ساختمان صندوق بانك ملی ایران با معماری ویژه خود كه در سال ۱۳۰۷ ساخته شده است به عنوان یكی از نخستین و كهن‌ترین ساختمان‌های بانك ملی ایران شناخته میشود. ساختمان صندوق بانك ملی ایران وابسته به بانك ملی ایران از ساختمان‌های ساخته شده در دوره پهلوی است و در تهران، خیابان فردوسی، كنار بانك مركزی و فروشگاه تعاون جای گرفته است. این اثر در تاریخ ۲۰ آذر ۱۳۷۹ با شمارهٔ ثبت ۲۹۳۰ در آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.نمای اصلی ساختمان دارای خصوصیات بارز معماری هخامنشی است. ورودی اصلی نسبت به كل نما حجمی بیرون زده و كمی مرتفع تر دارد. این ورودی شامل دو بازشو است، یك پیشین با سقف تزیین شده و كمی مقعر كه مقدمه ورود به یك هال بیضی شكل است. ارتفاع این هال حدوداً چهار و نیم متر است. دو یال متقارن، شامل هفت اتاق در یك سمت و پنج اتاق در سمت دیگر، در دو طرف این هال دو بازوی اصلی ساختمان را تشكیل میدهند كه در انتهای هر كدام پلكانی عریض تعبیه شده‌است.
ساختمان بانك ملی به وسیله هنریش، معمار آلمانی، بین سال‌های ۱۳۰۰تا ۱۳۱۰، در زمان رضاخان پهلوی ساخته شد. برای نخستین بار در آن زمان، در معماری بناهای دولتی، از تلفیق معماری باستانی ایران و معماری اروپا استفاده‌شد.به استناد تصویری در كتاب معماری ایران در عصر پهلوی ، نگارش پرویز رجبی درسال ۱۳۵۵، ساختمان اولیه در یك نگاه كلی دارای تركیب یك شكل بوده است. در سال‌های بعد ،كه اطلاع دقیقی از تاریخ آن در دست نیست، بخش مختصری باظاهری كاملاً هماهنگ به یال شمالی ساختمان متصل شد و تركیب پیشین بنا را به هم زد.ساختمان گنجینه بانك ملی ایران، بسیار زیبا و دل انگیز و نمادی از ذوق و هنر معماری اواخر دوره قاجاریه است و در سال های اخیر توسط سازمان میراث فرهنگی كشور، مرمت گردیده و به عنوان یك اثر ملی به ثبت رسیده است.
بر پایه مصوبه هیات مدیره بانك ملی از این ساختمان به عنوان گنجینه (موزه) بانك ملی ایران بهره‌برداری می شود. در این موزه در گام نخست هدیه‌ها و یادبودهای گرانبها كه از سوی بانك‌های خارجی برای بانك ملی فرستاده شده به نمایش در خواهد آمد و در گام دوم و طرح گسترش، مجموعه كاملی از هدیه‌های تاریخی بانك، افزارهای دفتری و دستگاه چاپ اسكناس، عكس‌های كهن، سكه و اسكناس‌های كهن و افزارهای تشریفاتی بانك نمایش داده خواهد شد.
سالن اصلی این ساختمان با ارتفاعی حدود ۱۲ متر دارای شش ردیف ستون به قرینه و با ابعاد متفاوت است. قطورترین آن‌ها یك متر عرض و دو متر طول و باریك ترینشان ۵۰ سانتی متر قطر دارد. در هر طرف این سالن، كه بخش مربوط به كاركنان است، نور از طریق پنجره‌های شمالی و جنوبی تأمین می شود.
این بنا در مجموع شامل دو طبقه و یك زیر زمین است. از لحاظ سبك و گونه‌های شاخص معماری دنیا، این بنا را به روشنی میتوان تلفیقی از معماری باستانی ایران در دوران هخامنشی و معماری باروك اروپا دانست كه كلیساها از بارزترین نمونه‌های آن هستند.
درب‌های اصلی و چهار ستون عظیم سنگی با سر ستون‌های گاو شاخ‌دار مربوط به دوره باستان از سایر اجزا چشم‌گیرتر است و داخل بنا نیز انواع تزیینات خاص معماری هخامنشی در گوشه و كنار به چشم میخورد.د ر حالی كه سالن اصلی ،خصوصاً به واسطه سقف بلند و تزیین شده آن و هم‌چنین نورگیرهای عمومی دیواره‌ها، بلافاصله فضای كلیساهای باروك اروپا را تداعی می كند.
نمای اصلی سنگی است. این نماها دارای ازاره‌های سنگ تیشه‌ای ناهم رنگ با سنگ نما و هم‌چنین ازاره‌های مرمری در بخش ورودی، به ارتفاع حدوداً دو متر، است. سایر نماها آجری با تزیین گل دوازده پر هخامنشی است.
این ساختمان از ابتدا با عنوان بانك ملی ایران بنا شد و از آن زمان تا كنون كاربری آن حفظ شده است. پس از انقلاب اسلامی نیز به عنوان صندوق پس انداز بانك ملی ایران از آن بهره برداری شده است. جدا از دو شیر سنگی كه در دو طرف ورودی به چشم میخورد و در سال‌های اخیر با رنگ طلایی مرمت شده‌است تزیینات بنا عمدتاً مربوط به دوره باستان هستند. ستون‌ها و سربازهای هخامنشی، هم‌چنین گل‌های هشت و دوازده پر هخامنشی، كه در داخل و خارج بنا بسیار تكرار شده‌اند، از این جمله‌اند. از تزیینات دیگر به كار رفته در بنا گچ بریهای ظریف و هنرمندانه را میتوان ذكر كرد. كنگره‌ها و تیركش‌های بلند بام كه از معماری هخامنشی بهره برده، در نما تأثیر زیادی گذاشته است. دو بازشوی چوبی سیاه رنگ، در عین سادگی، كاملاً با شخصیت وزین و پر جلال معماری نما هماهنگ است. از جزییات جالب و دیدنی در بخش هال ورودی چراغ بیضی شكل نسبتاً بزرگی است كه در طبقه بالا نیز از نور آن در كف استفاده میشود.
