منطقه شكار ممنوع شهیون بدلیل داشتن شرایط زیستگاهی مطلوب نظیر آب فراوان، غذا، پناه جانور، وسعت و دست نخوردگی طبیعت و وجود گونه های مختلف پرندگان و پستانداران بویژه پازن (بز كوهی) تحت حفاظت قرار دارد اما ویژگیهای این منطقه به همین امر ختم نمیشود. قلعه طبیعی شاداب نیز كه در گذر زمان مورد استفاده انسان بوده است، از دیگر شگفتیهای طبیعت شهیون است.
قلعه شاداب یك قلعه طبیعی است كه در ۴۰ كیلومتری شمال شهرستان دزفول در بخش شهیون با ارتفاع ۸۵۰ متر از سطح دریا واقع شده است كه از ضلع غربی مشرف به رودخانه دز، از شمال به روستاهای اسلام آباد و پامنار، ازجنوب به كول خرسان و از شرق به روستا های بیشه بزان و بازارگه منتهی می گردد و از چهار سو به وسیله دره های بسیار عمیق محصور شده است. ارتفاع دیواره های آن در كمترین ناحیه ۲۵ الی ۳۰ متر و در بلندترین ناحیه به بیش از ۴۰۰ متر می رسد.
این قلعه تا اوایل دهه ۶۰ خورشیدی همچنان ساكنانی در منزل گاههای خود داشت. تاریخچه این قلعه تاریخی را به دوران ساسانی نسبت می دهند. اما عده ای دیگر معتقدند كه در دوران حكومت ایلامیان از این دژ به نحو مفیدی استفاده می شده است چرا كه انسان مكانی امن را در كنار رودخانه برای سكونت انتخاب می كرد.
وسعت كوهی كه این قلعه بر آن قرار گرفته و همچنین جای مناسب آن كه اشراف كامل به منطقه دارد و نیز قرار گیری آن در كنار رودخانه دز و وجود زمین های حاصلخیز از ویژگیهای ممتاز این قلعه برای سكونت بوده است.
در قلعه شاداب ۷ طایفه مثل شهایی، كایدگپ، كاید خورده، نركی، پاپی، تختایی و چمایی با هم زندگی می كردند كه سالكنان این منطقه هفت لنگ هستند. به اقامتگاه ها و مكانهای زندگی قلعه شاداب “كلاوه” می گویند كه برای خود تعیین حدود داشته و خرید و فروش می شد.
برای ورود به درون قلعه حتما باید كلید به همراه داشت یا با كسی همراه شد كه این كلید را با خود دارد. قلعه شاداب برای عموم یك ورودی بیشتر ندارد كه درِ آن قفل است و فقط برای ساكنان باز می شود. ورودی دیگری نیز دارد كه بسیار صعب العبور است و همین امر باعث پیروزی اهل قلعه بر دشمنان و غارتگران می شد.
با عبور از دروازه قلعه و طی كردن مسیری دالانی به سطح كوه می رسید. اولین جایی كه نظر را بخود جلب می كند دره ها و كوه ها و مزارعی است كه در پائین كوه شاداب دیده می شودد. كنارستانی را می بینید كه به آن “چاكه كنارستان” می گویند.
در قلعه اشكفت هایی را می بینید كه هر كدام به یك خانواده تعلق دارد. مثل اشكفت نثار كه هم محل نگهداری آذوقه است و هم محل دیده بانی. هرچه در قلعه تاریخی-طبیعی شاداب پیش بروید، كوهها و دره های بسیار در زیر پایتان خواهد بود و با اشكفت های دیگری نیز مثل كلاوه، برگه مو، اسفندیاری، چویل سون (متعلق به طایفه تختایی و چمایی)، برگ چوك ( نركی ها)، برگ فردی (كاید گپ)، گرمحل (پاپی و كاید خورده) و… مواجه خواهید شد.
در اشكفت “آسیابادی” پنجره ای است كه از آن طریق باد بسیار خنكی به داخل اشكفت می زد. در این اشكفت دهلیزی است كه آسیابی چوبی در آن كار می كرده است. شدت باد پره های آسیاب را به حركت در می آورد و غلات را آرد می كرد. به همین دلیل اینجا را آسیا بادی می گفتند.
از دل كوه آب خارج می شود كه ساكنان قدیمی این قلعه با ساخت دیواره تشكیل آب انبار داده بودند كه هم چنان آثارش بصورت دیوار آجری موجود است.
اقتصاد ساكنین قلعه و سنت های بومی
مردم قلعه در مواقع ضروری رفت و آمد داشتند و از اینجا سدر (ختمی)، بادام كوهی، زغال به دزفول می بردند و می فروختند. مردم ساكن در این قلعه تاریخی و طبیعی از زندگی ساده ای برخوردار بوده و خود تولید كننده و در نهایت مصرف كننده بودند و مابقی محصول مازادشان را می فروختند تا امرار معاش كنند. آنان در مقابل سختی ها و ناملایمات طبیعی مقاوم بودند و در نهایت در مواقع ضروری داروهایی از گیاهان محلی تهیه كرده و برای مرهم درد خود استفاده می كردند. برای مثال از درختی به نام “زرو” شیره ای استخراج می كردند كه خشك كرده و می ساییدند و قندی در آن حل كرده، به چشم بیمار می زدند و خوب می شد، یا “تی” و “پنبه” را با هم سوزانده با روغن حیوانی تركیب كرده، مرهم درست می كردند و برای پیشگیری از عوارض ضربه سر، به سر می مالیدند. از موارد دیگر میتوان به مرهمی از روغن حیوانی و خرما گرم اشاره كرد كه بر روی پای ورم شده یا پیچ خورده می بستند كه تا فردا درد را برطرف كند.
داستانها و حكایت های این منطقه
به روایت اهالی منطقه چشمه چشمونی داستانی دارد مبنی بر اینكه اگر كسی از آب آن بنوشد عاشق میشود. همچنین گفته میشود اینجا محل حكومت سرو گل، فلك ناز، خورشید آفرید، اغتشان شاه بوده است كه احتمالا تاریخ آنها به پیش از اسلام برمی گردد.
منابع آب
چشمه های متعددی در این محل وجود داشته و دارد كه یكی از این چشمه ها آقا میرزا نام دارد. چشمه های دیگر نیز هان دیفه، برگ مو، سه كار، كول دیفه، تم گاوها و…نام دارند كه منابع تامین آب ساكنان قلعه می باشند.
قبرستان قدیمی
در پای قلعه شاداب در روستای پامنار، قبرستان قدیمی قرار دارد با سنگ های ایستاده و نقوش متفاوت كه هر كدام گویای مشخصاتی از متوفی هستند. برخی از نشانه های روی قبرها افراد سوار بر اسب را نشان می دهند كه نماد جنگاوری آنها می باشد. بر روی قبرهای مربوط به خانمها نیز نشانه هایی از جنگاوری و رقص و …دیده می شود. به نظر می رسد این قبرستان اطلاعات بسیاری در مورد تاریخ اجتماعی منطقه در خود دارد.
دریاچه شهیون
پیشنهاد میشود بعد از بازدید قلعه حدود یك كیلومتر جلوتر بروید تا در روستای پامنار به دریاچه زیبای سد دز برسید. در روستا میتوان برای سوغاتی از كپوهای زیبای دست ساز زنان روستا (همان حصیربافی با نی های جوان نخل خوزستان) خرید كنید. در این دریاچه چندین جزیره كوچك و بزرگ وجود دارد كه میتوانید از طریق قایق سواری از مناظر زیبای اطراف دریاچه لذت ببرید. از قلعه غافل نشوید همچنان تا كنار دریاچه امتداد دارد و نظاره گر شما خواهد بود.
گونه های جانوری منطقه
گونه شاخص منطقه كل و بز است كه جمعیت خوبی دارد و از سایر گونه هایی كه در منطقه زیست می كنند میتوان به پلنگ، گرگ، كفتار، روباه، شغال، گربه وحشی، خرگوش، خرچنگ، شنگ (سگ آبی)، خارپشت، انواع خفاش اشاره كرد. شاخص پرندگان منطقه كه بیشترین جمعیت در منطقه را دارد كبك و تیهو است، پس از آن می توان به كبوتر چاهی، كمركولی، بلدرچین، سهره طلایی اشاره كرد.
پوشش گیاهی منطقه
عمده پوشش گیاهی منطقه به صورت مرتعی است ولی تك درختان و درختچه های بادام كوهی، كنار، رملیك، جاز (بنگله)، انجیر و گز و پده در منطقه دیده می شود. كوه قلعه شاداب دزفول یكی از كوه های زاگرس میانی خوزستان است كه از زیستگاه مطلوب گیاهی و جانوری برخوردار می باشد.
مسیر دسترسی
تنها راه ارتباطی این قلعه طبیعی از طریق دروازه ای مقدور است كه در ضلع شمالی آن و در مجاورت روستای اسلام آباد قرار گرفته است.
