كتابخانه‌ی «موزه‌ی ملك» از جاهای دیدنی تهران ، در سال ۱۳۱۶ هجری شمسی به همت مرحوم «حاج حسین آقاملك»، افتتاح شد. ایشان در ۶ آبان ماه خانه‌ی پدری خود را كه در بازار بین‌الحرمین تهران قرار داشت، وقف آستان قدس رضوی كرد.
تمامی اثاثیه‌ی منزل، كتب، هزاران نسخه‌ی خطی نفیس، نسخ چاپ سنگی، فرش، لوستر، مبلمان، تابلوهای نقاشی، مجموعه‌هایی از تمبر، سكه، آثار لاكی و بسیاری از لوازم و تجملات شخصی آقاملك در بین موقوفات قرار داشت.
ناگفته نماند كه در ابتدا این آثار موقوفی در كنار كتابخانه در معرض نمایش قرار داده شد. در وقف‌نامه چنین عنوان شده است كه در تمامی روزها جز ایام تعطیل، كتابخانه به روی علاقه‌مندان باز است و مراجعه كنندگان می‌توانند از آن استفاده كنند؛ این در حالی است كه تنها می‌توان در داخل كتابخانه از كتب استفاده كرد.
آقاملك، در سال ۱۳۴۳ تصمیم گرفت موزهای در مجاورت كتابخانه‌ی خود كه یكی از غنی‌ترین و ارزشمندترین كتابخانه‌های زمان بود، احداث كند؛ وی درصدد بود تا در موزهای كه دایر می‌كند، اشیای گرانبها و ارزشمند هنری و نیز تاریخی را ایجاد كرده و در كنار یكدیگر جمع‌آوری كند تا محققان و پژوهشگران خارجی كتابخانه، این امكان را داشته باشند كه بدون مشكل و دغدغه‌ای، هنر و تمدن ایرانی را از نزدیك لمس و مشاهده كنند.
وی بارها و به كرات چنین گفته بود:
اگر از سوی پدر مامور مشهد نشده بودم، موزهای ایجاد می‌كردم كه با موزه‌ی انگلستان، برابری كند.
آقاملك بر تصمیم و اجرایی كردن هدف خود، آن‌چنان مصمم بود كه ابتدا از اهالی فن و آنان كه دانشی در این زمینه داشتند، مشورت گرفت و پس از آن، اشیای مناسب موزهای را جستجو و خریداری كرد.
وی از سال‌ها پیش، در سال ۱۳۲۳ تدارك گسترش این مكان ارزشمند را با وقف زمینی وسیع در «باغ ملی تهران»، برای احداث عمارت جدید كتابخانه و موزه، دیده بود. هرچند هرگز در دوران حیات ایشان، ساخت مكان جدید موزه و كتابخانه ملك، میسر نشد.
موزه ملك از جاهای دیدنی تهران زمان گشایش تا سال ۱۳۷۵ هجری شمسی، در خانه‌ی ملك دایر بود؛ در سال ۱۳۶۴ پروسه‌ی ساخت بنای جدیدی برای این موزه، با پیگیری و كوشش آستان قدس رضوی، در زمینی به مساحت شش هزار متر مربع، شروع و پس از ۱۱ سال در سال ۱۳۷۵ ساختمان جدید موزه، آماده و مجموعهی موزه و كتابخانه ملك از منزل ملك به محل جدید در خیابان امام خمینی تهران، در باغ ملی، جنب ساختمان وزارت امور خارجه، منتقل شد. جالب است بدانید كه در ۳۰ فروردین ماه سال ۱۳۸۴ هجری شمسی، آقاملك تمامی اموال، لوازم و اشیای نفسی كه در موزه نگهداری می‌شد، طی نامه‌ای به مجموعه‌ای كه پیش‌تر به آستانه‌ی قدس رضوی وقف كرده بود، افزود و موزه‌ی ملی ملك، در مجاورت كتابخانه‌ی ملك، احداث شد.
بنابراین موزه و كتابخانه ملك،از جاهای دیدنی تهران موسسه‌ای است غیردولتی و غیرانتفاعی كه تحت نظارت مستقیم تولیت آستان قدس رضوی اداره می‌شود. قدمت این مجموعهی ارزشمند فرهنگی و تاریخی متعلق به دوران پهلوی اول و بالغ بر ۸۰ سال است. موزه در طبقه‌ی همكف و زیر همكف در ساختمان كنونی كتابخانه قرار دارد.
شش سالن در این موزه دایر است كه می‌توان به سالن سكه، آثار هنری، قلمدان، تمبر، فرش و سالن اشیای اهدای خانم ملك، اشاره كرد.
وجود اشیایی كم‌نظیر و حتی بی‌همتا در برخی از این سالن‌ها، از ویژگی‌های بارز و ستودنی موزه و كتابخانه‌ی ملك به‌شمار می‌رود كه در نوع خود قابل توجه و ستودنی است. علاقه‌مندان به موزه‌ی ملی ملك می‌توانند هنگام حضور در این جاذبه‌ی ارزشمند پایتخت، از شش مجموعهی جالب و كم‌نظیر آن دیدن كنند؛
مجموعهی سكه كه در سمت راست لابی موزه ملك از جاهای دیدنی تهران قرار دارد، با ۱۰ هزار عدد سكه از دوران لیدیه تا زمان پهلوی دوم، مدال ایرانی از قرون ۶ پیش از میلاد مسیح تا دوران حكومت پهلوی، سكه‌هایی متعلق به یونان، جانشینان اسكندر، امپراطوری بیزانس، خلفای اسلامی و پادشاهی عثمانی، اولین مجموعهی باشكوه این موزه محسوب می‌شود.
بسیاری از سكه‌های ایرانی كمیاب بوده كه می‌توان به سكه‌ی فتحعلی‌شاه در لباس ایل و سكه‌ی سلطنت ۵۰ روزه‌ی حسینعلی میرزا اشاره كرد.
تابلوهای نقاشی برجسته و گرانبها از اساتید ایرانی همچون كمال‌الملك غفاری، لطفعلی صورتگر، هادی خان تجویدی، تعدادی از نقاشان اروپایی، مبلمان و لوستر از آثاری است كه در بخش غربی لابی موزه و در مجموعهی آثار هنری موزه، به نمایش درآمده است.
مجموعهی هنر لاكی
در مجموعهی هنر لاكی می‌توان ۸۶ قطعه قلمدان، قاب، آیینه و سرچسبدان را كه با نقاشی لاكی تزئین شده است، مشاهده كرد. جالب است بدانید كه قدمت برخی از این آثار نزدیك به سه قرن است.
مجموعهی تمبر
۱۰۰ هزار قطعه تمبر در مجموعهی تمبر و در طبقه‌ی زیر همكف موزه به نمایش گذاشته شده است كه از نخستین تمبرهای چاپ شده در ایران و سراسر جهان گرفته تا تمبرهای حال حاضر، در میان آن‌ها دیده می‌شود. از تمبرهای منحصربه‌فرد و ناب در این بخش می‌توان به تمبر ویكتور امانوئل از پادشاهان ایتالیا اشاره كرد كه طبق اظهارات سفیر این كشور، نمونه‌ی این تمبر در كشور ایتالیا وجود ندارد.
مجموعه فرش
در مجموعهی فرش موزه ملك از جاهای دیدنی تهران كه در طبقه‌ی زیر همكف موزه قرار دارد، بالغ بر ۴۴ تخته قالی و قالیچه وجود دارد. در این مجموعهی ارزشمند و نفیس، از نقاط مختلف كشور آثاری به نمایش گذاشته شده است كه هنرمندترین و ماهرترین بافندگان دو قرن گذشته، آن‌ها را بافته‌اند. از جمله این آثار كم‌نظیر می‌توان به وجود قالیچه‌ای با قدمتی بالغ بر ۱۶۰ سال اشاره كرد كه متعلق به شهر سنندج است و به طور كامل از ابریشم بافته شده است.
مجموعه بانو ملك
در مجموعهی بانو ملك كه در سال ۱۳۸۵ هجری شمسی به نیابت از «بانو عزت‌الملك ملك»، دختر «حاج حسین ملك»، به مجموعهی موزه اهدا شده است، می‌توان به آثار ارزشمندی همچون تابلوهای نقاشی متعلق به دوران حكومت قاجاریان، نسخه‌های خطی، سرقلیان، قلمدان و آثار لاكی اشاره كرد.
مجموعه آثار خوشنویسی
قطعا یكی از زیباترین و محبوب‌ترین بخش‌های موزه، بخش مجموعهی آثار خوشنویسی است كه در آن می‌توان آثاری از معروف‌ترین و بزرگ‌ترین هنرمندان خوشنویس ایرانی و اسلام را مشاهده كرد. «یاقوت مستعصمی»، «علیرضا عباسی»، «میرعماد»، «احمد نیریزی»، «درویش عبدالمجید طالقانی»، «میرزا غلامرضا اصفهانی» از جمله هنرمندانی است كه آثارشان در این بخش به نمایش گذاشته شده است.
كتابخانه و موزه‌ی ملی ملك از جاهای دیدنی تهران به عنوان یكی از ارزشمندترین و از غنی‌ترین كتابخانه‌های كشور محسوب می‌شود؛ درواقع وجود ۱۹ هزار رساله‌ی خطی، این مجموعه را به یكی از شش گنجینه‌ی بزرگ نسخ خطی در كشور تبدیل ساخته است. ۱۶۰۰ عنوان در ۳۵۴۰ جلد، مجموعهی كتابهای چاپ سنگی كتابخانه و موزه‌ی ملی ملك را شامل می‌شود كه تعدادی از آن‌ها، مصور است. «طوفان‌البكا»، نمونه‌ای از كتب تصویری است كه در كنار بیان واقعه‌ی كربلا، وقایع مختلفی را به صورتی كاملا ملموس به تصویر كشیده است.
در كتابخانه و موزه‌ی ملی ملك، از جاهای دیدنی تهران جز كتابهای یاد شده، كتاب‌هایی به زبان فرانسه، انگلیسی، روسی، آلمانی، اسپانیایی، ایتالیایی، دانماركی، لهستانی، تركی (آذربایجانی، استانبولی)، سوئدی، رومانیایی، اردو و گرجی یافت می‌شود كه اكثر موضوعات این منابع، ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی است. همچنین در این مجموعهی عظیم فرهنگی و تاریخی می‌توان نشریات ادواری را از مهم‌ترین منابع كتابخانه عنوان كرد كه ۸۰۰ عنوان در بیش از ۷ هزار مجلد روزنامه، هفته‌نامه، ماهنامه، گاهنامه، فصلنامه و سالنامه در موضوعاتی كه با خط مشی مجموعه‌سازی كتابخانه مرتبط است، در اختیار مخاطبان قرار داده می‌شود.
جالب است بدانید كه در كتابخانه و موزه‌ی ملی ملك، از جاهای دیدنی تهران بخشی برای اسناد تاریخی در نظر گرفته شده است كه حدود ۶۴ هزار برگ سند در آن نگهداری می‌شود. احكام، فرمان‌ها، مكتوبات اداری-دیوانی، اسناد حقوقی، مالی، مكاتبات شخصی و خصوصی، از جمله این اسناد است. رونوشت فرمان محمدعلی شاه قاجار در مورد خدماتی كه به مشروطه و بسته شدن مجلس داشته است، یكی از این سندهای نگهداری شده در این گنجینه‌ی ارزشمند و گرانبها است كه قدمت آن به سال ۱۳۲۷ هجری قمری بازمی‌گردد.
مجموعهی مواد دیداری و شنیداری بخش جدیدی است كه در سال ۱۳۹۰ هجری شمسی در كتابخانه و موزه‌ی ملی ملك ایجاد شده است كه امروزه بیش از ۶۹۳ عنوان در ۹۷۴ نسخه لوح فشرده، كاتالوگ، پوستر و … را ذخیره كرده است. همچنین از مهرماه سال ۱۳۸۶ هجری شمسی، بخشی به نام كتابخانه‌ی دیجیتال ملك نیز راه‌اندازی شده است كه در آن نسخه‌های خطی و چاپ سنگی، كتابهای عربی، فارسی، انگلیسی، فرانسه و … به صورت دیجیتال در دسترس علاقه‌مندان قرار گرفت و تا پایان سال ۱۳۹۲ نیز تصویر تمامی آثار خطی در كتابخانه‌ی دیجیتال ملك برای استفاده‌ی علاقه‌مندان، آماده و در دسترس قرار گرفته شده است.
این موزه علاوه بر كتابخانه باشكوهی كه دارد، به چند بخش مختلف تقسیم شده است كه بازدید از آن‌ها می‌تواند برای هر علاقه‌مندی به هنر، فرهنگ و تاریخ جالب باشد.
بخش گالری دست‌خط بزرگان ادب پارسی این موزه در سرسرای نخست كتابخانه و موزه ملی ملك به نمایش دست‌خط مشاهیر ادب پارسی می‌پردازد.
اثر كمال الملك
در بخش موزه كمال الملك، از جاهای دیدنی تهران آثاری از كمال‌الملك و سایر هنرمندان خاندان غفاری به نمایش در آمده است.
یكی از بخش‌های این موزه هم موزه فصلی است. این موزه در هر فصل از سال میزبان یك مجموعه از آثار است. آثاری كه در گنجینه این موزه نگهداری می‌شود و در هر فصل یك مجموعه از آن‌ها در این گالری به نمایش در می‌آید.
