قلعه بمپور یكی از قلعه‌های نظامی مهم آسیا است كه در ۲۴ كیلومتری غرب ایرانشهر، در بخش بمپور و در یك كیلومتری شمال شهر بمپور قرار دارد و بر روی یك تپه مصنوعی بلند به ارتفاع ۸۰ مترقرار گرفته است كه بهترین زمان بازدید از آن، فصل پاییز و زمستان است.
در برخی از افسانه‌های محلی بمپور را مربوط به بهمن (پسر اسفندیار) می‌دانند كه اول بهمن پور بوده و به مرور زمان به بمپور تبدیل شده است و همچنین بر طبق اظهار نظر بسیاری از فضلای ایران و به استناد كتب تاریخی در قدیم الایام این محل را بن پهل می‌نامیده‌اند كه به معنی شهر آخر است و با بررسی آثار مكتوب گذشتگان نام باستانی این محل بن پهل بوده كه با گذشت زمان به بن فهل، بن فول، بن‌فور، بن‌پور، و به بم پور (Bompour) تغییر نام پیدا كرده است كه امروزه فارسی زبانان به اشتباه آن را بمپور(bam pour) می‌خوانند.
قدمت بنا
این قلعه كه معروف‌ترین قلعه بلوچستان است زمانی بسیار طولانی مركز حكومت كرمان و بلوچستان بوده است. بنا بر تحقیق باستان‌شناسان قدمت آن به دوره‌های ساسانی و اشكانی بر می‌گردد. این قلعه در زمان سلاجقه مورد استفاده بوده است. هر چند مردم بلوچستان بر این باورند كه این قلعه توسط نادرشاه افشار ساخته شده و با وجود اینكه نادر اجازه ساخت قلعه‌ایی را در منطقه بمپور به نصیرخان براهویی داد، اما بنای قلعه بمپور بسیار كهن‌تر از آن است و در سال ۱۹۶۰ میلادی خانم بئاتریس دیرینه‌شناس انگلیسی بخشی از سراشیبی تپه زیر قلعه بمپور را مورد كاوش قرار داد و آثاری از دوران آغازین تاریخ به دست آورد.
معماری بنا
این قلعه به صورت دو تكه ساخته شده كه این دو بخش به لحاظ ارتفاع با هم یكسان نیستند، صحن پایین در ورودی دیواره شرقی قلعه قرار گرفته و چند برج نیز آن را احاطه كرده است كه مصالح بكار رفته در آن خشت و گل است
خصوصیات معماری
مصالح بكار رفته در این قلعه خشت خام و گل رس بوده كه بر روی یك تپه مصنوعی احداث شده است. دیوارهای غربی و شرقی در هر رأس برج‌های استوانهای دارد. از چهار برجك دیدهبانی تنها دو برجك آن به ارتفاع دو متر باقی ماندهاند. در داخل قلعه ردیفی از اتاق‌های چسبیده به دیوار قلعه برای امور مختلف در نظر گرفته شده است. یك حلقه چاه نیز در درون قلعه وجود دارد. ارتفاع تپه مصنوعی كه قلعه روی آن قرار گرفته ۸۰ متر است.
قلعه از سه قسمت تشكیل شده است:
۱- قسمت انتهایی كه از دیوارهای اصلی و دربهای ورودی و خروجی و چند عدد برج و بارو برای حفاظت قلعه تشكیل شده است.
۲- قسمت وسط كه محل خانههای مسكونی و برج و بارو بوده است.
۳- قسمت فوقانی كه ویژه فرماندهان و حاكم قلعه بوده و بیشترین نقش دیدهبانی از برج و باروهای این قسمت به دلیل ارتفاع زیاد صورت میگرفته است. در محوطه قسمت فوقانی چاهی عمیق دیده میشود كه اكنون پس از گذشت چندین سال پر نشده است. در گذشته در داخل چاه یك محوطه سنگ فرش بوده كه سوراخی برای عبور نیروهای قلعه هنگام محاصره قلعه توسط دشمنان به خارج داشته است كه در حال حاضر به علت حركت شنهای روان و گذشت زمان مسدود شده، اما چاه به قوت خود باقی است. دیوارهای شرقی و غربی آن دارای فاصله زیادی از هم و در سمت جنوب به یكدیگر نزدیكتر هستند و ضلع جنوبی در واقع كوچك‌ترین ضلع قلعه است. هر طرف دارای برجی استوانهای بوده كه روی هم ده برج بودهاند. بزرگ‌ترین برج قطرش به هشت قدم میرسد و توپ در این مكان قرار داشته است. دیوار اصلی همه اطاق‌ها را در بر گرفته است. در صحن حیاط جنوبی یك ردیف اطاق و بالاتر از دیوار خراب شده است، چندین اطاق وجود دارد. در قسمت بالا كه ارگ نامیده میشود چندین اطاق به‌صورت ردیفی در كنار یكدیگر قرار دارند و با پنجرههایی به خارج احاطه دارند.
قلعه بمپور از نظر ارتفاع به دو قسمت تقسیم میشود:
۱. صحن پایین كه محل درب ورودی است و در جانب شرقی قرار دارد و چندین برج آن را دربرگرفتهاند. در جنب درب ورودی چندین اطاق جلب نظر میكنند. داخل صحن پایین یك محوطه زیرزمینی دیده میشود كه دهانهاش شبیه چاه است كه احتمالا از راه این چاه كه به بیرون وصل بوده در مواقع ضروری استفاده میكرده اند.
۲. قسمت فوقانی قلعه كه محل زندگی حاكم، فرماندهان و مقربان بوده است كه از صحن پایین بلندتر بوده و دیدهبانی از این نقطه بر روی یك برج گرد صورت میگرفته است. این قسمت بر تمام اطراف اشراف دارد. دیوارها و برجها دارای سوراخ‌هایی بودهاند كه از این محل‌ها به سمت دشمن تیراندازی میكردهاند.
