ابریشم بافی هنر و جزو صنایع دستی محسوب می شود. بافت رشته های ابریشم از الیاف حاصل از پیله كرم، در ایران سابقه ای طولانی دارد و به قولی قدمت آن در بین مردم روستانشین این سرزمین به ماقبل تاریخ باز می گردد.
پیش از این ابریشم بافی در چین رشد و پرورش یافت اما این هنر در ایران نیز فراگرفته شد و با برخی تغییرات به سمت مطلوبیت بافت، ماندگار و بومی شده رفت.
ابریشم كشی و تولید پیله ابریشم نیز صنعتی همراه با هنر ابریشم بافی و پیش درآمدی بر آن است. نخهای ظریف و لطیف ابریشم دردستان هنرمند و توانمند زنان و مردان خطه خراسان بگونه ای به تار و پود بدل می شود كه حاصل آن تولید پارچه های لطیف، سبك و مقاوم است كه رقیب ندارد.
ابریشم بافت ایران سال ۱۳۵۶ برنده جایزه ظریفترین و زیباترین دستبافته جهان شد زیرا جایزه یونسكو در این بخش به ‘صغری كبیری’ بانوی ابریشم باف روستای زاوین خراسان رضوی تقدیم شد.
پارچه‌های ابریشمی با تارهای طلا و نقره در شوشتر، شیراز، فسا و اصفهان بافته می شدند. از جمله مراكز ابریشم بافی ایران مناطق رامیان، مینودشت و تركمن صحرا در گلستان و روستای زاوین شهرستان كلات نادری، راز و جرگلان، مانه و سملقان در خراسان بوده اند. ابریشم بافی در خراسان در منطقه كلات نادری رونق دارد و تولیدات آن در قالب رومیزی، روتختی، روسری، شال، دستمال و پوشاك عرضه می شود.
* ابریشم بافی تولید پوششهای فاخر
ماكو، ماسوره كوچك و بزرگ و گورد از ابزارهای مهم در ابریشم بافی هستند. رایجترین رنگهای مورد استفاده در ابریشم بافی نیز آبی، قرمز، سبز و مشكی است. در گذشته از رنگهای طبیعی همچون روناس، پوست گردو و پوست انار استفاده می شده كه دارای ثبات بالایی بوده ولی امروزه از رنگهای شیمیایی با دوام كم استفاده می شود.
از موارد مصرفی ابریشم بافی می توان به لبه یقه، سرآستین و پیش‌سینه لباسهای محلی فاخر اشاره كرد و البته لباسها و پوشش های كامل ابریشمی بهای گزافی دارند كه با نگاه انصافانه می توان گفت ارزش لباسهای ابریشمین همین بهای سنگین است.
بافته های ابریشمین آنقدر حساس و ارزشمندند كه برای نگهداری الیاف ابریشمی، حفاظت از رطوبت مداوم، آتش، اشعه مستقیم خورشید، سفیدكننده‌های شیمیایی و اشیای نوك‌تیز و برنده ضروری است.
* ابریشم بافی كلات و نشان یونسكو
در حال حاضر بافت نوعی پارچه ابریشمی در كلات به ویژه در روستاهای زاوین لاین مرسوم و متداول است كه ویژگی های خاصی دارد. این نوع پارچه به وسیله دستگاه های ساده بافندگی تولید می گردد و طرحهایش غالبا هندسی است كه به صورت برجسته جلوه می نماید. طرز عمل بدین ترتیب است كه در حین بافت طبق طرح ذهنی، پود پارچه با دست از لا به لاهای نخ های تار عبور كرده و قسمتهای اضافی در پشت پارچه مخفی می ماند.
حاصل این نوع بافت كه شكل تكامل بافته هایی از بافت معروف به بافت ناخنی است معمولا به مصرف لبه یقه، سر آستین، پای دامن، جلوی پیراهن و غیره می رسد ضمن آنكه روسری و سفره و نظایر آن را از به هم دوختن قطعات بافته شده تهیه می كنند.
طرحهای رایج در این نوع پارچه كه تار و پود آن از ابریشم طبیعی می باشد شامل طرحهای اصیل و سنتی منطقه از جمله پرده ای، كج بوته، ساراته، گل ریزه و قشماری است كه به صورت ذهنی بر متن پارچه و ضمن بافت به وجود می آید و بخاطر استفاده از نخهای ابریشمی رنگین و شاد و زنده نظیر زرد، قرمز، سرخابی، سورمه ای و آبی زیبایی خاصی به پارچه می بخشد.
در مناطق تولیدی این نوع پارچه مرسوم است كه دختران هنگام ازدواج تعدادی از محصولات تولیدی خود را شامل سفره، پیراهن و روسری به عنوان جهیزیه به خانه داماد می برند و در روز عروسی زیباترین پیراهن دستباف خویش را نیز بر تن می كنند تا آداب و رسوم رایج را كاملا رعایت نمایند.
این دستبافته ها در سال ۱۳۵۶ هجری شمسی برنده جایزه ظریفترین و زیباترین دستبافته جهان گردید و نشان یونسكو را از آن یك زن ایرانی به نام ‘صغری كبیری’ از اهالی روستای زاوین در استان خراسان رضوی كرد.
* خراسان رضوی دارنده ۱۳ برند ملی صنایع دستی
معاون صنایع دستی و هنرهای سنتی اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی گفت: این استان دارای هنرهای سنتی و صنایع دستی فراوان است كه در عرصه ملی و بین المللی شناخته شده و مورد استقبال گردشگران داخلی و خارجی قرار دارد.
محمد مطیع افزود: دست كم ۱۳ هنر سنتی و صنایع دستی در این استان به عنوان صنایع دستی شاخص شناخته شده و از رشته های مزیت دار و بومی هستند.
وی اظهار كرد: برند صنایع دستی در شهرستان فیروزه رشته تراش سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی، در شهرستان طرقبه – شاندیز رشته ارغوان بافی و پوستین دوزی و در شهرستان كلات نیز گلیم بافی و ابریشم بافی است.
وی گفت: همچنین رشته سفالگری سنتی در گناباد، ابریشم كشی در تربیت حیدریه، فرت بافی و ساخت سازه های سنتی در تربت جام، حوله بافی در تایباد و تراش سنگ های قیمتی در نیشابور از دیگر برند های ملی صنایع دستی شهرستان های این استان است.
مطیع افزود: علاوه بر این رشته های تراش سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی در مشهد، حجاری سنتی (سنگتراشی) و نیز تولیدات چرمی دست دوز از برندهای ملی صنایع دستی در این كلانشهر است.
وی اظهار كرد: صنایع دستی سبد بافی در بجستان و گلیم بافی در شهرستان قوچان از دیگر رشته ها و صنایع دستی برجسته و مهم در استان محسوب می شوند.
وی تاكید كرد: در این میان دو رشته ابریشم كشی و ابریشم بافی جزو رشته های خاص هستند كه در جهت حمایت برای ماندگاری این رشته ها، حمایت از هنرمندان این عرصه مورد توجه است.
* صنایع دستی پیام رسان ابعاد فرهنگی گردشگری
مدیركل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی نیز گفت: صنایع دستی در كنار همه كاربردهایی كه دارد می تواند به عنوان سوغات، پیام رسان ابعاد فرهنگی سفر برای گردشگران داخلی و خارجی باشد.
محمدرحیم رهنما با بیان اینكه مشهدالرضا (ع) قطب گردشگری زیارت محسوب می شود افزود: بخشی از سفر و گردشگری همراه با هدیه و سوغات است كه نه تنها این امر تاثیر اقتصادی قابل توجهی در بر دارد بلكه صنایع دستی را به پیام رسان فرهنگی تبدیل می كند.
وی اظهار كرد: بخشی از موفقیت فعالیت های اقتصادی شهر با توجه درست و دقیق به اقتصاد گردشگری و اقتصاد سفر محقق می شود.
زارع صفت گفت: خلاقیت و كاربردی كردن محصولات صنایع دستی از جمله ضروریات و نیازهایی است كه باید با برنامه ریزی هدفمند به آن توجه شود.
وی افزود: صنایع دستی به راحتی می تواند صنعت گردشگری و اقتصاد گردشگری را در خراسان رضوی تحت تاثیر قرار دهد لذا باید از این فرصت استفاده كرد.
وی با بیان اینكه هنرمندان حوزه صنایع دستی استان از توانمندی بسیار و هنر والایی برخوردار هستند اظهار كرد: باید با هدفمند كردن محصولات صنایع دستی و در نظر گرفتن نیاز مصرف كنندگان محصولات این بخش به رشد و پرورش هنرمندان، حمایت از آنان، جلب توجه گردشگران و كشف بازارهای جدید در این عرصه اقدام نمود.
وی تاكید كرد: رشته های ابریشم كشی و ابریشم بافی با توجه به قدمت بالای تاریخی و شهرت جهانی آن می تواند جزو رشته های جاذب گردشگران داخلی و البته خارجی باشد كه باید در زمینه معرفی مناطق بومی این رشته ها به گردشگران و زمینه سازی برای حضور آنان در این مناطق اقدامات پررنگ تر، موثرتر و با برنامه ریزی بنیادی تری انجام شود.
* ۸۵ درصد ابریشم كشی كشور در خراسان رضوی
در حالی كه بیش از ۸۰ درصد صنعت نوغانداری و تولید پیله ابریشم ایران در شمال كشور است، ابریشم كشی از تولیدات پیله ابریشم در پایتخت ابریشم كشی كشور یعنی خراسان رضوی به میزان ۸۵ درصد انجام می شود.
در این میان شهر بایگ و روستای بسك در شهرستان تربت حیدریه مهمترین مناطق هنر صنعت ابریشم كشی در این استان محسوب می شوند.
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری تربت حیدریه نیز به خبرنگار ایرنا گفت: با فعالیت خستگی ناپذیر زنان و مردان در ۱۵۰۰ كارگاه ابریشم كشی در شهر بایگ و روستای بسك در این شهرستان مجموعا با ۱۵۰۰ كارگاه ابریشم كشی رتبه نخست كشور در این عرصه به نام این شهرستان ثبت شده است.
علی محمدی با اشاره به اینكه تولید اصلی فرآیند نوغانداری، پیله ابریشمی است كه از آن الیاف ابریشم حاصل می شود، افزود: از میان تمامی تارهای منسوجات، ابریشم به دلیل ویژگی های خاص خود از جمله سبكی، نرمی، مقاومت در نوسانات گرمایی، رنگ پذیری، جاذب رطوبت بودن، عایق پذیری الكتریكی و به طور كلی لطافت، ظرافت و دوام، جایگاه ویژه و ممتازی را دارد.
محمدی گفت: به همین دلیل در دنیای منسوجات ابریشم را ملكه منسوجات می نامند و ابریشم به عنوان ماده اولیه در تولید محصولاتی مانند فرش، پارچه، پیراهن، شال گردن، آویزهای دیواری و تزئینات داخلی منزل و غیره استفاده می شود.
وی اظهار كرد: علاوه برآن در ساخت چتر نجات، تودوزی لاستیك، رگهای مصنوعی، نخ جراحی، مواد عایق الكتریكی وغیره نیز از ابریشم استفاده می شود.
وی بیان كرد: روزانه در هر كارگاه دو كیلوگرم نخ ابریشم تولید می شود و بر همین اساس سالانه حدود ۱۱۰ هزار كیلوگرم نخ ابریشم در این شهرستان تولید می شود.
*خراسان رضوی رتبه دوم در تولید پیله خشك
معاون بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد كشاورزی خراسان رضوی با بیان اینكه تولید پیله ابریشم در استان برای ۲۵۰۰ نفر ایجاد اشتغال فصلی دارد اظهار كرد: انتقال ۸۵ درصد پیله خشك تولیدی در كشور به این استان برای فراوری، عنوان پایتخت ابریشم كشی را شایسته خراسان رضوی كرد.
جعفر حاجی مجتهد افزود: مركز توسعه نوغانداری كشور به عنوان زیرمجموعه معاونت بهبود تولیدات دامی وزارت جهاد كشاورزی اردیبهشت سال ۱۳۹۳ در رشت فعال شد. ۶۰ درصد پیله ابریشم كشور در گیلان تولید و فعالیت سایر استانها نیز توسط این استان پشتیبانی می شود.
وی با بیان اینكه فصل تولید پیله ابریشم در نیمه نخست و فصل بهار و تابستان هر سال است، افزود: در نیمه نخست امسال ۱۰۶ تن پیله ابریشم در خراسان رضوی تولید شده است.
حاجی مجتهد این میزان تولید پیله ابریشم را با توزیع پنج هزار و ۲۳۱ جعبه تخم نوغان در بین تولید كنندگان در استان میسر دانست.
معاون بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد كشاورزی خراسان رضوی اظهار كرد: با هدف تسهیل كار برای بهره برداران امسال تعداد ۱۰ هزار اصله نهال درخت توت در بین تولید كنندگان توزیع شده است.
وی تاكید كرد: هم اكنون در حال تلاش برای پوشش مستقیم این مراكز توسط سازمان جهاد كشاورزی استان خراسان رضوی هستیم.
