بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی
از مهم‌ترین آثار تاریخی و یكی از جاهای دیدنی بینظیر شهر اردبیل و از بناهای كم‌نظیر تاریخی ایران است كه از لحاظ معماری و كاشی‌كاری از شاهكارهای سده هشتم هجری قمری و سال‌های پس از آن است. این بنا پس از وفات شیخ به سال ۷۳۵ هجری قمری، به وسیله فرزند وی؛ صدرالدین موسی پایه‌گذاری شد و شاه عباس بناهای مهمی به این مجموعه افزود و اصلاحاتی در آن انجام داد. اهمیت این اثر تاریخی به‌طور كلی در رابطه‌ای كه با سلسله خاندان صفوی دارد جلوه‌گر می‌شود. اسلاف شاهان صفوی و همچنین شاه اسماعیل اول؛ بنیان‌گذار این سلسله، در این مجموعه تاریخی به خاك سپرده شده‌اند. روی مقبره شاه اسماعیل گنبدی ساخته شده و بالای این گنبد پنج شمشیر نصب شده است كه نشانه اسلحه خانواده‌هایی بوده كه به شاه اسماعیل در رسیدن به سلطنت كمك كردند. در این بقعه، مقابر دیگری از سایر شاهان و شاهزادگان و بزرگان خاندان صفوی و امرای آن دوره باقی مانده است، از جمله قبر منسوب به مادر شاه اسماعیل.
مجموعه كنونی كه به نام بقعه شیخ صفی نامیده می‌شود شامل بیرون بقعه (عالی قاپو)، سردر، حیاط بزرگ، رواق، مقبره شیخ صفی‌الدین، حرم خانه، مقبره شاه اسماعیل، چینی خانه (كه دارای گچ‌بری‌های زیبا و چندین درِ چوبی و نقره‌ای نفیس است)، مسجد جنت‌سرا، خانقاه، چراغ خانه، چله خانه، شهیدگاه و متعلقات دیگری است.
ساختمان سردرِ اصلی بقعه و محوطه سه گنبد كه مزین به كاشی معرق و كتیبه‌هایی به خط رقاع و كوفی است، عظمت و جلوه خاصی به این مكان داده است.
مقبره شیخ صفی‌الدین برجی استوانه‌ای شكل است كه گنبدی كوتاهی در بالای آن قرار دارد. در زیر گنبد صندوق منبتی وجود دارد كه از جمله آثار نفیس بقعه محسوب می‌شود و در حاشیه آن كتیبه‌ای به خط رقاع حك شده است.
گنبد مقبره شاه اسماعیل كوتاه‌تر از گنبد مقبره شیخ صفی است و قسمت خارجی آن با كاشی‌های خوشرنگ و كتیبه‌ای به خط كوفی تزئین شده است. در زیر گنبد صندوق نفیس گرانبهایی بر روی قبر قرار دارد. صندوق‌های مزارهای دیگر موجود در این بنا از لحاظ ظرافت و كنده‌كاری بسیار جالب‌اند.
بقعه شیخ صفی حاوی ده‌ها اثر بدیع در مضامین مختلف رشته‌های هنری از جمله عالی‌ترین نوع كاشی‌كاری معرق و مقرنس و گچبری كتیبه‌های زیبا و نفیس به خط خطاطان بزرگ دوره صفوی و منبت‌های ارزنده، نقره‌كاری، تذهیب و طلاكاری، نقاشی و سنگ‌بری است و از سبك معماری مناسبی برخوردار است كه تجمیع این همه فضایل هنری در یك مجموعه، از موارد نادر در مجموعه‌های تاریخی كشور به شمار می‌رود.
این مجموعه ارزشمند در تاریخ ۵ تیر ماه سال ۱۳۸۹ خورشیدی به عنوان یازدهمین اثر ارزشمند تاریخی ایران از سوی یونسكو به ثبت جهانی رسید. یكی از آثار این مجموعه فرش بسیار معروفی به نام قالی اردبیل است كه یكی از مشهورترین قالی‌های جهان است و در گذشته در آرامگاه وی بوده اما هم اكنون در موزه ویكتوریا و آلبرت كشور انگلستان نگهداری می‌شود.
