیاهی و آثار تاریخی و فرهنگی در سطح منطقه حفاظت شده كبیركوه صنعت اكوتوریسم را می‌توان توسط مردم بومی منطقه توسعه داد و از این طریق ضمن كسب درآمد از تخریب منطقه جلوگیری نمود. برای رسیدن به این مهم نیاز به آموزش مردم بومی و معرفی ارزش‌های اكوتوریستی منطقه می‌باشد كه می‌بایست از طریق سازمان‌ها و ادارات ذیربط انجام شود.

مهمترین روستاهای پیرامون منطقه عبارتند از شهرك ولی عصر، آبهر بالا و پایین، زید، زرانگوش، فرهاد آباد، سیكان، جهانگیر آباد، عباس آباد، هندمینی، هرانمر، دول گلاب، وحدت آباد، قلعه تسمه، اسلام آباد، چغاپوكه. شهرهای بدره و دره شهر از مهمترین نقاط شهری پیرامون منطقه حفاظت شده هستند كه در شمال و شمال شرقی منطقه حفاظت شده كبیركوه واقع شده‌اند.

وضعیت طبیعی
پستی و بلندی
منطقه حفاظت شده كبیركوه با مساحتی حدود ۲۰ هزار هكتار، منطقه ای است كوهستانی از سلسله جبال زاگرس كه در دامنه ارتفاعی ۹۵۰ تا ۲۷۹۰ متر از سطح دریا قرار دارد. این منطقه به لحاظ داشتن تنوع ارتفاعی دارای اكوسیستم های مختلف بوده كه اغلب غیر قابل دسترس هستند و نسبت به سایر مناطق، به صورت بكر و دست نخورده باقی مانده اند. همچنین به دلیل پویا بودن بسیاری از مراحل توالی گیاهی را در بر می گیرد. با توجه به تنوع و تغییرات شرایط فیزیكی كه در سطح منطقه وجود دارد، علاوه بر برخورداری از غنای زیستی دارای ارزش های گردشگری و اكوتوریسم بالایی نیز می باشد.
براساس مشخصات ارتفاعی، شیب و برخی تظاهرات ریخت شناسی عوارض زمین به ترتیب عبارتند از كوهستان، تپه‌ماهور و دشت سر.
واحد كوهستان قسمت اعظم منطقه را فراگرفته است. در این واحد، تیپ حوزه‌های سنگی تقریباً در همه جا رخنمون داشته و دارای شیب خیلی تند و فاقد خاك مناسب (تنها در لا به لای درز و شكاف و بین بریدگی‌های سنگی و تخته سنگ‌ها خاك مناسب وجود دارد) است. این واحد همچنین بیش از ۸۵ درصد سطح منطقه را تشكیل می‌دهد. در این منطقه به لحاظ داشتن منابع آبی فراوان چشم اندازهای زیبایی ایجاد شده است كه دارای ارزش فراوانی است. مهمترین كوه‌ها و دره‌های منطقه عبارتند از :

كوه‌ها
با توجه به اینكه شیب شمالی كبیركوه به عنوان منطقه حفاظت شده اعلام شده لذا تمام مرز جنوبی منطقه را ارتفاعات و كوه‌های كبیركوه تشكیل می‌دهد (تقریباً بیش از ۸۵ درصد منطقه). در قسمت شمال منطقه حفاظت شده نیز كوه‌های كم ارتفاع‌تری نسبت به مرز جنوبی قرار دارند كه عبارتند از كوه‌های پشته ارشت، پشته لارت، زید، زرانگوش، فرهاد آباد، سیكان و دره شهر كه دارای پوشش مرتعی بوده و دامنه‌های آنها اغلب به لحاظ برخورداری از خاك مناسب جهت كشاورزی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

دره‌ها و تنگه‌ها
همان گونه كه اشاره شد قسمت اعظم منطقه را كوهستان تشكیل می‌دهد كه در بین آنها دره‌هایی عمیق ایجاد شده‌اند. این مناطق به لحاظ داشتن پوشش گیاهی منحصر به فرد، چشم اندازهای زیبا، منابع آب، حیات وحش و… از ارزش اكوتوریسمی بالایی برخوردار است كه مهمترین آنها عبارتند از دره‌های پشته ارشت، گردكانه، لارت، زرانگوش، زید، فرهادآباد، سیكان، دره شهر كه هر كدام از آنها دارای سیمای طبیعی و پوشش گیاهی متفاوتی است. در شكل ۱۰ تصاویری از دره های مذكور ملاحظه می گردد. شكل ۱۱ انبارهای قدیمی غلات را بهمراه خرابه های روستای زید در تنگه زید نشان می دهد. همچنان كه در شكل ملاحظه می گردد این تنگه از جذابیت خاصی برخوردار است و می تواند در بحث
طبیعت گردی نقش مهمی را ایفا نماید.

آب و هوا و اقلیم
در منطقه حفاظت شده كبیركوه میانگین بارندگی سالانه .۴/۳۵۰ میلی‌متر و بطور متوسط بارندگی به ازاء هر روز بارانی ۱/۱۰ میلی‌متر خواهد بود. با استفاده از معادله رگرسیون خطی تغییرات بارندگی نسبت به ارتفاع به شرح ذیل است:
P167/0+97/318= H

بنابراین به ازاء هر كیلومتر افزایش ارتفاع در منطقه، بارندگی ۱۶۲ میلی‌متر افزایش پیدا خواهد كرد. دامنه نوسانات بارندگی در منطقه بین ۳۵۰ تا ۷۵۰ میلی‌متر متغیر است. همچنین براساس بررسی روند تغییرات بارندگی سالیانه هر یك دوره ۵ ساله تغییرات بارندگی ترسالی‌ها ۳/۴۶۰ و در خشكسالی‌ها ۶/۲۳۴ میلی‌متر گزارش شده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد كه ۴/۹۹ درصد بارندگی‌ها در فاصله بین آبان تا اردیبهشت ماه اتفاق می‌افتد و۶/۱ درصد دیگر در پنج ماه بقیه رخ می‌دهند. همچنین خشك‌ترین فصل، تابستان (بدون بارندگی) است. زمستان پر بارانترین فصل سال در منطقه است.
منطقه حفاظت شده كبیركوه كوهستانی بوده و از نظر حرارتی دارای اقالیم گوناگونی است و متوسط درجه حرارت در نقاط مختلف آن متفاوت است. تجزیه و تحلیل‌های انجام شده نشان می‌دهد كه به ازاء هر كیلومتر افزایش ارتفاع میانگین دمای سالیانه ۸/۵ درجه سانتی‌گراد كاهش می‌یابد. بنابراین میانگین سالیانه دما در ارتفاعات مختلف بین ۵ -۲۰ درجه سانتی‌گراد متغیر است.

متوسط حداكثر سالیانه دما در ارتفاعات مختلف بین ۱۵ -۳۰ درجه سانتی‌گراد و میزان متوسط حداقل سالیانه دما در ارتفاعات مختلف (۲-) – ۱۶ درجه سانتی‌گراد تغییر می‌كند. حداكثر مطلق دمای منطقه براساس اطلاعات ایستگاه هواشناسی ایلام ۴۷ درجه سانتی‌گراد، حداقل مطلق دما ۱۵- درجه سانتی‌گراد، متوسط حداكثر دما ۷/۲۱ و متوسط حداقل دما ۶/۱۱ درجه سانتی‌گراد می‌باشد. میانگین رطوبت نسبی سالانه منطقه ۱/۴۷، حداكثر مطلق سالیانه ۱/۵۶ و حداقل مطلق سالیانه ۱/۳۹ درصد است. مرداد ماه كمترین میزان رطوبت نسبی و بهمن ماه بیشترین میزان رطوبت نسبی را دارا هستند. براساس آمار و اطلاعات موجود میانگین تبخیر و تعرق پتانسیل روزانه (روش بلانی كریدل) ۵۸/۴میلیمتر در روز تعیین می‌گردد.

میانگین سرعت باد در هیچ یك از ماه‌های سال از ۷ متر در ثانیه تجاوز نمی‌كند. سرعت سریعترین بادها گاهی از ۲۰ متر تجاوز می‌كند. جهت غالب بادها عموماً بادهای غربی است و در ماه‌های پاییز شدت و فركانس بادها نسبت به فصول دیگر ضعیف‌تر است.
اقلیم منطقه براساس پارامترهای هواشناسی موجود در روش دومارتن، نیمه مرطوب سرد است و در روش آمبرژه با توجه به پارامترهای دما، بارندگی و ارتفاع دارای سه نوع اقلیم به هم مرتبط می‌باشد كه عبارتند از: اقلیم نیمه خشك معتدل (تا ارتفاع ۱۰۱۴ متر از سطح دریا)، اقلیم نیمه خشك سرد (تا ارتفاع ۱۲۹۲ متر)، اقلیم نیمه مرطوب سرد (از ارتفاع ۱۹۵۰ متر). در شكل زیر تفاوت پوشش گیاهی ارتفاعات مختلف كه ناشی از تفاوت اقلیم و سازند زمین شناسی است بخوبی نمایان می باشد.

زمین شناسی
منطقه حفاظت شده كبیركوه در واحد زمین شناسی زاگرس چین‌خورده و یا زاگرس خارجی واقع شده و لیتولوژی آن را عموماً سنگ‌های رسوبی تشكیل می‌دهد. سنگ‌های آذرین و دگرگونی و به تبع آن كانسارهای فلزی در این منطقه وجود ندارد. این واحدهای زمین‌شناسی در پیدایش و تكامل پوشش گیاهی و تنوع زیستی منطقه و تشكیل زیستگاه‌های حیات وحش نقش به سزایی را ایفا می‌نمایند. واحدهای زمین شناسی و رسوبات موجود به علت فشارهای جانبی از دو سوی شمال شرقی و جنوب غربی، طوری چین خوردگی پیدا كرده‌اند كه بصورت مجموعه‌ای از آنتی‌كلینوریوم درآمده‌اند. در نتیجه طاقدیس‌ها و ناودیس‌های متعددی به وجود آمده اند كه در واقع تشكیل دهنده كوه‌ها و دره‌های منطقه هستند.

خصوصیات سازندهای رسوبی موجود در سطح منطقه بطور خلاصه به شرح ذیل است:
الف- تشكیلات دوران دوم
۱- سازند گرو (گارو): این سازند با لیتولوژی آهك شیلی و مارنی به صورت پنجره تكنونیكی و با رخنمون كم در شمال غربی كبیركوه دیده می‌شود. سن این سازند مربوط به كرتاسه تحتانی است.
۲- سازند سروك: این سازند بیشترین گسترش را در كبیركوه دارد و در مركز و لابلای تاقدیس‌ها و
خط رأس كبیركوه بصورت عمده دیده می‌شود و از سازندهای شاخص حوزه محسوب می‌گردد. این سازند شامل بخش های ذیر است:
– بخش نازك لایه فوقانی شامل آهك‌های ریزدانه خاكستری مقاوم كه آهن‌دار نیز هستند.
– بخش میانی شامل گل سفید توده‌ای همراه با ندول‌های سیلیسی به رنگ قرمز مایل به قهوه‌ای كه بر روی آن ۴۰۸ متر آهك‌های قهوه‌ای ضخیم لایه و توده‌ای همراه با قطعاتی از رودیست‌ها قرار گرفته است.
– بخش ضخیم لایه تحتانی: شامل رسوباتی بصورت آهك‌های خاكستری و تیره تا سیاه رنگ بسیار ریزدانه و متراكم همراه با لایه های مارنی خاكستری.
۳- سازند سورگاه: این سازند شامل شیل‌های پیریت‌دار به رنگ خاكستری تیره متمایل به سیاه و آهكی ریزدانه و نازك لایه می‌باشد. گسترش این سازند در منطقه كم بوده و بصورت نوارهایی در كنار سازند سروك در شمال غربی كبیركوه دیده می‌شود. سن این سازند كرتاسه است.
۴- سازند ایلام (كرتاسه): مقطع تیپ این سازند شامل آهك رسی خاكستری تا سفید مایل به قهوه‌ای است. این سازند همراه با سازندهای سروك و سورگاه در گروه بنگستان جای می‌گیرد. بیرون‌زدگی این سازند را در منطقه حفاظت شده‌ی كبیركوه به خصوص پشته سیكان و كلم می‌توان یافت.
۵- سازند گورپی (كرتاسه بالایی): شامل مارن، شیل‌های تیره و آبی رنگ و آهك‌های مارنی است. بخش میانی سازند گورپی بخش آهكی امام حسن نامیده می‌شود كه در بخش‌های جنوبی منطقه حفاظت شده كبیركوه قابل تشخیص است.
ب- تشكیلات دوران سوم:
۱- سازند پابده: این سازند شامل شیل و آهك رسی خاكستری است بخش بالایی آن مركب از شیلهای سیلتی و ماسه‌ایی و آهك‌های مارنی نازك لایه و بخش زیرین آن شامل شیل ارغوانی تا آبی تیره است. این سازند گسترش بسیار كمی در كبیركوه داشته و بطور عمده در دیناركوه دیده می‌شود.
۲- سازند تله زنگ: لیتولوژی این سازند شامل آهك تیره رنگ با لایه‌بندی متوسط و فسیل‌دار با سن پالئوسن تا ائوسن میانی است. مقطع این سازند در جنوب شرقی منطقه حفاظت شده كبیركوه مشاهده می‌شود.
۳- سازند گچساران: این سازند از یكسری رسوبات شامل مارنهای رنگین همراه با ژیپس (گچ آبدار)، نمك و لایه‌های رسی تشكیل شده است. این سازند در مقایسه با بقیه سازندهای زمین‌شناسی در سطح استان ایلام، بیشترین پوشش سطح را به خود اختصاص داده است.
۴- سازند بختیاری: این نوع رسوبات مربوط به اواخر مرحله كوهزایی است و در یك محیط پرانرژی تشكیل شده اند. این رسوبات شامل كنگلومرای ضخیم با گردشدگی فراوان و حاوی دانه‌های سیلیس قرمز رنگ می‌باشد.

خاك‌شناسی
منطقه حفاظت شده كبیركوه دارای كوه‌های بلند و تپه‌های مرتفع تا زمین‌های مسطح است.. فلات‌های با پستی و بلندی كم تا متوسط بدون سنگریزه بر روی مواد آهكی كه شیب عمومی آنها ۲ تا ۱۰ درصد حاوی خاك‌های عمیق با بافت سنگین و خیلی سنگین همراه با تجمع مواد آهكی در لایه‌های زیرین یعنی Cambisols Calcic و Eutric Cambisol بوده و در بعضی قسمت‌ها مقداری سنگریزه در سطح و مخلوط با خاك به چشم می‌خورد.

ارتفاعات بالاتر قسمت غرب – شمال غرب شامل تپه های نسبتاً جنگلی اكثراً با قلل حدود متشكل از سنگ‌های آهكی و یا مارنی می‌باشد. شیب عمومی آنها بین ۲۵ تا ۵۰ درصد است و ارتفاع آن از سطح دریا بین ۱۰۰۰ تا ۲۰۰۰ متر می‌باشد. شامل خاك‌های كم عمق تا نیمه عمیق سنگریزه‌دار (Calcic Regosols) اكثراً دارای پوشش جنگلی بلوط با تراكم متوسط و در بعضی قسمت‌ها با بیرون زدگی‌های سنگی (Lithosols) دیده می شود.

در این قسمت‌ها شیب عمدتاً تند، محدودیت عمق خاك و فرسایش عمل نموده است. قسمت‌های بعدی كه بیشترین درصد آن خاك‌هایی با مشخصات ذیر است، شامل مناطق غربی و شرقی و سرتاسر منطقه را شامل می‌شود، یعنی ارتفاعات ۱۲۰۰ تا ۲۵۰۰ متر و … شامل كوه‌های جنگلی نسبتاً مرتفع با فرسایش متوسط و بیرون زدگی‌های سنگی زیاد آهكی كه شیب آنها بین ۴۰ تا ۱۰۰ درصد بوده و شامل خاك‌های كم عمق تا نیمه عمیق سنگریزه‌دارCalcaric Regosols ، Lithosols است. گیاهان طبیعی آن جنگل‌های بلوط و بنه با تراكم متوسط توأم با گیاهان استپی است و در بعضی قسمت‌ها تشكیلات مارنی دیده می‌شود.

ارتفاعات بالاتر در سرتاسر منطقه حفاظت شده كبیركوه شامل كوه‌های بسیار مرتفع با قلل مدور متشكل از سنگ‌های آهكی سخت و شیب ۶۰ تا بیش از ۱۰۰ درصد اكثراً بدون خاك و در بعضی قسمت‌ها خاك‌های بسیار كم عمق غیر یكنواخت (Lithosol) عاری از پوشش گیاهی و یا بوته‌های بسیار پراكنده و در بعضی قسمت‌ها قلل تیز و كشیده دیده می‌شود. محدودیت اساسی مناطق مذكور شامل شیب بسیار تند، عدم وجود پوششی روی خاك و فرسایش بسیار زیاد است. برخی دامنه‌های منطقه حفاظت شده كبیركوه شامل تپه‌های كم ارتفاع بریده بریده و فرسایش یافته متشكل از مارن‌های گچی، ماسه‌ای، آهكی و كنگلومرایی با شیب ۲۰ تا ۴۰ درصد و خاك‌های كم عمق تا عمیق سنگریزه‌دار می‌شود كه عمده ترین آنها عبارتند از Lithosols، Calcaric Regosols و Gypsiferousmarls.

منابع آب
مهمترین رودخانه دائمی در محدوده‌ی منطقه حفاظت شده كبیركوه، رودخانه سیكان با متوسط دبی سالیانه ۴۱/۲ متر مكعب در ثانیه و كل حجم آب ۰۵/۷۶ میلیون متر مكعب در سال می‌باشد. سایر آبراهه‌ها فصلی بوده و یا از آبدهی ناچیزی برخوردارند، ولی چشمه‌ها در منطقه حفاظت شده كبیركوه از مهمترین منابع آبی منطقه هستند كه در تمام سطح منطقه پراكنش دارند .. چشمه‌های پینه، آب غار سنعلی، باریك، گیژگه، دستاوش، دربندزده بالایی و پائین، ریش كل، گلال كش، پل بید، چاه كوچكه، باریكه دروازه، سراب لارت، چشمه‌های دامنه منطقه امامزاده پیرمحمد، چشمه باغ جنت، النج بالایی و پایینی، بید، تخت آب، پلنگ آب، كل ساه، برآفتاب، ملیچك سا، كاكاه، گوسال دزد، بید هفت سال، سرطاف سراب دربند، وركمر، سیاتنگ، نازی كش، چل خرسان، خرساب و … از مهمترین چشمه‌های منطقه هستند.
در منطقه چاه های متعددی وجود دارد كه عبارتند از چاه چالگه، میان، گلین، شوقعلی، پلكه، الویزان، چاه‌های دومله لارت، چاه سراب زرانگوش. با توجه به اینكه تمامی آب‌های منطقه سرانجام وارد رودخانه سیمره می‌گردند، حوزه آبخیز منطقه حفاظت شده كبیركوه زیر حوزه رودخانه سیمره محسوب می‌شود.

منابع آبی اشاره شده در منطقه حفاظت شده كبیركوه علاوه بر این كه غنای زیستی منطقه را ارتقاء داده‌اند، باعث بوجود آوردن چشم‌اندازهای منحصر به فرد شده‌اند كه شرایط مناسبی را برای توسعه صنعت گردشگری و اكوتوریسم در منطقه فراهم نموده‌اند، بطوری كه در حال حاضر گردشگران زیادی سالانه از قسمت‌های مختلف از جمله پشته لارت، زرانگوش و… كه دارای چشم اندازهای زیبا بخصوص منابع آبی فراوانی هستند، بازدید می‌كنند. البته بسیاری از منابع آبی مانند چشمه‌ها و چاه‌ها در داخل منطقه حفاظت شده در حال حاضر توسط بومیان محلی، كشاورزان و دامداران منطقه ساماندهی شده‌اند و برای مصارف مختلف شرب، كشاورزی، دامداری و… مورد استفاده قرار می‌گیرند كه لازم است با نظارت دقیق و اعمال مدیریت صحیح حق آبه محیط زیست منطقه رعایت شود و مانع از خشك شدن و تخریب آنها گردد. بسیاری از چشمه‌ها كه در ارتفاعات بالادست منطقه حفاظت شده واقع شده و از دسترس مردم بومی دور هستند، مورد استفاده حیات وحش قرار می‌گیرند و از این نظر نیز حائز اهمیت هستند.

تنوع زیستگاهی

پوشش گیاهی
با توجه به شرایط اقلیمی متنوع منطقه، پوشش گیاهی منطقه بخصوص در مناطق بالادست از تنوع زیادی برخوردار است. در این منطقه ۸ تیپ گیاهی تاكنون بشرح ذیر مورد شناسایی قرار گرفته است:
تیپ Astragalus spp. – Annual grasses : این تیپ تا ارتفاع ۸۰۰ متری و عمدتاً در زمین‌های زراعی منطقه دیده می‌شود.
تیپ Astragalus spp. – Amygdalus : این تیپ در ارتفاع حدود ۱۱۰۰ متری و بر روی تشكیلات آسماری منطقه واقع شده است.
تیپ Trifolium – Astragalus spp. : این تیپ در وسط حوزه و بر روی تشكیلات پابده واقع شده است.
تیپ Trifolium – Hordeum : این تیپ در طبقه ۱۲۰۰ تا ۱۶۰۰ متری حوزه و بر روی تشكیلات گورپی دیده می‌شود.
تیپ Bromus –Trifoliom : همین تیپ در ارتفاع ۹۰۰ تا ۱۶۰۰ متری از سطح دریا و بر روی لغزشی كه بصورت درهم ریختگی سازندها وجود دارد.
تیپ Amygdalus- Echinops : این تیپ در محدوده ارتفاعی ۱۰۰۰تا ۱۵۰۰ متری و بر روی تشكیلات ایلام سورگاه واقع شده است.
تیپ Amygdalus – Astragalus: این تیپ در محدوده ارتفاعی ۱۷۰۰ تا ۲۴۰۰ متری و بر روی تشكیلات زمین شناسی سروك واقع شده است.
تیپ Acantholimon – Astragalus: این تیپ در محدوده ۱۷۰۰ متری به بالا و بر روی تشكیلات سروك واقع شده است.

منطقه حفاظت شده كبیركوه دارای پوششی جنگلی و مرتعی بوده كه در اطراف محور ارتباطی ایلام – دره شهر و ارتفاعات مشرف به این محور بدلیل بهره‌برداری مفرط و بی‌رویه از پوشش نباتی در معرض تخریب شدید قرارگرفته است، بطوریكه اراضی در سطوح بسیار وسیع در اثر فرسایش خاك به اشكال مختلف شیاری و خندقی درآمده است. همچنین بهره‌برداری از درختان جنگلی بمنظور تأمین علوفه دام‌ها و یا استحصال محصولات فرعی و مصارف روستائی موجب نابودی درختان با ارزش شده و بجای آنها درختچه‌ها و بوته‌های خاردار نظیر گون، پلاخور، ارژن (ارجنگ)، محلب و … جایگزین شده است. از گونه‌های گیاهی دیگری كه نشان دهنده سیر قهقرائی مراتع این ناحیه می باشد، می‌توان انواع فرفیون – خارگونی، اوپه و انواع شكرتیغال را نام برد. در دامنه‌های كبیركوه وضعیت پوشش گیاهی بتدریج تغییر یافته و هرچه از روستاها دورتر شده و به مناطق كوهستانی نزدیك می شود پوشش گیاه وضع بهتری پیدا می‌كند.

هرچه به ارتفاعات منطقه نزدیك شویم گونه‌های درختی كه غالبیت با بلوط ایرانی است، بصورت گونه‌های غالب ظاهر می‌شوند. در منطقه حفاظت شده كبیركوه و در نزدیكی شهر بدره و در پشته بدره یكی از گونه‌های نادر درختی بنام لرگ (Pterocarya fraxinifolia) در اطراف آبراهه‌ها و چشمه‌های منطقه با حدود ۱۰۰ پایه وجود دارد كه نظر هر بیننده‌ای را در آن منطقه به خود جلب می‌كند .

تنوع جانوری
غنای بیولوژیك هر منطقه طبیعی، متناسب با تنوع زیستگاه‌های آن می‌باشد. زیستگاه محلی است كه یك گونه بدون توجه به موقعیت مشخص آن در اكوسیستم از نظر تغذیه و رابطه با سایر گونه‌ها در آن زندگی كرده و نیازهای زیستی خود را برآورده می‌سازد. این تعریف بیانگر آن است كه زیستگاه‌ها می‌توانند دارای طیف وسیع و متنوعی باشند. گستره كوهستانی منطقه حفاظت شده كبیركوه با داشتن مناطق صعب‌العبور، شكاف‌ها و حفره‌های دور از دسترس و همچنین ارتفاعات بلند و دره‌های عمیق و داشتن پوشش گیاهی متنوع، چشمه‌سارها و آبشخورهای فراوان، به عنوان یك اكوسیستم كلان، آسیب‌پذیر و حاشیه‌ای محسوب می‌شود.

این قبیل اكوسیستم‌ها بنا به ماهیت سرشتی خود بسیار آسیب‌پذیر و شكننده می‌باشند و در صورت برهم خوردن تعادل اكولوژیك، برگشت پذیری آنها به شرایط اولیه بدلیل محدودیتی كه در ترمیم‌پذیری خود دارند، بسیار دشوار می‌باشد. البته ماهیت شكننده و آسیب‌پذیر این قبیل اكوسیستم‌ها به معنای بی‌فایده بودن آنها نیست، بلكه استفاده نابجا و نادیده گرفتن ظرفیت آنهاست كه موجودیت این مناطق را در معرض تهدید قرار می‌دهد. چرای بیرویه دام، تخریب مراتع و نابودی پوشش گیاهی در اثر انواع توسعه از جمله مسائل حاد و دیرپای این اكوسیستم‌ها از جمله منطقه مذكور بشمار می‌روند. به همین دلیل ضروری است كه ابتدا طبیعت این اكوسیستم‌ها تا درجه معینی حفاظت و روند تخریب در آ‌ها متوقف شده و سپس استفاده عقلانی و متناسب با قابلیت‌های آنها صورت پذیرد.
منطقه حفاظت شده كبیركوه بعلت شرایط خاص پستی و بلندی و برخورداری از صخره‌ها، تپه‌ماهورها، اراضی كم شیب ناهموار، بیشه‌زارها و دره‌های عمیق شامل طیف متنوع زیستگاهی است و بهمین دلیل توان بالقوه مناسبی برای ازدیاد حیات وحش خصوصاً كل و بز دارد. تهیه شناسنامه‌ای كامل از حیات وحش این منطقه نیاز به مطالعات وسیع و گسترده‌ای دارد و آنچه كه در این بررسی آورده شده است بیانگر بخشی از توان و پتانسیل منطقه مذكور در جلب و حفظ گونه‌های مختلف حیات‌ وحش در رده‌های مختلف می‌باشد.

الف- پستانداران
رده پستانداران در سراسر جهان شامل سه گروه تخم‌گذاران، كیسه‌داران و جفت داران می‌باشد. تمامی پستانداران ایران كه عمدتاً وابسته به اقلیم حیاتی پالئاركتیك هستند به گروه جفت داران تعلق دارند.
در ایران رده پستانداران دارای ۹ راسته شامل ۳۳ خانواده با حدود ۱۷۰ گونه می‌باشد كه به ترتیب ۵۷ گونه جوندگان، ۳۸ گونه خفاشها، ۳۰ گونه گوشتخواران، ۱۵ گونه حشره‌خواران، ۱۱ گونه نهنگها، ۸ گونه زوج سمان، ۲ گونه خرگوشها، ۱گونه فرد سمان و ۱ گونه گاو دریایی شناسایی شده‌اند. سهم پستانداران منطقه حفاظت شده كبیركوه از كل پستانداران كشور ۱۹ گونه می‌باشد كه در ۵ راسته و ۱۲ خانواده بشرح زیر قرار گرفته‌اند.
راسته حشره‌خواران شامل خانواده‌ خارپشت با دو گونه خارپشت گوش بلند و خارپشت اروپایی است كه در دامنه‌ها و علفزارهای اراضی تپه ماهوری منطقه كبیركوه روزگار می‌گذرانند.

راسته خرگوش‌ها شامل یك گونه از خانواده خرگوش‌هاست كه در اغلب نقاط كبیركوه مشاهده می‌گردند.
راسته گوشتخواران با ۱۱ گونه از ۵ خانواده، بیشترین تعداد پستانداران منطقه را بخود اختصاص داده‌اند. از میان افراد این راسته، خانواده سگسانان با گونه‌های گرگ، شغال و روباه معمولی در تمام زیستگاه‌های منطقه پراكنش دارند. حضور خرس قهوه‌ای از خانواده خرس‌ها نیز در اكثر زیستگاه‌های منطقه گزارش شده است. این جانور در زیستگاه‌های پشته زید، زرانگوش، لارت و كبیركوه زیست می‌نماید. پشته زید زیستگاه اصلی خرس قهوه‌ای در این منطقه است. گونه‌های سمور، راسو و رودك از خانواده راسوها در دامنه‌های كبیركوه، پشته بدره و كلم زیست می‌نمایند. همچنین از خانواده كفتارها، گونه كفتار به تعداد نسبتا فراوان در منطقه پراكنش داشته و گونه‌های گربه وحشی، سیاهگوش و پلنگ كه از خانواده گربه‌سانان بشمار می‌روند، مجموعه گوشتخواران منطقه موصوف را تشكیل می‌دهند. پلنگ كه یكی از گونه‌های شاخص منطقه كبیركوه محسوب می‌گردد معمولا ارتفاعات و مناطق جنگلی را برای زیست انتخاب می‌نماید. مناطق پشته لارت، گردكانه، ارشت و ارتفاعات كبیركوه از زیستگاه‌های مهم این حیوان در منطقه بشمار می‌روند.

از راسته زوج سمان دو خانواده گاوسانان و خوكها با گونه‌های كل و بز و خوك وحشی در منطقه زیست می‌نمایند. بخش‌های صخره‌ای و كوهستانی گردكانه، بدره، پشت لارت و ارشت كه با شرایط زیستی كل و بز تناسب دارند مامن مناسبی برای این حیوان می‌باشند. این مناطق از جمله زیستگاه‌های مهم كل و بز در منطقه كبیركوه می‌باشند كه در زمان‌های نه چندان دور جمعیت قابل توجهی از این حیوان در آنجا روزگار می‌گذراندند اما امروزه به تعداد محدودی تقلیل پیدا كرده‌اند. گراز یا خوك وحشی كه در اكثر نقاط منطقه در گله‌های بزرگ دیده می‌شوند ایام خود را بهتر از سایر گونه‌های حیات وحش این منطقه سپری می‌نمایند.

آنچه مسلم است پتانسیل و توان بالقوه این منطقه در جلب و حفظ گونه‌های حیات وحش بیش از آن چیزی است كه در حال حاضر دیده می‌شود و بطور حتم با غنی‌سازی و احیاء گونه‌های حیات وحش منطقه در صورت كاستن عوامل تهدیدكننده آن بویژه شكار غیرمجاز می‌توان حضور گونه‌های بیشتری را در منطقه تضمین كرد.

ب- پرندگان
پرندگان گروه قابل توجهی از مهره‌داران را تشكیل می‌دهند و در طبقه‌بندی جانوران جایگاه خاصی دارند و از نظر رده‌بندی بین پستانداران و خزندگان قرار می‌گیرند.
تخمین زده می‌شود كه فون پرندگان اقلیم‌ حیاتی پالئاركتیك حدود ۹۵۰ گونه را شامل می‌شود كه ۵۰۰ گونه آن را گنجشك سانان تشكیل می‌دهند. بخش عمده فون پرندگان ایران مربوط به این اقلیم زیستی می‌باشد. علیرغم گستردگی مناطق خشك و نیمه خشك حاكم بر كشور تاكنون بیش از ۵۰۰ گونه پرنده در این سرزمین گزارش شده است. براساس آمار ارائه شده از سوی سازمان حفاظت محیط زیست تعداد پرندگان ایران به ۵۰۲ گونه می‌رسد كه در ۲۰ راسته، ۷۹ تیره، ۲۲ جنس و۷۸ خانواده طبقه‌بندی شده‌اند. این تعداد معادل ۶/۵ درصد از پرندگان زیستمند خاور میانه است.
از میان گونه‌های پرندگان ایران ۳۲۳ گونه در ایران زاد و ولد می‌كنند. ۹۰ گونه زمستان گذرند، ۲۴ گونه دارای مهاجرت در فصول بهار و پاییز هستند، ۵۰ گونه خارج از فصل جفت گیری به سواحل جنوبی می آیند. ۴۰ گونه بصورت اتفاقی دیده می شوند. ۱۶ گونه وضعیت نامشخص دارند و ۴ گونه نیز از خارج وارد شده اند. همچنین از میان ۳۲۳ گونه كه در ایران زاد و ولد می كنند، ۱۰۰ گونه كاملا بومی‌اند.

سهم منطقه حفاظت شده كبیركوه از پرندگان ایران كه تاكنون گزارش شده است ۴۶ گونه می‌باشد كه در ۷ راسته و ۱۹ تیره جای می‌گیرند این منطقه با توجه به تنوع زیستگاه‌ها از نظر تنوع گونه‌ای پرندگان نیز غنی می‌باشد. پرندگان منطقه حفاظت شده كبیركوه از آشیان‌های اكولوژیك این منطقه به خوبی استفاده می‌نمایند. وجود پرندگان شكاری گوشتخوار از راسته‌های قوشیان و شاهینیان با ۱۰ گونه از جمله با ارزش‌ترین فون پرندگان ساكن این منطقه بشمار می‌روند كه مطابق قوانین و مقررات موجود حمایت شده می‌باشند اما نیاز به توجه و حمایت ویژه‌ای هم دارند. استفاده این پرندگان از جانوران پستاندار كوچك و بزرگ و پرندگان ریز و درشت بیانگر این نكته است كه از آشیان‌های اكولوژیك غذایی نیز بخوبی استفاده می‌نمایند.

از راسته گنجشك سانان ۲۵ گونه تاكنون شناسایی شده است كه در صورت مطالعات بیشتر امكان شناسایی گونه‌های دیگر از این راسته و سایر راسته‌های پرندگان دور از دسترس نیست.
اغلب گونه‌های موجود در منطقه كبیركوه به استثناء تعدادی از گونه‌های پرندگان شكاری، در منطقه زاد و ولد و جوجه‌آوری دارند كه در صورت حراست از زیستگاه‌های آنها، هرساله بر جمعیت این گونه‌ها در منطقه افزوده خواهد شد. فهرست و ویژگی‌های پرندگانی كه تاكنون در این منطقه شناسایی شده‌اند

ج- خزندگان و دوزیستان
خزندگان جانورانی هستند كه از یكصد میلیون سال پیش و قبل از ظهور پستانداران در كره زمین وجود داشتند. در منطقه حفاظت شده كبیركوه گونه‌های متعددی از خزندگان زیست می‌نمایند كه متاسفانه تاكنون مورد توجه و بررسی‌های علمی جدی و درازمدت قرار نگرفته‌اند. با توجه به اهمیت و نقش سودمند این گونه‌ها در تعادل طبیعت و جایگاه خاص آنها در زنجیره‌های غذایی و رابطه اكولوژیكی موثری كه خزندگان با سایر موجودات نظیر جوندگان دارند و از عوامل كنترل‌كننده طغیان جمعیت آنها بشمارمی‌روند، جا دارد كه برای شناسایی هرچه بیشتر و بهتر فون خزندگان این منطقه در برنامه‌های مطالعاتی و تحقیقاتی جایگاه ویژه‌ای اختصاص یابد. فهرست خزندگان شناسایی شده در منطقه مورد مطالعه كه مربوط به مارهای منطقه می‌باشد، در جدول ۴ نشان داده شده است.

اهمیت منطقه
ارتفاعات كبیركوه همانند دیواره‌ای سترگ بخش جنوبی استان ایلام را از نواحی شمالی جدا می‌سازد و تنوع آب و هوائی شگرفی را در استان موجب می‌شود، بطوری كه در هنگام تابستان دشت‌های جنوبی دارای دمائی معادل ۵۰ درجه سانتی‌گراد بوده در حالی كه در نواحی شمالی هوای معتدل و خنك را شاهد هستیم. با دیدن برف در نوك قله‌های كبیركوه و مانشت تصور دشت‌های گرم و سوزان در دهلران و مهران در همان مقطع زمانی بسیار سخت است و این همه بواسطه وجود رشته كوه كبیر كوه می‌باشد.
بلندترین ارتفاع استان با بیش از ۲۶۰۰ متر ارتفاع از سطح دریا در كبیركوه واقع گردیده است. وجود دره‌ها و مناطق صعب‌العبور صخره‌ای كه همگی ناشی از توپوگرافی كوهستانی منطقه است، جمعیت حیات وحش و گونه‌های گیاهی ارزشمند را از گزند آسیب‌های طبیعی و انسان ساخت حفظ نموده است، به نحوی كه تنوع و تركم حیات وحش و زیستگاه‌ها و دست نخوردگی نسبی اكوسیستم‌های منطقه كاملاً ارزش حفاظتی داشته و در میان مناطق استان نیز برتری آن كاملاً چشمگیر است.
منطقه بدلیل شرایط طبیعی و برخورداری از تنوع زیستگاهی، تنوع گیاهی و جانوری دارای ارزش‌های پژوهشی، آموزشی و تحقیقاتی زیادی در زمینه‌های مختلف است كه متاسفانه تاكنون مورد استفاده قرار نگرفته است.
منطقه حفاظت شده جنگلی كبیركوه نیز از نظر تفرج دارای قابلیت‌های زیادی است، بطوریكه به غیر از زیستگاه‌های طبیعی دارای مكان‌های مذهبی و باستانی فراوانی است كه پاره‌ای از مسیرهای اكوتوریسمی آن بشرح ذیر هستند:

تفرجگاه پشته لارت
در منطقه حفاظت شده كبیركوه با توجه به شكل زمین كه عموماً صخره‌ای و دارای شیب تندی است، مرغزارهای نسبتاً كم وسعت (حدود ۱۰-۱۵ هكتار) وجود دارد كه مهمترین آنها پشته لارت است. در این ناحیه به لحاظ وجود امامزاده، داشتن منابع آب فراوان، چشم‌اندازهای زیبا مانند صخره‌ها، غارها، زندگی عشایری و درختان منحصر به فرد در استان بسیار حائز اهمیت است، بطوریكه در حال حاضر گردشگران زیادی سالانه از آن بازدید می‌كنند.

تنگه‌ها
منطقه حفاظت شده كبیركوه با توجه به وضعیت شكل زمین و توپوگرافی ویژه و منحصر بفرد دارای تنگه‌ها، دره‌های زیبا و با ارزش اكوتوریستی به شرح زیر است:
تنگه زرانگوش، زید، سیكان، پشته بدره، دروازه، ارشت، دربند.

غارها
در داخل محدوده حفاظت شده كبیركوه تعداد زیادی غار كوچك و بزرگ وجود دارد كه دسترسی به آنها صرفاً بدون استفاده از تجهیزات و امكانات كوهنوردی و صخره نوردی امكانپذیر نمی‌باشد. مهمترین این غارها از نظر گردشگری عبارتند از:
– غارهای اطراف امامزاده پیر محمد واقع در پشته لارت كه هم اكنون مردم بومی بخصوص عشایر منطقه از آنها بعنوان انبار غله و یا محل نگهداری دام استفاده می‌كنند.
غار گردكانه یا هفت سال: این غار در دامنه كبیركوه در پشته گردكانه واقع شده است و اغلب زیستگاه گونه كل و بز می‌باشد. به منظور دسترسی به آن نیاز به امكانات و تجهیزات كوهنوردی و صخره‌نوردی می‌باشد، لذا از این نظر دارای اهمیت گردشگری است.
– غار دروازه: این غار در پشته ارشت منطقه حفاظت شده واقع شده است. برای دسترسی به آن نیاز به افراد راهنما و بومی منطقه، تجهیزات، امكانات كوهنوردی و صخره نوردی است.

صخره‌ها
نظر به اینكه قسمت اعظم منطقه حفاظت شده كبیركوه را صخره‌هایی با شیب خیلی تند تشكیل می‌دهد، بنابراین تمام منطقه از این نظر با اهمیت است. مهمترین صخره‌ها عباتند از دره پشته زرانگوش، زید (شكل ۳۱)، هفت سال و ارشت كه از نظر دسترسی آسان و طبیعت زیبا از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند.
• امامزاده پیرمحمد (پیرمامه)
این امامزاده در میان دو دره سرسبز و پرآب در دامنه‌های شمالی كبیركوه واقع شده است . وجود درختان مختلف از جمله داغداغان و لرگ و چشمه‌های زیبای منطقه جلوه‌ای زیبا به آن بخشیده‌اند.
• دره باستانی محوطه لارت
این دره باستانی با موقعیت جغرافیائی ۳۳ درجه و ۱۵ دقیقه و ۱۶ ثانیه عرض شمالی و ۴۶ درجه و ۴۷ دقیقه و ۳۸ ثانیه واقع در ۴ كیلومتری جنوب روستای آبهر پائین از توابع بخش بدره شهرستان دره شهر قرار دارد كه از شمال به دره لارت و از جنوب ارتفاعات صخره‌ای و صعب‌العبور كبیركوه و از شرق و غرب محدود به بلندی كوه بوده و مساحت آن ۳۰ هكتار می‌باشد.
• اثر باستانی محوطه پشته ارشت
این اثر با موقعیت جغرافیائی ۳۳ درجه و ۱۸ دقیقه و ۳۸ ثانیه عرض شمالی و ۴۶ درجه و ۵۷ دقیقه و ۱۷ ثانیه در فاصله ۵ كیلومتری جنوب شهرك ولیعصر در كوهپایه‌های شرقی كبیركوه و بر كنار چشمه دائمی پشته ارشت قرار دارد.
اعتقادات مردم بومی منطقه
بستن پارچه و قفل به درختان یكی از اعتقادات مردم بومی و جوامع محلی منطقه محسوب می شود. به درختان جوار امامزاده پیر محمد (ع) در پشته لارت پارچه و قفل جهت استجابت دعا و برآوردن حاجات و نیازها بخصوص توسط افراد مسن بسته می شود. این افراد معتقدند كه در صورت باز شدن قفل، حاجات آنها برآورده می شود. همچنین بعضا مشاهده می گردد كه برخی افراد جهت نفرین كسی یا رسیدن به هدف خاصی موی سر خود را به این گونه در ختان می بندند.

مشكلات، فعالیت های موثر و عوامل تهدید كننده
۱- جاده‌سازی: با توجه به صعب العبور بودن منطقه و وجود دره‌های عمیق و شیب زیاد امكان ایجاد جاده وجود ندارد. فقط در چند مورد در حواشی و دامنه‌های آن جاده‌های فرعی احداث شده است كه عبارتند از:
– راه ارتباطی ایلام به دره شهر در حاشیه شمالی منطقه
– راه ارتباطی دره شهر به آبدانان كه مرز شرقی منطقه را تشكیل می‌دهد.
– جاده خاكی كه از بدره به دامنه شمالی منطقه كشیده شده و عشایر در فصل ییلاق از آن استفاده می‌كنند.
– جاده‌های متعدد دیگر كه از روستاهای حاشیه شمالی تا دامنه‌های شمالی منطقه كشیده شده است.
– جاده‌ای كه توسط جهاد سازندگی وقت برای استفاده عشایر منطقه از بخش میمه زرین آباد به حاشیه جنوبی منطقه و از آنجا به خط الراس كبیركوه كشیده شده و دسترسی به منطقه را بسیار سهل و آسان نموده است.
۲- معدن: باتوجه به توپوگرافی بسیار سخت منطقه و عدم امكان بردن امكانات استخراج و اكتشاف معادن خوشبختانه فعالیت معدنی چشمگیری در منطقه انجام نمی گیرد. اما اخیرا با احداث كارخانه سیمان بدره در حاشیه ضلع شمال غربی منطقه موافقت گردیده كه احتمال برداشت از برخی معادن حاشیه منطقه در آینده وجود دارد.
۳- شكار و صید غیر مجاز: متاسفانه شكار و صید بی رویه و غیر مجاز، جمعیت حیات وحش منطقه را كاهش داده است اما به نظر می‌رسد با اتخاذ تدابیر حفاظتی بیشتر توپوگرافی خاص منطقه قدرت حفظ و احیاء جمعیت حیات وحش منطقه را داشته باشد.
۴- گیاه نیمه انگلی لورانتوس گونه های جنگلی منطقه از جمله بلوط را در معرض تهدیدی جدی قرار داده است. منطقه حفاظت شده كبیركوه نسبت به سایر مناطق تحت مدیریت استان كمتر به گیاه نیمه انگلی لورانتوس آلوده می باشد اما در صورت عدم مبارزه با آن این منطقه نیز طی سالیان آینده همانند سایر مناطق آلوده خواهد شد.
۵- چرای دام: با توجه به وجود دام تا چهار برابر ظرفیت مراتع استان فشار چرای دام در تمام مناطق كه دارای عرصه‌های مرتعی هستند مشهود است كه منطقه حفاظت شده كبیركوه نیز از این قاعده مستثنی نیست.
۶- با توجه به صعب العبور بودن منطقه، تبدیل اراضی و عبور خطوط نیرو در مناطق حاشیه‌ای انجام شده و اراضی واقع در داخل منطقه از این مشكل در امان مانده‌اند.
۷- عدم وجود یگان حفاظتی.

پیشنهادات
۱- تهیه و اجرای طرح جامع مدیریت منطقه.
۲- جلوگیری از دخل و تصرف غیر مجاز و تبدیل اراضی.
۳- ساماندهی مراكز تفرجگاهی در منطقه.
۴- احداث، تجهیز و راه اندازی دو واحد محیط بانی در منطقه و استقرار ۶ نفر نیروی اجرایی و مسلح و اختصاص خودروی صحرایی، موتور سیكلت و پوشش ارتباط بی سیم در منطقه كبیركوه.
۵- جلوگیری از ورود غیر مجاز دام به منطقه.
۶- افزایش مشاركت مردم در مدیریت و حفاظت منطقه با توجه به ظرفیت بالا، فرهنگ و تشكلهای غیر دولتی موجود در منطقه.
۷- برگزاری دوره های آموزشی و توجیهی زیست محیطی برای ساكنان، عشایر و ذینفعان منطقه.

امكانات كنترلی و نظارتی
با توجه به اینكه هنوز تشكیلات مستقلی برای منطقه حفاظت شده كبیركوه تعریف نشده است لذا حفاظت از عرصه‌های طبیعی منطقه توسط ادارات حفاظت محیط زیست شهرستان‌های دره‌شهر و آبدانان انجام می‌شود كه به تازگی محیط‌بانی بدره نیز احداث شده است. امید است با تقویت كادر آن توسط محیط زیست استان و ایجاد تشكیلات مستقل برای منطقه كنترل و پایش، منطقه یاد شده ساماندهی گردد.

مدیریت منطقه
متاسفانه با وجود اهمیت فون و فلور غنی منطقه با گذشت ۱۰ سال از تصویب آن به عنوان حفاظت شده بدلیل تنگناهای قانونی موجود هنوز تشكیلات اداری مستقلی برای این منطقه تعریف نشده است.
عرصه‌های با ارزش منطقه توسط ادارات حفاظت محیط زیست دره شهر و آبدانان كنترل می‌شود كه با توجه به محدودیت‌های امكانات و تجهیزات ادارات یاد شده قطعاً حفاظت از زیستگاه‌های غنی آن بطور بهینه انجام نمی‌گیرد. همچنین منطقه مذكور فاقد طرح مدیریت بوده و از این رو زون‌بندی در آن صورت نگرفته است، به همین دلیل حوزه منطقه با توجه به قابلیت‌های آن از نظر كاربری، استعداد و هدف‌های چندگانه مورد انتظار از یكدیگر تفكیك نشده و با وجود تمام قابلیت‌ها از نظر حفاظتی، پژوهشی، آموزشی و تفرجگاهی بدلیل فقدان طرح مدیریت دارای برنامه مشخصی نبوده و فاقد طرح اجرایی در زمینه مدیریت می‌باشد. با توجه به صعب‌العبور بودن منطقه تعارض به منطقه در حال افزایش است كه در صورت عدم توجه به آن و عدم اجرای طرح مدیریت منطقه در آینده‌ای نزدیك با مشكلات عدیده‌ای روبرو خواهد شد.

 منبع : كویرها و بیابانهای ایران