خانه قوام الدوله یكی از جاذبه های تاریخی در تهران خیابان امیركبیر، حد فاصل چهارراه سرچشمه و سه راه امین حضور، كوچه میرزا محمد وزیر قرار دارد.
این بنای زیبا كه در سال ۱۲۵۳ قمری در زمان محمدشاه ساخته شد، متعلق به یكی از صاحب منصبان دوره قاجار به نام میرزا محمد قوام الدوله آشتیانی میباشد.
این خانه تاریخی از جاذبههای شهر تهران است كه در سالهای قبل از انقلاب توسط انجمن آثار ملی خریداری و به سازمان ملی حفاظت آثار باستانی واگذار شد و این سازمان آن را مرمت كرد.
قسمتی از بنا در تعریض كوچه میرزا محمود وزیر از بینرفته كه به احتمال زیاد متصلكننده اندرونی و بیرونی به یكدیگر بوده است.
همچنین، تبدیل ایوان تابستانی به تالار آینه كاری از دیگر تغییرات بنا است كه پس از توسعه ارتباط ایرانیان با كشورهای اروپایی صورت گرفته است.
از خصوصیات این بنا باید به نظم و تقارنی اشاره كرد كه با آجر و چوب در نمای ساختمان به وجود آمده است. وجود ۷ دری در این بنا از جمله مهمترین عوامل زیبایی آن محسوب میشود. ۷ دری جزو عنصرهای معماری ایرانیاسلامی است. در حیاط بیرونی یك حوض و چند باغچه تعبیه شده است.
قرینه این حیاط نیز حیاط دیگری است كه حیاط اندرونی محسوب میشود و دارای باغچه و حوض است. این دو حیاط با چند راهرو به همدیگر مرتبط میشوند. از ویژگیهای دیگر وجود دو بادگیر و یك شیروانی در بام بنا است كه انسان را برای رفتن به طبقات بالا بر میانگیزد. این دو بادگیر قرینه هم هستند.
در این بنا نمای بادگیر از آجر تهیه شده است و تزیینات قسمت فوقانی هر شیار دارای ارسی و آینه است كه این عامل هماهنگی كامل بین تزیینات نقاط مختلف بنا را نشان میدهد. این هماهنگی در كار معماری و هنر ایران از بزرگترین تا ظریفترین عناصر را شامل میشود.
ورود به قسمت داخل بنا از حیاط بیرونی و درونی و از طریق دو راه پله انجام میشود. طبقهاول متشكل از ۲ تالار بزرگ به نامهای آینه و تبنی یا سفرهخانه و ۲ راهرو و ۳ اتاق كوچك است. طبقه دوم نیز متشكل از ۲ راهرو و ۶ اتاق است كه یك راهرو و ۳ اتاق در ضلع غربی و یك راهرو و ۳ اتاق دیگر در ضلع شرقی بنا شده است. زیر زمین ساختمان در قسمت زیرین تالار آینه و تبنی قرار گرفته كه تنها از حیاط اندرونی میتوان به آن وارد شد.
اتاق یا تالار آینه این مجموعه كه در طبقه همكف و در قسمت شمالی خانه قرار دارد و از دیگر اتاقهای جانبی بزرگتر است، مخصوص پذیرایی از میهمانان و سیاستمداران وقت بوده است، و از بخش اندرونی خانه مجزا است. تزیینات این تالار به دلیل رفت و آمد رجال كشورهای غربی، از الگوهای غربی پیروی كردهاست. تصاویر زنان فرنگی بهصورت كارت پستال در میان آینهكاریها و موتیفهای گچبری نشاندهنده این مطلب است.
در این اتاق سه ارسی، ۷ پنجره ارسی، ۳ در چوبی و ۴ طاقچه وجود دارد. ارسیهای اتاق دارای گرههای كندهكاری شده و تزیینات چوبی ظریف و شیشههای رنگی است كه روی آنها توسط هنرمندان نقاشی شدهاست.
تالار دیگر بنا تالار تبنی یا سفرهخانه است كه در ضلع جنوبی واقع است و به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص و آفتابگیر بودن آن، به زمستاننشین موسوم است. در قسمت شمالی تالار تبنی یك فرو رفتگی وجود دارد كه شاهنشین اتاق محسوب میشود.
در تالار آینه و تالار سفرهخانه، ۷ ارسی جنوبی و ۷ ارسی شمالی به صورت پنجره هستند و ۳ ارسی میان تالار به صورت در كاربرد دارند.
در طبقه اول و دوم، در دو طرف تالار آینه و سفرهخانه در طرف شمال دو اتاق و یك دهلیز قرار دارد. اتاقهای جانبی واقع در طبقه همكف، در ضلع شمالی كوچكتر از اتاقهای مشابه در طبقه فوقانی است.
اتاقها دارای درهایی به عرض ۶۰ سانتیمتر است كه یكی از این درها به راهرو و دیگری به دهلیز میان دو اتاق باز میشود. این دهلیز تنها وسیله ارتباطی بین دو اتاق شمالی و جنوبی محسوب میشود.
مجموع اتاقها در كل ساختمان ۸ عدد و ۴ دهلیز است كه همگی تنها به راهروهای كنار خود راه دارند. تزیینات این اتاقها به طور كامل مشابه یكدیگر و همه اتاقها دارای پنجرههای ارسی هستند.
دیوارها دارای گچبری و نقاشی از گیاهان تزیینی و اسلیمی است. بیشتر قسمتهای این اتاق را فرورفتگیهایی در دیوار تشكیل داده است كه به مانند طاقچه عمل میكنند.
وقتی این ساختمان تحت نظر سازمان حفاظت آثار باستانی درآمد، چند اتاق، آشپزخانه و سرویسهای بهداشتی در ضلع شرقی حیاط بیرونی به آنها افزوده شد كه البته قسمت نوساز با بافت قدیمی خانه، از قبیل در و پنجره، تزیینات شومینه و گچبری و نمای خارجی به طوركلی مطابقت میكند، به طوریكه تشخیص آن دشوار است.
خانه قوام الدوله در سال ۱۳۷۷ با شماره ۲۰۲۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.







