روستای قله زو كلات بر طبق آخرین تقسیمات سیاسی وزرات كشور در آبان ماه ۱۳۸۳ در دهستان كبود گنبد در بخش مركزی از توابع شهرستان كلات (استان خراسان رضوی) واقع شده است. در مختصات جغرافیایی ۵۹ درجه و ۴۷ دقیقه طول شرقی و ۳۶ درجه و ۳۰ دقیقه عرض شمالی قرار دارد كه روستا در ارتفاع ۱۲۴۵ متری از سطح دریا قرار داد. فاصله روستای قله زو از شهر كلات ۱۸ كیلومتر كه در جنوب شرقی آن قرار گرفته است.وجه تسمیه روستای قله زو از دو كلمه قله (قله = قله كوه ؛ بلندا) و كلمه زو (زو= دره عمیق؛ قعر) گرفته شده است . البته قلعه زو هم برای آن بكار می برند و به گفته مورخین اصل اسم قله زو “قُلقُله زو” بوده كه در طول زمان به كلمه قله زو تبدیل شده است.روستای قله زو، از سمت شمال به كشور تركمنستان و رودخانه یكه توت و روستاهای نفطه و خلج ، از جنوب و جنوب غرب منطقه ته شوری و جاده مشهد -كلات، از مغرب به روستای سیرزار، از مشرق به روستای آقداش محدود می شود. یشترین ارتفاع مربوط به قله بابا كمال با رارتفاع بالغ بر ۱۷۵۰ متر از سطح دریا، كمترین ارتفاع از سطح دریا ۴۴۵ متر در نزدیكی مرز تركمنستان و را داراست.
تاریخچه روستا
قدمت روستای قله زو با سالیان بسیار دراز بر می گردد. ولی سكنه فعلی آن بازماندگان و سرداران دوران نادر شاه می باشد كه وظیفه حفاظت از دژ كلات در مقابل یاقیان تركمن را برعهده داشتند كه از مناطقی كرمانشاه و سرولایت نیشابور كوچانده شده است. در دوران پس از نادر بیشتر زندگی خان نشینی و ارباب رعیتی بوده است. از نظر تركیب جمعیتی و زبانی بسیار جالب و تعجب آور است. طایفه بیات اصفهان، ینگجه رومیان و اردلان كرمانشاه.انگار نادر هریك از این طوایف را از گوشه ای فرا خوانده است.در فرهنگ دهخدا چنین توصیف شده است”دهی است از دهستان كبود گنبد بخش كلات شهرستان دره گز، واقع در ۳۶هزارگزی جنوب باختری كبودگنبد. موقع جغرافیایی آن دامنه و هوای آن معتدل است . سكنه آن ۱۰۱۵ تن است . آب آن از قنات و محصول آن غلات و شغل اهالی زراعت و مالداری است . راه مالرو دارد. (از فرهنگ جغرافیایی ایران ج ۹).”
دارای اقوام مختلف، ترك (طوایف بیات، ینگجه و سید)، لر “همان كرد لك كرمانشاه” (طایفه اردلان) می باشد. در بین ترك های قله زو كه بیشتر اصالت از منطقه سرولایت و از روستای بنگجه می باشد كه در واقع ایل بزرگ قشقایی كه در زمان ندر و كریمخان به منطقه خراسان كوچانده شده ، ترك های آذری نیز یافت می شود كه بیشتر از پشت دریای خزر از منطقه اسكو و تبریز به این منطقه آمده اند. اعراب ساكن در روستا كم كم در قوم لر ادغام شده اند و به زبان لری یا اردلانی تكلم می كنند. در حال حاضر گویش غالب روستا تركی و لری می باشد.
تمامی مردمان روستا مسلمان و پیرو مذهب شیعه جعفری هستند.
الگوی معیشت و سكونت
براساس سرشماری سال ۱۳۸۵، روستای قله زو ۳۰۲ خانوار ،۱۱۵۶ نفر می باشد. درآمد اكثر مردم روستای قله زو از فعالیت های زراعی، دامداری و صنایع دستی تأمین می شود.زراعت روستا، دیمی است و محصولات عمده آن گندم و جو است. دامداری، به شیوه سنتی متداول است و پرورش گوسفند و گاو و تولید انواع محصولات دامی و فرآوردههای لبنی رواج دارد.باغداری در روستا در منطقه مرزی تركمنستان بوده و لی اكنون قنات های آن بعلت عدم ترمیم قنات ها و چاه ها در حال نابودی است، ولی در قسمت هایی از كوه های شمالی و شرقی روستا، انواع درختان پسته كوهی و انجیر و درختان ارس و درختچه هایی چون بادامچه و گیاهان دارویی مانند زرشك، سیب كوهی، آنوخ، كاسنی، مندك، گون، كاكوتی و گل پوپك وجود دارد.
روستای پایكوهی قله زو بافت مسكونی متمركزی دارد و در دامنه كوه استقرار یافته است. معماری روستا سنتی و ساده و معابر آن پیچ در پیچ و باریك است. خانه های روستاییان معمولاً در یك طبقه با سقف مسطح و دیوارهای گل اندود ساخته شدهاند. مصالح به كار رفته در بناهای قدیمی غالباً گل، سنگ، خشت، آجر و چوب است، ولی در ساخت خانههای جدید، از مصالح سیمان، تیرآهن و آجر نیز استفاده می شود.
جاذبه های گردشگری
اقلیم خشك روستای قله زو، مانع سرسبزی پیرامون آن شده است و دره های اطراف روستا چشم انداز بی بدیلی به در منطقه كلات داده است.
غار قارانقلق در بزرگترین دره در كنار جاده قله زو – كلات (۱۰۰۰ متری روستا) قرار دارد كه دارای آب معدنی شیرین و گوارا است.
در اطراف روستای قله زو، چشمه های كوچك دیگری نیز، با آبی سرد و گوارا وجود دارد كه قسمتی از كوههای اطراف آن با انواع گیاهان خودرو و طبیعی پوشیده شده است. بز كوهی و میش در مناطق مرز با كشور تركمستان دیده می شود.. برخی از ارتفاعات اطراف روستا برای مطالعه و تحقیق در زمینشناسی و فسیل شناسی بسیار مناسب است.
برج و باروی در دراوزه شرقی یعنی دراوزه باغ از جاذبههای تاریخی روستاست. در ضلع غربی روستا و بر روی قله كوهی واقع شده است و آثاری از برجها، سنگرها، پل و دیگر ابنیه آن باقی مانده است.مصالح به كار رفته در این برج شامل سنگ، گچ، گل و ساروج است.
در روستا محلی به نام اجاق محلی باری شفا بخشی بیماران می باشد.مردم روستای قله زو، در اعیاد مذهبی به جشن و سرور و در ایام وفات و شهادت ائمه به عزاداری میپردازند. برپایی مراسم ملی تحویل سال نو، سیزده بدر، شب یلدا و چهارشنبه سوری، از دیگر ویژگیهای فرهنگی مردم این روستا است.اجرای انواع آوازهای محلی به زبان تركی در مراسم و جشنهای عروسی همراه با آلات موسیقی در روستا اجرا میشود. كشتی با چوخه از جمله ورزشها و بازیهای محلی روستاست.
پوشاك برخی از افراد میانسال شبیه به لباس كردی است. این لباسها شامل كلاهی خاص و نیم تنه پشمی است. زنان در مراسم و جشنهای محلی از لباس های محلی و قومی خود استفاده می كنند.
انواع غذاهای گوشتی مانند آبگوشت و كباب و همچنین انواع آشهای رشته و دوغ در روستا تهیه می شود. طبخ انواع اشكنه و فطیر مسكه (نوعی نان محلی) در روستا رواج دارد.
دسترسی: این روستا از طریق شهر كلات میسر است كه در تابستان سال ۹۴، آسفالت جاده روستا كلات تكمیل گردید.
