باغ عین الدوله ازاماكن تاریخی تهران و یكی از جاذبه های گردشگری شهر تهران می باشد .عین الدوله صدراعظم مستبد مظفرالدین شاه بود كه در دوره مبارزات آزادی خواهان آنان را سخت آزرد و سركوب كرد.وی فردی مستبد بود و از مخالفین سر سخت مشروطیت به شمار می رفت. عین الدوله باغ و عمارتی در مبارك آباد بنا نهاد. در آن عصردر این منطقه وسیع كه بیرون از حصار ناصری تهران بود، جز آبادی هایی بسیار خرد جایی مسكون و آباد نبود. شاهزاده عبدالمجید میرزا عین الدوله اراضی دیگری نیز در این حدود داشت .از آن جمله است باغ شازده(شاهزاده) در جنوب مبارك آباد كه بعد ها آبجو سازی در قسمتی از آن اراضی ساخته شد و اكنون بخشی از آن اراضی با نام باغ شازده به صورت بوستان در آن جا دایر است. مجیدیه برگرفته از نام ایشان است.
در حوالی باغ عین الدوله باغ های مشهوری به فواصلی در جهات مختلف آن قرار داشت از آن جمله است؛ باغ سلطنت آباد ناصرالدین شاه ، باغ حاج امین الضرب (ضرابخانه بعد) باغ مهران (محل ساواك) و البته باغ های دیگر كه مالكین مشهوری نداشتند.زمانی اطراف این باغ در مبارك آباد و حسین آباد و لویزان و …باغ های سرسبز فراوانی وجود داشت،كه با گذشت زمان كاربری آن ها تغییر كرد و اراضی آن ها به خانه سازی اختصاص یافتند. باغات اطراف كه تمام منطقه را پوشش می‌دادند، به مرور تفكیك شدند و از میان رفتند.
عین الدوله تا سال ۱۳۰۶خورشیدی در قید حیات بود.وی در سال های پایانی عمر با ورشكستگی بزرگی مواجه شد. طلبكاران بسیاری از اموال او را به یغما بردند و از طرفی تنها پسرش هم مردی لایق و با كفایت نشد كه بتواند اموال پدر را جمع و جور نماید. به هر روی با شرایط پیش آمده، این باغ و عمارت از مالكیت عین الدوله بیرون آمد و مالك جدیدی با نام بصیرالدوله(هروی) پیدا كرد.بصیرالدوله دستی سر و گوش عمارت كشید و آن را به اسكان خانواده اش اختصاص داد.گو اینكه بعد ها نیز تغییراتی در بنا پدید آورد.بعد از مرگ مالك جدید عمارت و باغ مزبور به فرزندش دكتر نصرت الله هروی رسید،و از ایشان هم به دخترش شیرین انتقال یافت.تا این كه در سال ۱۳۷۶خورشیدی با توافق آخرین مالك باغ ،شهرداری آن را در اختیار گرفت و با تصمیم درستی این باغ به فضایی عمومی تبدیل یافت كه قابلیت موزه و مكان های دیگری با كاربری عمومی پیدا كرد.
كنفرانس تهران
از حوادث تاریخی و خطیری كه در این باغ رخ داده كنفرانس تهران است. در خلال جنگ جهانی دوم سران سه كشور روس و انگلیس و آمریكا كه پیشتر قوایشان در تهران مستقر شده بودند در پایتخت حضور یافتند.ایشان به جهت امنیتی و دیگر ملاحظات از مركز شهر و تمركز منطقه مسكونی دور شده و در عمارت عین الدوله استقرار پیدا كردند،و كنفرانس مشهور تهران را نیز در همین عمارت برگزار نمودند.
كنفرانس تهرا ن كه در روزهای ۶ تا ۹ آذرماه سال ۱۳۲۲ خورشیدی برابر با دسامبر ۱۹۴۳ میلادی در تهران انجام گردید، چهارمین كنفرانس سران كشورهای انگلیس، امریكا و شوروی بود،كه به منظور توافق درباره حواشی جنگ با متحدین و ترسیم جهان پس از پایان جنگ جهانی دوم به صورت سری برگزار شد.
عكس تاریخی چرچیل، روزولت و استالین در ایوان شمالی بنای عین‌الدوله، یادگاری از این رویداد است.
باغ و ساختمان عمارت
عرصه باغ۱۱۹۰۰ مترمربع است كه به شكل مستطیلی شمالی جنوبی تعیین شده است .باغ دارای چهار در است؛ دو ورودی اصلی درسمت شمال و جنوب و دو ورودی فرعی در دو جهت شرق و غرب.
درشمالی در اصلی و تشریفاتی مجموعه به شمار می رود.
مساحت ساختمان ۸۰۰متر است كه در دو طبقه بنا گردیده. ساختمان اولیه بنایی اعیانی ولی ساده ییلاقی در دو طبقه بود.از زمان احداث بنا خبر دقیقی در دست نیست اما با قراین و امارات باید عمارت بین سال‌های ۱۳۳۰-۱۳۱۰ قمری ساخته شده باشد.
در طبقه همكف شاه‌نشین با سقف آیینه‌كاری شده و تزئینات قرار داشت ،كه دوطرف آن راهرو ایجاد شده بود .دسترسی به طبقه دوم از طریق راه پله ای بود كه سمت شمال شرقی ساخته اند .
بصیرالدوله در دوران اسكان دراین باغ چند مرتبه دست به تعمیرات و ساختمان زد.بار نخست در سمت شمال شاه نشین با ایجاد سالنی فضای ورودی ساختمان تقویت بخشید.كه این خود سبب پیدایی بالكنی در طبقه دوم گردید
بار دیگر راه پله ساختمان را از شمال شرقی به میان ضلع غربی انتقال داد و با توسعه سالن ضلع شمالی، در طبقه همكف ، چند اتاق به صورت دو گوشواره قرینه در دو سمت بنا ساخت .افزون بر آن مالك در قسمت میانی طبقه همكف مبادرت به ایجاد سرویس بهداشتی و حمام درون عمارت نمود .با از میان رفتن مالك اولیه رفته رفته باغ به حال خود رها شد .وقتی در اختیار شهرداری قرار گرفت كه از سال‌ها پیش ویران و متروك شده بود. در دوران آبادی ،در وسط باغ،استخر بزرگی با جزایر كوچك ساخته بودند. این جزایر با پل های فلزی كوچكی به خشكی و به یكدیگر مرتبط بودند. در این بنا در جهت شمال به جنوب ورودی،یك كرسی به ارتفاع ۱/۵ متر قرار دارد و توسط ده پله به ایوانی وارد می شود كه دور تا دور ساختمان را می چرخد. بنا با نقاشی دیواری،گچ بری،آیینه كاری و قاب بندی تزئیین شده است.
وضعیت بنایی كه در سال ۱۳۷۶ در اختیار شهرداری قرار گرفت طبق گزارش ثبت شده ؛ عمارت درون ملك كاملاً ویران و مخروب و تمام درختان سمت جنوب آن سوخته و زمینی كه از قسمت جنوبی بنا منفك و ۱۰ متر گود برداری شده بود، بخشی از عرصه همین منزل بود كه استخر سابق باغ در آنجا قرار داشت .
بعد ها ساختمان رها شد و به همین سبب خرابی قابل توجهی به عمارت و درختان باغ وارد گردید. تعدادی از درخت های جنوب باغ به علت تغییر مسیر آب قنات از بین رفت.
مرمت و باز‌سازی
وضعیت بنایی كه در سال ۱۳۷۶ در اختیار شهرداری قرار گرفت طبق گزارش ثبت شده ؛ عمارت درون ملك كاملاً ویران و مخروب و تمام درختان سمت جنوب آن سوخته و زمینی كه از قسمت جنوبی بنا منفك و ۱۰ متر گود برداری شده بود، بخشی از عرصه همین منزل بود كه استخر سابق باغ در آنجا قرار داشت كه با شكایت میراث فرهنگی و اهالی محل در سال ۱۳۷۸ متوقف شد.
تعمیرات بنا از مهرماه سال ۱۳۸۱ آغاز گردید و طی چند مرحله تغییرات به شكل فعلی در آمده است تا در بهار سال ۱۳۸۶ و به مناسبت صدمین سالگرد بلدیه تهران افتتاح شد .
در سال ۱۳۸۷، سازمان زیباسازی شهر تهران، ضمن تجهیز فضاهای داخلی و خارجی عمارت جهت تعریف كاربری نگارخانه، فعالیت خود را در زمینه حمایت و گسترش هنرهای شهری پیگیری نمود. در حال حاضر نگارخانه برگ كه یكی از معتبرترین و پرسابقه‌ترین نگارخانه‌های ایران است باگشایش دوباره خود درتاریخ ۱۸ مهرماه ۱۳۸۷ در مكان جدید آن مجموعۀ عمارت عین‌الدوله، دور تازه‌ای از فعالیتشن را آغاز كرد.
توافق با شهرداری
آخرین مالك خصوصی باغ و عمارت عین الدوله دختر دكتر هروی خانم شیرین بود كه حاضر شد تا این ملك را برای استفاده عمومی به شهراداری بفروشد.
ثبت آثار ملی
این بنا و باغ در تاریخ ۴ /۴ / ۱۳۷۷ با شمارة ۲۰۴۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
نگارخانه
در حال حاضرنگارخانه برگ در عمارت عین الدوله دایر است
عمارت عین الدوله در پاسداران، میدان هروی خیابان وفا منش، خیابان افتخاریان ، كوچه جلالی قرار دارد.
